آیا کمبود سوخت و آلایندگی، دلیلی بر تقلیل نیروگاه‌های فسیلی است؟

مقدمه : چند سالی است که احداث نیروگاه‌های فسیلی، روند کندی را طی می‌کند. این نیروگاه‌های حرارتی که سوخت اصلی آن‌ها گاز و سوخت دوم آن‌ها گازوئیل و مازوت است نزدیک به 90 درصد نیروگاه‌های کشور را برای تولید برق به خود اختصاص می‌دهند. از این رو با یک بررسی اجمالی از طرح‌ها و برنامه‌های وزارت نیرو می‌توان دید که حتی اشتیاقی هم برای احداث این نوع از نیروگاه‌ها وجود ندارد. دلایل این ادعا نیز گمانه زنی‌های ناشی از کمبود سوخت است. باوجودی که ناترازی 15 هزار مگاواتی برق وجود دارد و نیاز به احداث آن‌ها بیش از گذشته ضروری به نظر می‌رسد اما این طرح‌ها در رکود قرار دارند و گفته می‌شود احداث این نیروگاه در حال حاضر به هیچ وجه اقتصادی نبوده و سرمایه گذاری در آن اتلاف هزینه است. نبود گاز در فصولی از سال و استفاده این نیروگاه‌ها از سوخت دوم نیز که به آلایندگی شهرها ناشی از مصرف آن توسط نیروگاه‌ها نیز دلیل دومی است که توجیهی برای احداث و توسعه این نوع از نیروگاه‌ها ندارد.  بنابراین سوالی که مطرح می‌شود این است که با وجود این ناترازی و نیاز به برق چه باید کرد؟ ناترازی که سال به سال به دلیل رشد جمعیت و نیاز صنعت رو به رشد بوده و به میزان رقم آن افزوده می‌شود.  زمزمه رشد تجدیدپذیرها و ورود به این عرصه و توسعه آن که از دولت سیزدهم بیش از گذشته بر سر زبانهاست می‌تواند ناشی از کمبود سوخت و شرایط طبیعی کشورمان بر استفاده از این نوع انرژی‌ها باشد. با وجود داشتن 132 نیروگاه فسیلی در کشور و تامین برق کشور توسط این نیروگاه‌ها آیا عمر این مدل از نیروگاه‌ها در کشور رو به اتمام است. این رکود در احداث و راه اندازی برق توسط نیروگاه‌های فسیلی تا چه زمانی پایان می‌گیرد؟ آیا قرار است به صورت تدریجی بگوییم دیگر بنا نداریم سرمایه گذاری جدی روی نیروگاه‌های فسیلی داشته باشیم؟ پاسخ به این سوالات را عبدالصاحب ارجمند مدیرکل دفتر راهبری و نظارت بر انتقال و توزیع برق و مشاور معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی، ارائه می دهد. او به صراحت بازدهی این نیروگاه‌ها را تا 10 سال آینده تخمین می‌زند با این نیت که نیروگاه‌های تجدیدپذیر جای انرژی‌های فسیلی را بگینرد. گفتگوی خبرنگار دنیای انرژی با او در مورد چگونگی حذف تدریجی نیروگاه‌های فسیلی بوده است.

مریم میخانک بابایی

 با توجه به اینکه از ساخت نیروگاه‌های فسیلی استقبالی نمی‌شود آیا احتمال این وجود دارد که دولت نیروگاه‌های تجدیدپذیر را کلا جایگزین نیروگاه‌های فسیلی کند؟

معمولا کشورها در موضوع سبد تولید برق یک پارامترهایی را در نظر می‌گیرند. اینکه در این سبد تولید چه ترتیبی از نیروگاه‌ها وجود داشته باشد و چه میزان نیروگاه‌های فسیلی، آبی، تجدیدپذیر وغیره در آن باشد. معمولا برای لزوم این نوع از نیروگاه‌ها در سبد تولید برق یک مطالعات مهندسی صورت می‌گیرد که در کشور ما هم این مهم انجام شده است. ما چشم انداز 20 ساله صنعت برق کشور را تدوین کردیم و در این چشم انداز مشخص است که در سبد تولید برق ما در آینده باید چه تغییری صورت گیرد. با این توضیح به صراحت می‌گویم که ما قطعا نیروگاه‌های فسیلی را در سبد تولید برق کشور نیاز خواهیم داشت و آن را کلا حذف نخواهیم کرد زیرا موضوعاتی از قبیل کنترل فرکانس، کنترل پایداری و انعطاف پذیر شبکه برق ایجاب می‌کند که ما همچنان نیروگاه‌های فسیلی را داشته باشیم. اما در بحث نیروگاه فسیلی چند پارامتر وجود دارد و یکی از آن‌ها روند کند در رشد این نیروگاه هاست. زیرا بر اساس برنامه ریزی‌ها ما به سمت نیروگاه‌هایی با راندمان بسیار بالا و کاهش بسیار شدید آلودگی هوا پیش خواهیم رفت. ما برنامه ریزی‌هایی برای احداث و جایگزینی نیروگاه‌های فعلی و فرسوده که امکان آلایندگی بیشتر و یا راندمان پایینی دارند خواهیم داشت. البته این بدان معنا نیست که ما نیروگاه فسیلی را به کل کنار بگذاریم و این ادعا به هیچ وجه نه تنها در کشور ما در شبکه برق دنیا هم چنین چیزی وجود ندارد. اما ممکن است در کشوری نیروگاه آبی در سبد تولیدش بیشتر از فسیلی باشد و یا نیروگاه‌های تجدیدپذیر نیاز بیشتری داشته باشد اما ما در کشورمان هر نوعی از مدل نیروگاهی را اگر بخواهیم توسعه دهیم به نیروگاه‌های چرخان و یا فسیلی که کنترل فرکانس و شبکه پایداری را تامین می‌کنند نیاز خواهیم داشت.

اگر بخواهیم تمرکزمان را روی نیروگاه‌ها تجدیدپذیر بگذاریم شاید نیازمند گذر زمان بسیاری هستیم زیرا سهم سبد تولید برق ما از انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار پایین است. این طور نیست؟

در حال حاضر تقریبا کمتر از 1.5 درصد نیروگاه‌های کشور به تجدیدپذیرها اختصاص دارد. هدفگذاری کردیم که ظرف 20 سال آینده این میزان باید به 30 درصد برسد. پس در رشد تولیدمان عمدتا نیروگاه‌های تجدیدپذیر را خواهیم داشت و کشور ما پتانسیل بسیار خوب بادی و خورشیدی دارد و تقریبا فاکتور حدود 35 و 50 درصد  بالاتر از نرمال دنیا را داراست. لذا ایجاب می‌کند ما در مسیر رشد آن حرکت کنیم و سهم تولید برق را در سبد تولیدمان از انرژی‌های تجدیدپذیر افزایش دهیم.

اگر بخواهیم یک بازه زمانی برای استفاده از انرژی‌های فسیلی را در نظر بگیریم چه زمانی است؟

ما تقریبا تا10 سال آینده روند احداث نیروگاه‌هایی با سوخت فسیلی را خواهیم داشت و از 10 سال آینده به بعد با توجه به محدودیت سوختی که داریم این موضوع نیروگاه تجدیدپذیر را توسعه می‌دهیم. البته رشد تجدیدپذیر در این سال‌ها تحقق می‌یابد اما پس از 10 سال سیر صعودی خواهد یافت و سهم آن در سبد تولید ما چندین برابر می‌شود. البته در این سال‌ها نیز با احداث نیروگاه‌های فسیلی جدید و سهم آن‌ها در سبد تولید برق کشورمان ناگزیریم نیروگاه‌هایی با راندمان بالا و آلایندگی کمتر داشته باشیم و به توسعه نیروگاه‌های اتمی، بادی و خورشیدی و تجدیدپذیر بپردازیم تا نیاز کمتری به سوخت فسیلی در تولید برق داشته باشیم.

چند سالی که سرمایه گذاری در نیروگاه‌های فسیلی خیلی انجام نمی‌شود، وزارت نیرو هم در حال ارائه مشوق‌های سرمایه گذاری برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر است نه نیروگاه‌های فسیلی. آیا این یک برنامه ریزی پنهانی برای وزارت نیرو است تا از احداث نیروگاه‌های فسیلی فاصله بگیرد؟

خیر این طور نیست. ببینید اساسا برنامه ریزی در حوزه بالادست و اجرا موضوع پنهانی ندارد همه چیز مشخص است. الان ببینید صنایع ما در حال احداث نیروگاه‌های حرارتی و فسیلی هستند . دولت سیزدهم 15 هزار مگاوات برنامه احداث نیروگاه‌های فسیلی را در دستور کار دارد و تقریبا نصف آن، احداث و به مدار آمده است و بقیه هم در دست احداث است.

این 15 هزار از چه زمانی شروع شده است؟ آیا مربوط به طرح‌های نیمه تمام  دولت گذشته نبوده است؟

اینها از ابتدای دولت سیزدهم صورت گرفته و وزیر نیرو در این دولت جمعا 25 هزار مگاوات برنامه ریزی تولید برق نیروگاه‌های حرارتی را داشته است که 10 هزار مگاوات مربوط به صنایع است و بقیه را خود وزارت نیرو احداث می‌کند.

طرح 10 هزار مگاوات صنایع هم که مربوط به دولت گذشته بوده است. وضعیت این طرح چگونه است؟

طرح از دولت قبل و بر اساس نیاز صنایع بوده است اما کل طرح در دولت سیزدهم اجرا و پیگیری و عملیاتی شده است. نکته قابل اهمیت این است که عمده احداث نیروگاه‌های حرارتی در دولت سیزدهم بوده و امسال هم قرار است کلنگ احداث چند نیروگاه حرارتی زده شود و در سال 1404 وارد مدار شود. پس اساسا ما احداث نیروگاه حرارتی را در برنامه ریزی‌ها داریم و نمی‌توانیم ان را از سبد تولید برق کشور حذف کنیم. بحث بازسازی  وبهینه سازی نیروگاه‌های حرارتی  وفسیلی را خواهیم داشت. اینکه بررسی کنیم با چه نوع تکنولوژی جدیدی می‌توانیم به بهینه سازی  وبالا بردن راندمان آن‌ها کمک کنیم.

به نظر شما تا 10 سال آینده چند درصد از نیروگاه‌های ما در سبد تولید، اختصاص به نیروگاه‌های فسیلی دارد؟

بیش از 50 درصد نیروگاه‌های ما در 10 سال آینده باید چرخان و فسیلی باشند تا فرکانس برق را تامین کنند و روی آن‌ها بهینه سازی  وبازسازی صورت می‌گیرد.

برنامه بلند مدت برای انرژی‌های تجدیدپذیر چه خواهد بود؟

برنامه ریزی‌ها برای توسعه تجدیدپذیرها ادامه دارد. مثلا برای 10 سال آینده می‌توانیم یک ظرفیت 30 هزار مگاواتی را برای انرژی تجدیدپذیرها در صنعت برق داشته باشیم. درسته که ما جزو چند سازنده انگشت شمار نیروگاه تجدیدپذیر در دنیا هستیم اما رویکردی که داریم این است که بتوانیم در حفظ محیط زیستی سالم کمک کنیم و بناداریم این منابع سوختی را برای نسل‌های آینده هم نگه داریم بر این مبنا توسعه انرژی تجدیدپذیرها را به جد دنبال می‌کنیم. سال به سال به توسعه و رشد آن افزوده می‌شود و این انرژی قرار است در سبد تولید برق ما نقش بسزایی داشته باشد.

پرسشی در خصوص مصرف انرژی می‌پرسم که اساسا مصرف انرژی در کشور ما چگونه است؟

شدت مصرف انرژی در ایران ۲ برابر متوسط جهانی و چهار برابر کشورهای توسعه یافته است و با بهینه سازی مصرف و گذار از انرژی جایگزین، می‌توانیم شدت مصرف انرژی کشور را تا یک چهارم کاهش دهیم. منظور از گذار انرژی جایگزینی، یعنی سوخت‌های فسیلی با منابع انرژی کم‌کربن است که یک بخش از این مفهوم سمت مصرف کننده قرار دارد و معنای آن لزوم بهینه سازی بخش‌های مختلف مصرفی است. به طور مثال همه ساله و در فصل گرم سال چیزی حدود ۴۰ درصد از کل انرژی برق کشور در بخش سیستم‌های سرمایشی مصرف می‌شود که ما می‌توانیم از طریق بهینه سازی لوازم سرمایشی تا ۲۰ درصد این میزان مصرف را کاهش دهیم. یک بخش دیگر از مفهوم گذار انرژی در سمت تولید کننده قرار دارد که معنای آن توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است که با توجه به ظرفیت بالای کشور در حوزه توسعه نیروگاه‌های بادی و خورشیدی و نیز نیروهای انسانی توانمند دست یابی به این سطح از توسعه کار دشواری نیست.

ایران در حوزه تولید انرژی رتبه چهاردهم جهان را دارد که این امر نقش مهمی در فرایند توسعه اقتصادی، افزایش رفاه و نیز امنیت جامعه در بخش‌های مختلف داشته است. بر اساس آمارهای منتشر شده توسط سازمان‌های بین‌المللی در حال حاضر ۹۹.۹ درصد مردم ایران به انرژی برق دسترسی دارند. در وزارت نیرو اقدام به تدوین یک برنامه بلند مدت کرده‌ایم که بر اساس آن تا سال ۱۴۲۰ میلادی باید سهم برق ایران از ۱۰ درصد انرژی نهایی به ۲۰ درصد برسد.