تهدید و فرصت «میادین مشترک»

از ابتدای بازگشت تحریم‌ها، صادرات نفت به‌چین در دستور کار قرار داشت و با بهره‌بردن از روش‌هایی خاص به‌طور پیوسته و با روندی صعودی انجام شد. اما فروش محصولات پتروشیمی در کنار صادرات فرآورده‌های نفتی به‌کشورهای بحران‌زده مانند ونزوئلا، افغانستان، عراق، سوریه و لبنان ناجی این صنعت مادر شد. گزارش اخیر اویل‌پرایس هم بر رشد صادرات ایران صحه گذاشته است. برای اینکه این درآمدزایی برای بلندمدت و با حجم بیشتری ادامه پیدا کند، باید تولید نفت و گاز که هم به‌صورت خام برای صادرات و هم به‌عنوان خوراک مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، افزایش یابد. آمار اوپک از تولید ایران نشان‌دهنده رشد تولید نفت ایران با وجود تثبیت یا کاهش جزئی در ماه‌های گذشته است. با توجه به‌توقف بخشی از تولید در دوره تحریم و پاندمی، حفظ و افزایش سطح آن به‌خصوص از میادین مشترک در دستور کار وزیر نفت دولت رئیسی، جواد اوجی قرار دارد. اوجی حتی دیروز جمعه به‌خوزستان رفت تا از این میادین بازدید کند. با این حال، کلید رشد تولید به‌عنوان نیروی پیش‌برنده صادرات، سرمایه‌گذاری است. اوجی در خوزستان اعلام کرد از سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای توسعه میدان‌های نفتی و گازی با اولویت میادین مشترک استقبال می‌کند.

   توسعه میادین نفتی

وزیر نفت جمعه به‌همراه جمعی از نمایندگان مجلس و مسوولان نفتی به‌خوزستان رفته و‌گفته ۷۴درصد تولید نفت کشور در این استان انجام می‌شود. اوجی در جریان این سفر اظهار کرد: آمادگی داریم از ظرفیت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به‌منظور توسعه میدان‌ها، با اولویت میدان‌های مشترک نفت و گاز استفاده کنیم. به گزارش «شانا» اوجی پس از بازدید از دکل حفاری ۲۵ فتح اهواز با اشاره به‌اهمیت حفظ و نگهداشت تولید در میدان‌های مشترک نفت و گاز کشور، افزود: ما به‌آقای رئیسی قول دادیم که توسعه میدان‌های مشترک نفتی و گازی در این دولت تعیین‌تکلیف شود که بخشی از این میدان‌های مشترک هم در استان خوزستان و کشور عراق است؛ در این سفر هم روند پروژه‌ها و قراردادهایی که در بحث حفظ و نگهداشت امضا شده و پیشرفت این پروژه‌ها همچنین توسعه میدان‌های جدید را بررسی می‌کنیم. وزیر نفت تصریح کرد: همچنین از نزدیک روند پروژه‌های میدان‌های مشترک غرب کارون را بازدید می‌کنیم که بخشی از آنها توسعه پیدا کردند اما کامل نیست و نیاز است دیگر بخش‌های آن تکمیل شوند و هرچه سریع‌تر فاز دوم یا سوم توسعه آنها را آغاز کنیم. اوجی با بیان اینکه بحث حداکثر برداشت نفت از میدان‌های مشترک را در برنامه داریم، ادامه داد: با بیش از ۱۵۳میلیارد بشکه نفت قابل استحصال ظرفیت خوبی ‌برای برداشت از این مخازن و میدان‌های نفتی داریم. اوجی در ادامه با بیان اینکه آغاز به‌کار پتروشیمی‌های بزرگی در برنامه است و توسعه متوازنی از زنجیره ارزش و صنایع تکمیلی پتروشیمی انجام می‌شود، گفت: آمادگی داریم از ظرفیت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به‌منظور توسعه میدان‌ها، با اولویت میدان‌های مشترک نفت و گاز در قالب قراردادهای مختلف و مشوق‌هایی که دولت و مجلس و کمیسیون انرژی (مجلس) مدنظر دارد، استفاده کنیم. وی افزود: متاسفانه در چند سال گذشته آن مقدار سرمایه‌گذاری که باید برای حفظ و نگهداشت تولید انجام می‌شده، نشده است و ان‌شاالله با این نگاه با اولویت سرمایه‌گذاران داخلی قراردادها امضا شوند و به‌سقف ظرفیت تولید و بالاتر از آن برسیم.

   افزایش ظرفیت پالایشی

یکی از بخش‌هایی که وزارت نفت برای توسعه آن و کسب درآمد برای کشور هدف‌گذاری کرده، ظرفیت پالایشی است. در صورت افزایش ظرفیت پالایشی، هم نرخ تولید مجتمع‌های پتروشیمی که معمولا با کمبود خوراک دست و پنجه نرم می‌کند، بالا می‌رود و هم با تولید فرآورده‌های نفتی مانند بنزین، گازوئیل و غیره مستقیما صادرات رشد خواهد کرد. با این حال نگرانی‌هایی در مورد تامین سرمایه، زمان احداث مجتمع‌های جدید، میزان سودآوری و تقاضا برای محصولات پالایشی وجود دارد.  اوجی چهارشنبه شب در برنامه‌ای رادیویی با اعلام دو برنامه برای افزایش ظرفیت پالایشی در ایران، تاکید کرد که ظرفیت کیفی و کمی پالایشگاه‌های کشور بی‌شک افزایش می‌یابد. وزیر نفت درباره برنامه وزارت نفت دولت سیزدهم برای توسعه صنایع پالایشی و ساخت پتروپالایشگاه‌ها، اظهار کرد: با توجه به‌ظرفیت کنونی تولید فرآورده‌های نفتی در پالایشگاه‌های نفت کشور و مصارف مختلف، بی‌شک افزایش ظرفیت پالایشی یک نیاز است، به‌همین منظور دو برنامه مدنظر داریم. وی افزود: برنامه نخست افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های کنونی (چه آنها که خوراک نفت‌خام دارند و چه آنها که از میعانات گازی استفاده می‌کنند) از نظر کیفیت و کمیت فرآورده‌های نفتی و برنامه دوم ساخت پالایشگاه‌های جدید یا همان پتروپالایشگاه‌هاست. وی با اعلام اینکه برای پالایش حدود یک میلیون و ۵۰۰ تا یک‌میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز (نفت‌خام و میعانات گازی) با هشت سرمایه‌گذار توانمند در این حوزه قراردادهایی امضا شده است، گفت: با توجه به‌ارتقای کمی و کیفی پالایشگاه‌های موجود ظرفیتی هم آنجا ایجاد می‌شود و پیش‌بینی می‌کنیم در سه یا چهار سال آینده ظرفیت پالایش کشور ۵/ ۱برابر شود؛ حداکثر ظرفیت نفت‌خام و میعانات گازی پالایشگاه‌ها اکنون نزدیک به‌۲ میلیون و ۲۰۰هزار بشکه است که ان‌شاءالله کف این ظرفیت به ‌۳میلیون و ۴۰۰ ‌هزار تا ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز می‌رسد. وی در واکنش به ‌این پرسش که آیا برنامه‌ای برای ساخت پالایشگاه جدیدی مانند ستاره خلیج‌فارس وجود دارد یا خیر، گفت: این افزایش ظرفیت پالایشی در قد و قواره ستاره خلیج‌فارس دیده شده و هدف هم این است که تحریم‌ها خنثی شود، البته نیم‌نگاه ما همان‌طور که به‌افزایش تولید نفت‌خام، گاز طبیعی و پالایش است، به‌مهار و بهینه‌سازی مصرف هم هست.

   رشد صادرات به ‌روایت اویل‌پرایس

سایت اویل‌پرایس در گزارشی به‌صادرات نفت ایران و پتانسیل بازگشت به‌رونق پرداخت. بر اساس این گزارش، گفته می‌شود ایران علاوه بر فرستادن سوخت به‌لبنان در روزهای گذشته که محموله گازوئیل آن پنج‌شنبه از مسیر سوریه به‌لبنان وارد شد، به‌سوریه هم برای جبران کمبود انرژی این کشور نفت ارسال می‌کند. افغانستان همچنین تحت‌حکومت طالبان با آسودگی بیشتری می‌تواند از ایران سوخت وارد کند، چراکه زمامداران جدید همسایه شرقی، توجه کمتری به‌تحریم‌های آمریکا علیه ایران به‌نسبت دولت‌ قبلی دارند.  به‌گفته اویل‌پرایس، ایران پیش از طالبان، از مه ۲۰۲۰ تا مه ۲۰۲۱، و با وجود تحریم‌ها ۴۰۰ هزار تن سوخت به‌این کشور صادر کرده است. البته رقم واقعی ممکن است بیشتر باشد.  طبق این گزارش، فروش نفت ایران به‌نظر در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته چراکه گروه‌های نظارتی حدس می‌زنند صادرات نفت ایران در بهار امسال دوبرابر حجم همین فصل در سال ۲۰۲۰ بوده است. این امر می‌تواند نشان‌دهنده بهبود قابل‌ملاحظه درآمدها برای اقتصاد تضعیف‌شده ایران باشد.  از منظر اویل‌پرایس، صادرات نفت ایران باید رقمی در حدود ۶۵۰ هزار بشکه در روز داشته باشد، با این حال، حتی افزایش صادرات مشکلاتی مانند عدم‌دریافت پول نقد، ارزان‌فروشی، کسر هزینه دور‌زدن تحریم‌ها شامل سهم واسطه‌ها و غیره را به‌همراه دارد‌ که فقط با برداشته شدن محدودیت‌های تحریمی قابل‌حل است.