در روزهای گذشته اتاق بازرگانی تهران آماری از فروش نفت ایران در هفت‌ماه نخست سال‌جاری میلادی ارائه داد که علاوه بر نامتداول بودن انتشار چنین آماری در دوران تحریم، موجب بحث‌های زیادی در مورد صحت و سقم این ارقام شده است.
بر اساس گزارش اتاق تهران، ایران در دوره مذکور کمتر از ۱۱ میلیون دلار نفت به چین فروخته است که نشان‌دهنده سقوط ۹۹درصدی آن نسبت به ۷ماه نخست ۲۰۲۰ است که در آن زمان ۷۶۶ میلیون دلار نفت به این کشور صادر شده بود. این آمار از چند جهت مورد تردید واقع شد. نخست اینکه در حالی اتاق از تقریبا صفر شدن صادرات به‌چین در دوره ۷ ماهه خبر می‌دهد که نهادهای بین‌المللی مانند تنکرترکرز، کپلر و پترولجستیک که عبور و مرور نفتکش‌ها را ردیابی می‌کنند، معتقدند با کاهش محدودیت‌های قرنطینه در نیمه دوم سال گذشته میلادی و انتخاب جو بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، روند صادرات نفت کشور روبه‌افزایش بوده و ارقامی از ۱۰۰ هزار بشکه تا ۵/ ۱میلیون بشکه برای ماه‌های مختلف سال۲۰۲۱ ارائه داده‌اند.
البته در‌ماه مه، فروش نفت به چین به دلایل نامعلومی به‌شدت کاهش یافت و نزدیک به صفر شد. نکته دوم اینکه، گزارش اتاق تهران به هیچ منبع داخلی یا خارجی استناد نمی‌کند.
مسوولان داخلی معمولا از اعلام رقم فروش نفت به‌‌دلیل سوء‌استفاده‌های احتمالی خودداری می‌کنند. در این میان، الیاس نادران بهمن پارسال (مصادف با ژانویه ۲۰۲۱) از قول وزیر نفت گفته بود صادرات نفت ایران روزانه ۹۰۰ هزار بشکه بوده است. علاوه بر این، در ماه‌های گذشته یکی از مسوولان رده‌بالای کشور در پاسخ به پرسش «دنیای‌اقتصاد» در این مورد، رقم ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه در روز را اعلام کرده بود.
ارقام اتاق تهران از فروش نفت
اتاق بازرگانی تهران مدعی شده در هفت‌ماه اول سال ۲۰۲۱ فقط ۹/ ۱۰میلیون دلار صادرات نفتی به چین داشته‌ایم و این یعنی ۹۹درصد کاهش نسبت به۷۶۶ میلیون دلار درآمد نفتی سال گذشته در همین مدت.
جالب اینکه دوره پایه یعنی ۷ ماهه سال گذشته میلادی آنقدر قوی نبوده که موجب چنین ریزشی شود. در واقع، در صورت فرض بشکه‌ای ۴۰ دلار برای نفت ایران در دوره اوج پاندمی که با کاهش قیمت‌ها همراه بود، به‌رقم ۹۰ هزار و ۳۳۰ بشکه صادرات روزانه می‌رسیم. این رقم برای هفت ماهه سال ۲۰۲۱، با فرض قیمت نفت ۵۰ دلار برای هر بشکه معادل حدود هزار بشکه در روز خواهد بود که آنقدر کم است که می‌توان آن را صفر فرض کرد. مسعود خوانساری، رئیس اتاق تهران هم پس از انتشار این آمار در توییتی در این‌باره این ارقام را تایید کرد و گفت: «کشورهای منطقه سهم صادرات کالاهای نفتی ایران را تصاحب کرده‌اند. با ادامه تحریم‌ها اقتصاد ایران فرصت‌های بیشتری از دست می‌دهد.» در این میان، رضی حاجی آقاامیری، عضو نمایندگام اتاق تهران به تجارت‌نیوز گفت: «احتمالا دلیل عدم‌تمایل چینی‌ها، سیاست‌های بین‌المللی علیه ایران است. چین قبلا هم نشان داده که می‌تواند از تحریم‌ها تبعیت کند.»
اما رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین، مجیدرضا حریری نظر دیگری دارد و این آمار را نادرست می‌داند. او در این‌باره گفت: «این تنها بخشی از صادرات نفتی ما به‌چین است و میزان دقیق آن نیست... میزان واقعی خرید نفتی چینی‌ها از ایران هرگز منتشر نمی‌شود و جزو آمار محرمانه کشور است.»
حریری استدلال می‌کند که «وقتی صادرات غیرنفتی ما کفاف نیمی از واردات ضروری ما را نمی‌دهد پس بقیه پول آن با فروش نفت تامین شده است.»
آمار متفاوت موسسات خارجی
متوقف‌شدن صادرات نفت ایران به چین برای دوره‌های کوتاه و به‌صورت موقتی در شرایط تحریمی معقول به‌نظر می‌رسد، همان‌طور که در ماه مه امسال چنین امری رخ داد. شرکت پترولجستیک که نفتکش‌ها را ردیابی می‌کند اواسط ماه مه گفته بود که فروش نفت ایران به بزرگ‌ترین واردکننده جهان که در آوریل به ۷۰۳هزار بشکه در روز رسیده بود، در مه تقریبا صفر شده بود.
با این حال، سارا وخشوری از شرکت مشاوره بین‌المللی SVB میزان صادرات به‌چین را ۶۰۰ هزار بشکه در روز برای‌ماه مه برآورد کرده بود.
همچنین موسسه کپلر میزان کل فروش نفت ایران برای ماه فوریه را ۲۴۸ هزار بشکه روزانه و برای ژانویه ۲۵۴هزار بشکه در روز تخمین زده است. این موسسه همچنین گفته صادرات نفت ایران در ماه هفتم سال (جولای) ۱۰۱ هزار بشکه بوده است. خبر‌گزاری رویترز در این‌ماه گزارش کرد که تولید نفت ایران هم به ۹/ ۱میلیون بشکه در روز کاهش یافته که حدود نصف میزان تولید زمانی است که تحریم‌های آمریکا هنوز اعمال نشده بود با این حال اوپک تولید نفت ایران را برای این ماه ۲ میلیون و ۴۸۵ هزار بشکه در روز گزارش کرده است.
به‌طور کلی کپلر معتقد است ایران در هفت‌ماه نخست سال ۲۰۲۱، به‌طور متوسط ۲۲۳ هزار بشکه در روز نفت صادر کرده است. موسسات دیگر عمدتا خوش‌بین‌تر از کپلر هستند.
شرکت رفینیتیو هم برای ماه مارس صادرات به چین را نزدیک به یک میلیون بشکه در روز برآورد کرده بود که رقم بالایی محسوب می‌شود. آمار پلتس هم نشان می‌دهد صادرات نفت ایران از فصل آخر سال ۲۰۲۰ روندی صعودی به خود گرفته است و در ژانویه امسال بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه در روز بوده است.
هر‌کدام از این ارقام به‌صورت تقریبی است و بر اساس عکس‌های ماهواره‌ای برآورد می‌شوند. با این حال، اخیرا اویل‌پرایس هم در گزارشی میزان صادرات نفت ایران را حدود ۶۵۰ هزار بشکه در روز ارزیابی کرده بود. بر اساس این پایگاه خبری تحلیلی، صادرات نفت ایران نسبت به سال گذشته میلادی حدودا دو برابر شده است.
ردیابی صادرات از راه تولید
مصرف داخلی نفت ایران چیزی در حدود ۷/ ۱تا ۸/ ۱میلیون بشکه در روز است، بنابراین هر تولیدی بالاتر از این رقم به‌معنای مازاد تولید است که یا صادر یا ذخیره خواهد شد. به‌گزارش اوپک، ایران در سال گذشته میلادی به‌طور متوسط یک میلیون و ۹۸۸ هزار بشکه در روز نفت تولید کرده که با توجه به پاندمی کرونا و افت تقاضای داخلی در آن زمان می‌توان گفت هم مصرف در کشور پایین بود و هم صادرات.
با این حال، اگر فرض کنیم مصرف داخلی در سال۲۰۲۱ به دوره پیش از همه‌گیری بازگشته، به‌مازاد تولید بیش از ۴۰۰ هزار بشکه‌ای برای سه‌ماهه اول و بالاتر از ۶۰۰ هزار بشکه در روز برای سه‌ماهه دوم می‌رسیم.
به گفته اوپک، ایران در فصل اول سال به‌طور میانگین ۲ میلیون و ۲۱۴ هزار بشکه در روز و طی فصل دوم آن ۲میلیون و ۴۴۳ هزار بشکه روزانه نفت تولید کرده است. این ارقام به‌وضوح نشان‌دهنده رشد تولید نسبت به پارسال و در بازه ۶ماه اول سال‌جاری است. حال آنکه افزایش تولید بدون یافتن مشتری چندان معنایی ندارد، بنابراین اگر همچنان ارقام منتشره اتاق تهران را درست فرض کنیم، باید گفت صادرات ایران به مقاصد دیگری روانه شده است.
هرچند با توجه به بی‌منبع بودن این آمار احتمال غلط بودنش هم وجود دارد. علاوه بر این، این امکان هست که در چند ماه گذشته روند صادرات کاهشی بوده باشد چراکه چین در ماه‌های اخیر دست به مصرف ذخایر نفتی زده که در دوره ارزانی نفت در سال گذشته خریداری کرده بود اما این به‌معنای صفر‌شدن صادرات به‌چین نیست.
همان‌طور که گفته شد پیش از این نیز منابعی در داخل از صادرات نفت ۹۰۰هزار بشکه‌ای و همینطور ۵۰۰-۶۰۰ هزار بشکه‌ای سخن گفته بودند.
حسین راشدی