بحران در حال گسترش گاز در اقصی‌نقاط جهان، وضعیت بهبود اقتصادی و صنعتی را در معرض تهدید قرار داده است. کمبود عرضه گاز طبیعی، بسیاری از اقتصادهای بزرگ جهان را با چالش‌های کم‌سابقه‌ای روبه‌رو کرده و قیمت گاز و برق را حتی برای مصرف‌کنندگان خانگی و خرد نیز به شکل چشمگیری افزایش داده است. بحرانی که از شرق دور تا آمریکای‌لاتین را درنوردیده و دامنه تبعات آن در حال ورود به فاز جدیدی است که می‌تواند بسیاری از صنایع حساس و کلیدی را در معرض خطر قرار دهد.
به گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز، بحران گازی بر صنایع شیمیایی فشاری بی‌سابقه وارد کرده و بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده کود و مواد شیمیایی با زیان‌های هنگفتی روبه‌رو شده‌اند که به تعطیلی برخی از کارخانه‌ها منجر شده است. بحرانی که در صنایع شیمیایی شکل گرفته می‌تواند به‌زودی دامنه تاثیرات خود را به صنایعی چون مواد غذایی نیز برساند که تهدیدی جدی برای جهان است. در چنین شرایطی بسیاری از صنایع در حال تغییر استراتژی خود برای استفاده از نفت‌خام به جای گاز هستند، چرا‌که حالا قیمت گاز به نقطه‌ای رسیده که معادل نفت ۱۸۰ دلار در هر بشکه است و این امر ضربات جبران‌ناپذیری به رشد صنعتی جهان خواهد زد. همه این‌ها البته در شرایطی رخ می‌دهد که در صورت رویارویی با یک زمستان سرد بی‌تردید باید منتظر ثبت رکوردهای جدید قیمتی در بازار گاز طبیعی باشیم و این امر دستکم تا بهار و افزایش دما ادامه خواهد داشت.
تحلیلگران هم معتقدند که یکی از دلایل عمده به‌وجود آمدن چنین بحران جهانی در بازار گاز، افت شدید سرمایه‌‌گذاری‌ها در پروژه‌های جدید سوخت فسیلی است. افت سرمایه‌‌گذاری که بخشی از آن حاصل پیامدهای همه‌گیری کرونا و ضربه شدید به بازار انرژی است و بخش دیگر آن را هم می‌توان مربوط به تلاش‌های جنبش فعالان اقلیمی دانست.
بحران گازی در ۴ گوشه جهان
به گزارش نیویورک‌تایمز، بسیاری از کشورهای سراسر جهان نگران کمبود گاز طبیعی هستند و تاثیر آن در افزایش هزینه‌های مربوط به آب و برق، تعطیلی کارخانه‌ها و ناامیدی فزاینده در مواجهه با فصل زمستان احساس می‌شود.
در سراسر آسیا، اروپا و آمریکای‌لاتین، مصرف‌کنندگان هنوز در بهت و سرگیجه ناشی از تاثیرات همه‌گیری کرونا قرار دارند و همزمان با رشد روزافزون هزینه‌های بخش انرژی روبه‌رو هستند. افزایش هزینه‌های انرژی برای مصرف‌کنندگان ناشی از رشد بهای گاز طبیعی است که در ماه‌های اخیر در برخی از مناطق جهان تا ۴ برابر هم افزایش یافته است و در این هفته به اوج قیمتی جدید رسید. تولیدکنندگان مواد شیمیایی، فولاد، سرامیک و سایر کالاهایی که به مقدار زیادی انرژی نیاز دارند، تحت‌فشار قرار گرفته‌اند و در برخی موارد حتی مجبور به توقف کامل عملیات صنعتی خود شده‌اند. در کره‌جنوبی نرخ برق برای نخستین‌بار از سال ۲۰۱۳ بدین‌سو افزایش یافته و کسب‌و‌کارهای کوچکی که به سختی توانسته‌اند با اثرات مخرب بیماری کووید بر تجارت خود مبارزه کنند، اکنون از جهش قیمت‌ها هراسانند. فدراسیون صنایع کوچک کره‌جنوبی می‌گوید که با افزایش قیمت‌ها، بقای کسب‌و‌کارهای کوچک در حال‌حاضر بسیار دشوار است. در برزیل هم بدترین خشکسالی ۹۰ سال اخیر تولید برق‌آبی را کاهش داده و تولیدکنندگان نیرو را مجبور به واردات گاز طبیعی گران‌قیمت کرده است. دولت برزیل در‌ماه سپتامبر حدود ۸درصد قیمت برق را افزایش داد، در حالی که در‌ماه جولای هم برق را ۷درصد دیگر گران کرده بود.
بحران گازی تنها دامنگیر آمریکای‌لاتین و آسیا نشده است و کشورهای اتحادیه اروپا هم در مضیقه شدیدی قرار گرفته‌اند. دولت اسپانیا اخیرا اعلام کرده که برای کمک به مشتریان و مصرف‌کنندگان، سودشرکت‌های انرژی را محدود و متوقف می‌کند.
در ایتالیا هم بحران گازی باعث افزایش ۱۴درصدی قیمت گاز و رشد تقریبا ۳۰درصدی بهای برق، برای مصرف‌کنندگان خرد شده است. کارلا فورنی، یک معلم و مادر دو فرزند که در بولونیا ساکن است، درباره اثر بحران گازی و افزایش قیمت‌ها به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها، مجبوریم که نیمه‌شب از ماشین لباسشویی و ماشین ظرفشویی‌هایمان استفاده کنیم.»
حتی چین که در حال‌حاضر بزرگ‌ترین وارد‌کننده گاز طبیعی جهان است، افزایشی ۱۳درصدی در سمت تقاضا برای گاز طبیعی را تجربه می‌کند. این امر را می‌توان در نتیجه برنامه شی‌جین پینگ، رهبر حزب کمونیست چین برای رسیدن به اهداف زیست‌محیطی از طریق فاصله گرفتن از زغال‌سنگ به‌عنوان منبع انرژی دانست. ایالات‌متحده آمریکا هم به‌عنوان یک صادرکننده بزرگ گاز، از افزایش شدید تقاضای جهانی سود هنگفتی به‌دست می‌آورد. البته اخیرا قیمت گاز در آمریکا هم به بالاترین سطح خود در چند سال اخیر رسیده و باعث شده تا حجم محموله‌های صادراتی به خارج از کشور مهار شود و تا حد زیادی کاهش یابد. گرچه می‌توان گفت که افزایش قیمت‌ها در آمریکا، تنها بخشی از افزایش قیمتی است که اخیرا در اروپا و آسیا مشاهده شده است.
تامین برق؛ موتور بحران گازی
بحران جهانی بازار گاز طبیعی، با محبوبیت روزافزون این سوخت فسیلی برای تولید نیروی الکتریکی و برق مرتبط است، زیرا انتشار گازهای گلخانه‌ای آن بسیار کمتر از زغال‌سنگ است. از همین‌رو، بسیاری از کشورها با جایگزین‌کردن نیروگاه‌های گازسوز با نیروگاه‌های زغال‌سوز و ژنراتورهای قدیمی هسته‌ای، به دنبال کاهش انتشار کربن و حرکت به سمت شبکه‌های برق مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیری مانند انرژی بادی و خورشیدی هستند.
در واقع، افزایش وابستگی به گاز طبیعی بدین معناست که انعطاف‌پذیری کمتری در سیستم تامین نیرو وجود خواهد داشت؛ به‌ویژه هنگامی‌که ظرفیت ذخیره گاز برای دوران‌های اوج مصرف مانند زمستان، در برخی از کشورها مانند بریتانیا کاهش یافته است. در کنار آن نیز پس از کاهش تقاضا در نتیجه شیوع همه‌گیری کووید-۱۹ در سال گذشته، افزایش ۴درصدی مصرف جهانی گاز در سال‌جاری به دلیل بهبود تولید و از سرگیری فعالیت‌‌ها، شرایط را برای صنایع بسیار دشوار کرده است.
نیل بوریج، تحلیلگر ارشد شرکت تحقیقات بازار برنشتاین (Bernstein) معتقد است که بهبود تقاضا پس از همه‌گیری کووید-۱۹، بیش از آنکه در نتیجه افزایش تقاضا برای خدمات باشد، نتیجه رشد تقاضا برای کالاها است. این تمرکز بر ساخت و تولید کالاها، به‌معنای افزایش چشمگیر مصرف گاز طبیعی و برق در بخش صنعتی و برای تامین نیاز کارخانه‌ها است.
کشتی‌های حامل گاز طبیعی مایع (LNG) به دلیل افزایش قیمت‌ها از صادرکنندگانی مانند ایالات‌متحده، قطر و استرالیا در حال حرکت به سمت چین و برزیل هستند. این امر باعث کاهش تحویل محموله‌ها به اروپا شده، جایی‌که نگرانی‌هایی درباره سطح ذخیره‌سازی پایین وجود دارد که غیرمعمول است و در نتیجه سرمای شدید بهار گذشته ایجاد شده است. در چنین شرایطی در فصل زمستان و زمانی که تقاضا برای سوخت در برخی از کشورها افزایش می‌یابد، امکان ایجاد بحرانی بزرگ وجود دارد. از سوی دیگر نیز سطح ناامید‌کننده واردات گاز از روسیه که باعث افزایش تحویل گاز به چین می‌شود، در کنار کاهش تولید داخلی بریتانیا و هلند، بازار را در تنگنای بی‌سابقه‌ای قرار داده است.
شرکت ریستاد انرژی می‌گوید که قیمت بالای گاز و سرعت پایین باد که باعث کاهش برق تولید شده توسط توربین‌های بادی می‌شود، به معنای آن است که اروپا برای نخستین‌بار از سال ۲۰۱۹ بدین سو از زغال‌سنگ بیشتری نسبت به گاز برای تولید برق استفاده می‌کند.
زنگ خطری برای صنایع شیمیایی
یکی از صنایعی که شدیدترین آسیب را از بحران گازی کنونی دیده است، تولیدکنندگان کودهای شیمیایی هستند که از گاز طبیعی برای تولید آمونیاک استفاده می‌کنند.تونی ویل، مدیر اجرایی سی‌اف اینداستریز (CF Industries) - یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کود شیمایی جهان - می‌گوید که قیمت گاز مورد استفاده در ۲ کارخانه واقع در بریتانیا این کمپانی، بیش از ۳ برابر افزایش یافته است. این افزایش قیمت باعث شده که سی‌اف اینداستریز به ازای تولید هر تن آمونیاک ۳۰۰ دلار زیان متحمل شود. ادامه این زیان‌ها شرایط را به‌جایی رساند که سی‌اف اینداستریز هر دوی این کارخانه‌ها را تعطیل کرد که با واکنش‌های زیادی روبه‌رو شد. پس از این تصمیم، دولت بریتانیا حاضر شد تا با پرداخت هزینه‌هایی برای جبران خسارت در کوتاه‌مدت به بازگشایی یکی از این ۲ کارخانه کمک کند. در واقع دولت بریتانیا به سی‌اف اینداستریز کمک می‌کند تا تولید آمونیاک که منجر به تولید محصول جانبی ارزشمندی مانند دی‌اکسید‌کربن می‌شود که برای صنعت فرآوری گوشت و نوشیدنی‌های گازدار حیاتی است، ادامه یابد.
البته سی‌اف اینداستریز تنها تولیدکننده کود جهان نیست که از افزایش قیمت گاز طبیعی لطمه دیده است. شرکت یارا اینترنشنال (YaraInternational) نروژ هم در ماه سپتامبر اعلام کرد که تولید آمونیاک در چندین کارخانه خود را کاهش خواهد داد. غول شیمیایی باسف (BASF) آلمان هم می‌گوید که به علت قیمت بالای گاز، تولید فرآورده‌های مغذی شیمیایی خود را کاهش خواهد داد. این تصمیمات تولیدکنندگان شیمیایی که مستقیما نتیجه افزایش بهای گاز است، می‌تواند اثرات مخربی بر صنایع غذایی جهان داشته باشد و زنجیره تامین مواد غذایی را هم تحت‌فشار قرار دهد. تونی ویل در کنفرانس بین‌المللی کود در لیسبون پرتغال گفت که به دولت بریتانیا در این‌باره هشدار داده است. مدیر اجرایی سی‌اف اینداستریز می‌گوید احتمالا بحران بعدی جهان، کمبود کود باشد و این امر به‌طور بالقوه صنایع محصولات غذایی را در سال آینده در معرض خطر قرار می‌دهد.
تاثیر بحران گازی بر آینده بخش انرژی
تحلیلگران می‌گویند که فشار فزاینده قیمت‌ها در بازار گاز طبیعی، به افزایش بهای نفت‌خام نیز دامن خواهد زد. بسیاری از معامله‌گران نفت پیش‌بینی می‌کنند که با رسیدن گاز به سطح قیمتی که معادل فروش هر بشکه نفت‌خام در حدود ۱۸۰ تا ۱۹۰ دلار است، بسیاری از صنایع ترجیح می‌دهند که برای تامین انرژی خود به نفت‌خام روی بیاورند. آنها ترجیح می‌دهند به جای افزایش تقاضا برای گاز، در زمینه تامین برق مورد نیاز خود به نفت ۷۵ تا ۸۰ دلاری روی بیاورند که این امر می‌تواند بازار نفت را به ادامه روند صعودی خود ترغیب کند.
نیویورک‌تایمز در گزارش خود به نقل از تحلیلگران گازی می‌گوید که آینده بهای این کامودیتی، بستگی به‌شدت سرمای زمستان امسال دارد. در واقع، یک زمستان سرد می‌تواند قیمت‌ها را باز‌هم افزایش دهد و کمبود در تامین گاز عمیق‌تر شود که این امر به تعطیلی هر‌چه بیشتر صنایع مختلف خواهد انجامید و احتمالا واکنش قانون‌گذاران برای رویارویی با این بحران را در پی خواهد داشت.
از سوی دیگر، هوای گرم هم می‌تواند باعث ریزش شدید قیمت‌ها شود. در واقع بازار معاملات آتی برای بهار سال آینده از هم‌اکنون کاهش چشمگیری را نشان می‌دهد. مارکو آلورا، مدیرعامل شرکت بزرگ گاز ایتالیایی اسنم (Snam) با اشاره به اهمیت وضعیت جوی در بازار گاز، می‌گوید: «ما سرنوشت صنایع و خانواده‌هایمان را به شرایط آب و هوا گره زده‌ایم.» جدا از وضعیت جوی، تحلیلگران نقش افت سرمایه‌‌گذاری در پروژه‌های انرژی و سوخت فسیلی را هم در بحران کنونی برجسته کرده‌اند. شیوع پاندمی و عوامل دیگر باعث شده تا شرکت‌ها سرمایه‌‌گذاری خود در پروژه‌های جدید سوخت فسیلی از جمله پایانه‌های صادراتی LNG را به تعویق بیندازند.
شرکت برنشتاین تخمین می‌زند که طی ۳سال آینده، تنها یک‌سوم حجمی که در ۳ سال گذشته به بازار گاز طبیعی مایع اضافه شده، افزوده خواهد شد. در برخی از کشورها مانند بریتانیا نیز نیروگاه‌های هسته‌ای در حال حرکت به‌سوی توقف کامل فعالیت هستند و قرار نیست به‌زودی نیز جایگزینی برای آنها وجود داشته باشد.
نگرانی‌های فزاینده درباره تغییرات اقلیمی هم که از سوی سهامداران و فعالان اقلیمی ابراز شده نیز تاثیر جدی بر این روند داشته است. به‌طور نمونه، در‌ماه مه شرکت رویال‌داچ‌شل توسط دادگاهی در هلند موظف به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود شد و این امر ممکن است بسیاری از شرکت‌ها را درباره سرمایه‌‌گذاری در پروژه‌های سوخت فسیلی جدیدی که چند میلیارد دلار هزینه دارند، دچار تردیدهای جدی کند. کارلوس تورس‌دیاز، مدیر بخش گازو نیرو در شرکت ریستاد انرژی می‌گوید در آینده احتمالا بازارها بی‌ثبات‌تر هم خواهند شد، چرا‌که شبکه‌های برق با تغییر منابع انرژی، از نفت و گاز و زغال‌سنگ دست می‌کشند و به انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر روی خواهند آورد. دیاز در ادامه به نقطه ضعف تجدیدپذیرها اشاره دارد و آن را وابستگی به خورشید و باد می‌داند.
هر چند که در نهایت تاسیسات عظیم انرژی خورشیدی و بادی و سایر منابع پاک ممکن است به محافظت از مصرف‌کنندگان در برابر استبداد و طمع بازارهای جهانی کالایی کمک کند؛ اما وقایع کنونی نشان می‌دهد که تا رسیدن به آن نقطه، فاصله بیشتر از آن است که تا امروز تصور می‌شد.