بحران گازی به مسکو اهرم فشاری داده تا با استفاده از آن اتحادیه اروپا را به تایید هرچه سریع‌تر خط لوله نورداستریم۲ توسط رگولاتورهای کشورهای مختلف مجاب کرده و از سوی دیگر سیاست مورد علاقه خود در زمینه قراردادهای گازی را به اروپایی‌ها تحمیل کند.
به گزارش «انرژی امروز» از دنیای اقتصاد به نقل از بلومبرگ، کرملین می‌داند که نمی‌تواند از طریق بحران انرژی کنونی، از اروپا امتیازات سیاسی بگیرد، اما به دنبال افزایش فشار بر رهبران اروپایی و ساختن چهره‌ای ناجی از پوتین در بحران گازی است.
پوتین پیش‌تر با سخنانی که در زمینه این بحران طرح کرده بود، انگشت اتهام را به سمت مقامات «مغرور» اروپا نشانه گرفته و فشار افکار عمومی بر آنان را افزایش داده است. ناظران می‌گویند روسیه در صورتی که بتواند به خواسته‌های خود دست‌یابد و نورداستریم۲ تایید شود، بی‌تردید صادرات از طریق اوکراین را کاهش می‌دهد و هدف از عدم‌عرضه بیشتر گاز از سوی این کشور هم همین است. اروپایی‌ها مطمئن‌اند که حتی در صورت ادامه بحران، قطعی گازی در راه نخواهد بود و از همین‌رو به دنبال دست‌زدن به اقدامات متقابلی برای فشار بر روس‌ها هستند.
روسیه تعهدات خود را انجام داده است
ولادیمیر پوتین، هفته پیش و در میانه بحران گازی اروپا عنوان کرد که روسیه می‌تواند این مشکل اروپایی‌ها را بر طرف کند و بازارها با شنیدن این سخنان در آن روز نفس راحتی کشیدند و بهای گاز در حالی که مسیری افزایشی داشت، رشد خود را متوقف کرد. روسیه بزرگ‌ترین تامین‌کننده گاز اتحادیه اروپا است و این منطقه به شکل فزاینده‌ای به واردات گاز طبیعی این کشور وابسته است، اما هیچ مدرکی وجود ندارد که در چند روز گذشته و از زمان سخنرانی پوتین تاکنون یا حتی پیش از آن عرضه گاز روسیه به اروپا افزایش یافته باشد.
روس‌ها می‌گویند که به تعهدات موجود در قراردادهای بلندمدت خود عمل کرده، اما کارشناسان بخش انرژی این سوال را مطرح کرده‌اند که چرا گازپروم از فرصت ایجاد شده توسط قیمت‌های بالاتر در بازار برای تجارت بیشتر و درآمد بالاتر از صادرات گاز طبیعی استفاده نکرده است.
دنیس هسلینگ، رئیس دپارتمان زیرساخت، گاز و خرده‌فروشی سازمان همکاری رگولاتورهای انرژی اتحادیه اروپا به یورو نیوز گفته شرکت گازپروم که دارای انحصار صادرات گاز از طریق خط لوله به اروپا است، با نرخ معمول گاز خود را تحویل می‌دهد و تمام تعهدات قراردادی خود را رعایت کرده است.
با این حال وی هم از رفتار روسیه برای عدم‌افزایش صادرات در شرایط رشد قیمت‌ها متعجب است. هسلینگ در این‌باره می‌گوید: «انتظار می‌رود در زمان تغییر قیمت‌ها، طرفین به سیگنال‌های قیمتی واکنش نشان دهند. در گذشته ما شاهد واکنش گازپروم به فرصت‌های این‌چنینی بودیم، اما اکنون این اتفاق نمی‌افتد و نمی‌دانیم چرا این‌گونه است.»
در این میان روس‌ها و برخی کارشناسان می‌گویند که این کشور در حال‌حاضر گاز اضافی برای صادرات به اروپا در اختیار ندارد و در تلاش است تا پیش از آغاز زمستان، روند ذخیره‌سازی گاز داخلی خود را کامل کند، با این حال بسیاری از سیاستمداران و کارشناسان اروپایی معتقدند که مسکو با عدم‌تحویل گاز بیشتر به اروپا، می‌خواهد به دولت‌ها و رگولاتورهای اروپایی برای تایید هرچه سریع‌تر خط لوله نورداستریم۲ فشار بیاورد.
پوتین به دنبال چیست؟
خبر‌گزاری بلومبرگ به نقل از دو منبع آگاه می‌گوید که ولادیمیر پوتین به دنبال آن است که اتحادیه اروپا را تحت‌فشار قرار دهد تا در برخی از مقررات بازار گاز خود، پس از سال‌ها نادیده گرفتن نگرانی‌های مسکو بازنگری کنند. مسکو خواهان آن است تا اتحادیه اروپا به‌جای قیمت‌‌گذاری اسپات، به سمت قراردادهای بلندمدت با گازپروم حرکت کنند که یکی از اهداف این شرکت قدرتمند دولتی روس در اروپا است.
این منابع همچنین تایید کرده‌اند که بخشی از این رفتار روسیه در عدم‌افزایش صادرات به اروپا، در راستای افزایش فشار برای تایید خط لوله نورداستریم۲ است.
این در حالی است که روز چهارشنبه بهای معاملات آتی گاز اروپا باز هم افزایش یافت و پوتین هم قرار است که در کنفرانس هفته انرژی روسیه در مسکو سخنرانی کند. او پس از مداخله حساب‌شده‌ای که هفته گذشته با اعلام افزایش عرضه گاز پروم، در بازار گاز اروپا داشت؛ احتمالا در سخنرانی خود بازهم از فرصت استفاده می‌کند تا فشار را بر طرف‌های اروپایی افزایش دهد.
بلومبرگ به نقل از یک مقام دولتی روس که از نزدیک به پوتین در زمینه سیاستگذاری مشاوره می‌دهد، نقل کرده است که حتی با وجود اینکه کرملین، پوتین را نجات‌دهنده بحران انرژی اروپا می‌داند؛ اما روس‌ها هیچ توهمی درباره امتیازگیری سیاسی در اتحادیه اروپا یا بهبود روابط تیره و تار مسکو با بروکسل از طریق حل بحران انرژی ندارند.
آندری کورتونوف، رئیس اندیشکده شورای روابط بین‌الملل روسیه که توسط کرملین تاسیس شده، می‌گوید: «پوتین در این بحران، فرصتی را احساس می‌کند و می‌خواهد مانع از تاخیر اتحادیه اروپا در صدور مجوز برای نورداستریم۲ شده و از سوی دیگر آغاز مذاکرات درباره قیمت‌های پایدار در قراردادهای بلندمدت شود.»
روسیه مدت‌هاست که خواهان فاصله‌گرفتن از قیمت‌‌گذاری اسپات بر روی گاز صادراتی خود است و ترجیح می‌دهد قراردادهای بلندمدت با نوسانات قیمتی کمتری داشته باشد.
این نوع قراردادها هرچند در مواقع افزایش چشمگیر قیمت در بازار، سود گازپروم را محدود می‌کند، اما در صورت کاهش قیمت‌ها در بازار از زیان‌دهی این شرکت جلوگیری می‌کند، با این حال آزادسازی بازار گاز اتحادیه اروپا، گازپروم را مجبور کرد تا فرمول‌های قیمت‌‌گذاری خود را تعدیل کند و بخش عمده‌ای از گاز خود را در قالب معاملات اسپات و آتی عرضه کند.
النا بورمیسترووا، قائم‌مقام شرکت گازپروم روز ۷اکتبر در مجمع بین‌المللی گاز سن‌پترزبورگ بر این استراتژی روس‌ها تاکید کرد و گفت: «خرید گاز با یک قیمت مناسب حتما اتفاق خوبی است، اما اگر ما دقیقا از یک ماه، یک فصل یا یک سال زودتر بدانیم هزینه آن چقدر خواهد شد، حتی اتفاقی بهتری هم هست.»
پوتین در سخنان اخیر خود انگشت اتهام درباره بحران گازی اروپا را تا حدی به‌سوی مقامات «مغرور» اروپایی گرفته است. او می‌گوید این مقامات مغرور تمام تلاش خود را برای قیمت‌‌گذاری به روش اسپات انجام دادند و حتی حاضر نیستند در این زمینه چیز دیگری بشنوند.
حالا در این شرایط که پوتین با نشانه‌رفتن انگشت اتهام به سمت مقامات اروپایی به دنبال افزایش فشار افکار عمومی بر آنان است، رهبران اتحادیه اروپا قرار است هفته آینده در بروکسل درباره افزایش قیمت گاز و اقدامات لازم برای کنترل این بحران مباحثه کنند.
خطرات اتکای اروپا به گازپروم
اروپا در حال‌حاضر برای تامین یک‌سوم گاز طبیعی خود به شرکت گازپروم متکی است. این در حالی است که ذخایر گازی اروپا، هرگز در این مقطع از سال کمتر از اکنون نبوده است و گزینه‌های محدودی مانند خرید LNG برای اروپایی‌ها باقی‌مانده است. طبق گزارش GasInfrastructure Europe در حال‌حاضر ذخایر گاز اروپا تا ۷۶درصد کاهش یافته، این در حالی است که سال گذشته در این مقطع از سال ۹۵درصد ذخایر گازی پُر بودند. ضمن آنکه با نزدیک شدن زمستان، اروپا به‌طور بالقوه وابستگی بیشتری به روسیه برای تامین منابع گازی خود در فصل سرد سال پیدا خواهد کرد.
در چنین شرایطی اوژنی گرابچاک، معاون وزیر انرژی روسیه روز گذشته به خبرنگاران گفت که روسیه کماکان مشغول تزریق گاز به تاسیسات ذخیره‌سازی داخلی خود است و این روند را تا اول نوامبر ادامه خواهد داد.
او می‌گوید که مسکو حالا گاز کافی برای گذر از زمستان را دارد و هر چند انتظار زمستانی سردتر از حالت معمول نمی‌رود، اما روسیه برای چنین شرایطی نیز خود را آماده کرده است.
الکساندر نوواک، معاون نخست‌وزیر و وزیر انرژی سابق روسیه که مسوول نظارت بر سیاستگذاری حوزه انرژی این کشور است، بخشی از بحران را در نتیجه دورشدن شتابزده از منابع انرژی سنتی به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر می‌داند که کاهش عرضه را تشدید کرده‌اند. او همچنین هفته گذشته در راستای سیاست کلی کرملین در قبال بحران گازی و با هدف افزایش فشار بر اروپا، به پوتین گفت که تایید و آغاز به‌کار سریع خط لوله نورداستریم۲ در اروپا برای تحویل گاز، قطعا یک سیگنال مثبت به بازارهای انرژی می‌دهد.
هرچند رئیس‌جمهور قدرتمند روسیه می‌گوید که این کشور تامین‌کننده‌ای قابل‌اعتماد برای اروپاست و بر انجام کامل تعهدات از سوی روسیه تاکید دارد، اما ناظران در این امر تردید دارند و به‌نظر می‌رسد که اروپایی‌ها با تکیه بر این تئوری که بحران گازی کنونی، موقت و کوتاه‌مدت خواهد بود، تا حدی در برابر کرملین مقاومت خواهند کرد.
سیمونه تاگلیاپیترا، یکی از اعضای ارشد اندیشکده بروگل استدلال می‌کند که اکنون کامل مشخص است که روسیه در به‌وجود آمدن این بحران گازی دخیل است. او می‌گوید: «روس‌ها می‌خواهند نشان دهند که گاز بسیار مهم است و مشخصا نقش کلیدی گاز روسیه برای اروپا را به آنان یادآوری کنند.»
هرچند ذخایر گازی اروپا به شکل بی‌سابقه‌ای کاهش یافته است، اما اتحادیه اروپا با این پیش‌فرض که قیمت‌ها در سطح بالایی باقی می‌مانند و نورداستریم۲ هم حتی در صورت تایید احتمالا تا ماه‌ها راه‌اندازی نشود، خود را آماده مواجهه با زمستان کرده‌اند. ذخایر گازی اروپا در حدود ۷۶ درصد ظرفیت واقعی خود را تامین کرده‌اند و همین میزان نیز برای پوشش تقاضا کافی است.
روسیه هر چند در ماه سپتامبر که فصل پر‌کردن ذخایر گازی اروپاست، صادرات خود را کاهش داده، اما در ۶ ماهه نخست سال به شکل بی‌سابقه‌ای به اروپا گاز تحویل داده که تا حد زیادی به آنها برای پر‌کردن بخشی از ذخایرشان کمک کرده بود.
اتحادیه اروپا همچنین احتمال خرید مشترک گاز توسط کشورهای عضو از طرف‌های سومی را مطرح کرده است که به معنای اهرمی برای فشار بر روسیه در زمینه تامین گاز اروپا است. از سوی دیگر بحث‌‌هایی در پارلمان اروپا درباره بررسی احتمال دستکاری بازار گاز مطرح شده که به شکلی غیرمستقیم روسیه را در این رابطه متهم می‌کند.
از سوی دیگر نروژ هم به‌عنوان یکی از تامین‌کنندگان اصلی اروپا، عرضه گاز خود را به‌سرعت و به شکل چشمگیری افزایش داده و رئیس کمیسیون اروپایی نیز با اشاره به اقدام نروژ، به شکلی غیرمستقیم به روس‌ها گفت که دیگر کشورها باید از رفتار نروژی‌ها پیروی کنند. اروپایی‌ها با علم به اینکه روسیه تمام تعهدات قراردادی خود را تاکنون انجام داده، به دنبال آن هستند تا با ایجاد فشار بر این کشور و احتمالا دادن امتیازاتی تنها در زمینه گازی و تایید خط لوله نورداستریم۲، گازپروم را به افزایش عرضه به اروپا تشویق کنند.
جک شارپلز، محقق موسسه مطالعات انرژی آکسفورد با نگرانی درباره تبعات تایید سریع نورداستریم برای اوکراین می‌گوید: «اگر اروپا به‌سرعت نورداستریم۲ را تایید کند و این خط لوله راه‌اندازی شود، بی‌تردید شاهد افزایش چشمگیر صادرات گاز به اروپا خواهیم بود، اما به‌صورت ناگهانی ترانزیت گاز از طریق اوکراین نیز به سطوح بسیار پایینی خواهد رسید. این امر می‌تواند نشان دهد که گاز پروم واقعا مشکلی برای تامین گاز ندارد و تنها هدف آنها راه‌اندازی نورداستریم۲ و دور زدن اوکراین است.»