شوک‌‌‌های قیمتی، کمبود انرژی پس از دو سال کاهش سرمایهگذاری در صنعت نفت و گاز امکان‌پذیر است. این اظهارنظری است که آی‌‌‌اچ‌‌‌اس مارکیت و فروم بینالمللی انرژی هفته گذشته در یک گزارش مشترک اعلام کردند. به گفته این نهادها، سرمایهگذاری در این صنعت در سال‌جاری میلادی حدود ۳۴۱ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود؛ در حالی که پیش از همه‌‌‌گیری کرونا این رقم ۵۲۵ میلیارد دلار بود و این امر به‌‌‌رغم روند افزایشی تقاضا برای کامودیتی‌‌‌ها از جمله نفت رخ داده است.
مدیران نفتی می‌گویند واقعیتی که رهبران دنیا باید بپذیرند این است که نفت و گاز به نقش مهم خود در تامین نیازهای انرژی جهانی ادامه خواهد داد. از این زاویه، بحران انرژی که در زمستان به‌‌‌خصوص در اروپا و شرق آسیا رخ داده، پیش‌‌‌پرده‌‌‌ای از یک بحران بزرگ‌تر در سال‌های آینده است. در چنین شرایطی، خروج زودهنگام از پروژه‌‌‌های نفتی برای سازگاری با توافقات اقلیمی و تکیه بر انرژی‌‌‌های بادی و خورشیدی می‌تواند آسیب‌‌‌پذیری نسبت به شرایط آب‌‌‌و‌‌‌هوایی را طی چند سال افزایش دهد و در عمل وابستگی به سوخت‌های فسیلی را بالا ببرد. به گفته مدیرعامل شرکت سعودی‌آرامکو، تحت چنین سناریویی، وقوع ناآرامیهای اجتماعی به دلیل کمبود انرژی محتمل خواهد بود. دیدگاه این مدیران البته بیشتر ناظر بر چند سال پیش‌رو است و نهادهای معتبر بینالمللی پیش از این نزدیک‌شدن به روند تثبیت یا کاهش تقاضای نفت از حدود سال۲۰۳۰ را پیشبینی کرده بودند.
نقش پایدار نفت و گاز
مایک ویرث، مدیرعامل شورون در کنگره جهانی نفت که هفته قبل در هیوستون آمریکا برگزار شد گفت: «محصولات ما جهان را به‌کار می‌‌‌اندازند.» مدیران نفتی دیگری که در این کنگره شرکت کرده بودند هم نظری مشابه ویرث داشتند که وجود نفت و گاز در سبد انرژی جهانی ضروری است و برای آینده قابل‌مشاهده و بعد از آن هم ضروری خواهد بود. به گزارش اویل‌‌‌پرایس، طبیعتا این چیزی نیست که بسیاری افراد دوست داشته باشند بشنوند. این قطعا چیزی نیست که سازمان‌های محیط‌زیستی هم بخواهند بشنوند. همچنین دولت بایدن و اتحادیه اروپا هم از این نظر خوشحال نخواهند شد، با این حال به‌نظر می‌رسد که این موضوع واقعیت دشواری را نشان می‌دهد. اروپا با قیمت‌های بی‌‌‌سابقه گاز دست و پنجه نرم می‌کند و با این حال، ذخایر گاز آن به دلیل شروع سردتر از حد معمول زمستان در بیشتر نقاط این قاره، با سریع‌ترین روند در حدود یک دهه اخیر کاهش می‌‌‌یابد.
در ایالات‌متحده، قیمت بنزین به اولویت اصلی دولتی تبدیل شده است که با وعده کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی در این کشور به قدرت رسیده است. همه چه بخواهند و چه نخواهند، دوری از نفت و گاز به آسانی آنچه برخی امیدوارند نخواهد بود.
امین ناصر، مدیر اجرایی آرامکو نیز در کنگره جهانی نفت گفت: «می‌‌‌دانم که اعتراف علنی به اینکه نفت و گاز نقش اساسی و مهمی در دوران گذار و پس از آن ایفا خواهند کرد، برای برخی سخت خواهد بود.» وی به فایننشال‌تایمز گفت: «اما پذیرفتن این واقعیت بسیار آسان‌‌‌تر از مقابله با ناامنی انرژی، تورم افسارگسیخته و ناآرامیهای اجتماعی خواهد بود، زیرا قیمت‌ها بهطور غیرقابل‌تحملی بالا می‌‌‌روند و پایبندی به انتشار کربن صفر خالص توسط کشورها شروع به محو شدن می‌کند.»
قیمت برق در حال‌حاضر در بسیاری از نقاط اروپا که تا همین اواخر برای انرژی مقرون‌به‌صرفه و ایمن استفاده می‌شد بهطور غیرقابل تحملی در حال بالا رفتن است. بر اساس این گزارش، این امر، مگر اینکه فورا با آن مقابله شود، در واقع می‌تواند به ناآرامی اجتماعی منجر شود؛ در میانه زمستان، در میان کمبود انرژی و خطر خاموشی، چیز‌هایی بیش از افکار عمومی قابل‌اشتعال هستند.
به گزارش وال‌استریت ژورنال، ویرث گفت: «نفت و گاز همچنان نقش اصلی را در تامین نیازهای انرژی جهان ایفا می‌کنند و ما نقش اساسی در تامین آنها با انتشار کربن کمتر ایفا می‌کنیم.»
کمبود سرمایهگذاری؛ پیشران بحران انرژی
اگر اخبار انرژی در اروپا از ماه سپتامبر را به‌عنوان یک نشانه در نظر بگیریم، ویرث در پیشبینی خود درست می‌گوید، با این حال ممکن است عرضه به دلیل کمبود سرمایهگذاری کم باشد که حداقل تا حدی نتیجه عجله برای جایگزینی نفت و گاز با انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر است. گزارشی که در هفته گذشته توسط IHS Markit و انجمن بینالمللی انرژی منتشر شد، نشان داد که شوک‌‌‌های قیمتی، کمبود انرژی پس از دو سال متوالی سرمایهگذاری ناکافی در صنعت نفت و گاز مورد‌توجه قرار گرفته است. این گزارش خاطرنشان کرد: «سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های امسال در این صنعت حدود ۳۴۱ میلیارد دلار خواهد بود که ۲۳درصد کمتر از سطح سرمایهگذاری ۵۲۵ میلیارد دلاری قبل از همه‌‌‌گیری است و این امر به‌‌‌رغم افزایش تقاضای جهانی برای کامودیتی‌‌‌ها اتفاق افتاده است.»
به گزارش آپستریم‌آنلاین، دبیرکل فروم بینالمللی انرژی نوشت: «سرمایهگذاری در نفت و گاز باید به سطح قبل از کووید برگردد و تا سال ۲۰۳۰ ثابت باقی بماند تا تعادل به بازار بازگردد.» بحران انرژی در اروپا و آسیا طی زمستان امسال پیش‌‌‌نمایشی است از آنچه می‌‌‌توانیم در سال‌های آینده انتظار داشته باشیم.
این مطمئنا برای طرفداران انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر مانند فاتح بیرول، رئیس آژانس بینالمللی انرژی و فرانس تیمرمنز، رئیس توافق سبز اتحادیه اروپا خوشایند نخواهد بود، با این حال چندی پیش بود که بیرول از اوپکپلاس خواست تا نفت بیشتری تولید کند و از روسیه درخواست کرد گاز بیشتری به اروپا پمپاژ کند. تیمرمنز هم اخیرا مجبور شد اعتراف کند که گاز در فرآیند گذار انرژی نقش دارد.
دانیل یرگین از شرکت آی‌‌‌اچ‌‌‌اس‌مارکیت هم در این‌باره گفت: «سرمایهگذاری ناکافی در نفت و گاز قبل از آنکه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و سایر فناوری‌های کم‌‌‌کربن آماده افزایش ظرفیت تولید برای تامین تقاضای انرژی باشند، می‌تواند بحران‌های انرژی مکرری ایجاد کند که در چند‌ماه گذشته در آسیا و اروپا شاهد آن بودیم.»
یرگین افزود: «این بحران‌‌‌ها می‌تواند پیامدهای اقتصادی نامطلوبی به‌دنبال داشته باشد. اینها به نوبه خود، به احتمال زیاد جرقه ناآرامیهای اجتماعی را خواهد زد که امین ناصر از آرامکو در مورد آن در کنگره جهانی نفت صحبت کرد.»
تغییرات زودرس در سبد انرژی
به نظر می‌رسد مشکل بزرگ انرژی زودرس بودن تغییرات است. افزایش ظرفیت تولید انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در اروپا و ایالات‌متحده با بازنشستگی زودهنگام ظرفیت تولید سوخت‌های فسیلی همراه بود و کشورها را در صورت نیاز، از بار پایه انرژی محروم کرد.
تصادفی نیست که برخی کشورها مانند بریتانیا و سوئد مجبور به راه‌‌‌اندازی مجدد برخی نیروگاه‌‌‌های با سوخت زغال‌سنگ شدند. در مورد انگلیس، برای پر‌کردن شکاف بین تقاضای برق و عرضه در میان تنگنای گاز، و در مورد سوئد، برای صادرات برق به لهستان به‌منظور کمک به جلوگیری از خاموشی. چه چیزی باعث کمبود در لهستان شد؟ وزش کم باد و بسته‌شدن برخی نیروگاه‌‌‌ها.
شیفت زودهنگام به اتکا به باد و خورشید، کشورها را در برابر آب و هوا آسیب‌‌‌پذیر کرده و وابستگی آنها را بهطور موثری به سوخت‌های فسیلی افزایش می‌دهد. این گزارش می‌افزاید که شاید بحران فعلی چند درس مهم را به کسانی که مایل هستند، بیاموزد. در غیر این‌صورت، سناریویی که توسط امین ناصر از آرامکو و یرگین از شرکت IHS ترسیم شده است، ممکن است در آینده‌‌‌ای نه‌چندان دور محقق شود.
در این کنگره همچنین برخی تولیدکنندگان شیل از دولت بایدن به دلیل اتخاذ سیاست‌های ضدنفتی انتقاد کردند. آنها معتقدند بایدن قبل از اینکه از کشورهای اوپکپلاس درخواست افزایش تولد برای کاهش قیمت نفت و بنزین کند، باید به آنها مراجعه می‌کرد. با این حال معلوم نیست که اگر چنین اتفاقی می‌افتاد هم آنها رویه فعلی افزایش تدریجی عرضه و تمرکز بر پرداخت سود سهام را کنار می‌‌‌گذاشتند یا خیر.