رامین فروزنده | تحلیلگر اقتصادی
با عبور قیمت نفت برنت از ۹۰دلار و گمانه‌زنی‌ها درباره رسیدن نفت به ۱۰۰دلار و بیشتر، این سوال مطرح می‌شود که دلیل رشد قیمت نفت چه بوده و آیا بازگشت ایران به بازار نفت می‌‌‌تواند عطش بازار را برطرف کند؟
برآوردها از تحولات بازار (به‌ویژه نفت انبارشده یا Stocks) نشان می‌دهد که بازار از جنبه عرضه و تقاضا تا حدی تحت فشار قرار دارد. به‌طور مثال، براساس برآورد آرگوس، عرضه ژانویه اوپک‌‌‌پلاس ۸۰۰هزار بشکه در روز کمتر از هدف‌‌‌گذاری این اتحاد بوده که ناشی از کاهش تدریجی ظرفیت مازاد (Sparce Capacity) است. ظرفیت مازاد به بخشی از ظرفیت تولید هر کشور اطلاق می‌شود که امکان تولید آن ظرف مدت کوتاه و با هزینه مختصر وجود دارد؛ ولی هنوز به دلایلی (مانند کنترل عرضه با هدف کنترل قیمت) وارد مدار تولید نشده است. پلاتس نیز رقمی مشابه، یعنی ۷۰۰هزار بشکه در روز را گزارش می‌کند. عرضه کمتر از انتظار باعث شده است که آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش جدید خود، تولیدکنندگان خاورمیانه را به عرضه بیشتر نفت و استفاده از ظرفیت مازادشان دعوت کند؛ ظرفیت مازادی که براساس تخمین وودمکنزی، فقط برای عربستان و امارات حداقل ۳میلیون بشکه در روز است.
وضعیت فعلی بازار ادامه شرایط فصل پایانی ۲۰۲۱ است که انتظار می‌‌‌رفت در فصل اول جای خود را به فراوانی بدهد. البته هنوز بیشتر پیش‌بینی‌‌‌ها این است که به‌تدریج و پس از عبور از وضعیت فعلی، به شرط ثبات بقیه متغیرها و حتی در صورت عدم‌بازگشت ایران به بازار، وارد شرایط مازاد (Surplus) خواهیم شد. گزارش جدید آژانس نشان می‌دهد، در دسامبر ۲۰۲۱ نفت انبارشده OECD کاهش یافته و به کمترین میزان طی هفت‌سال اخیر رسیده است؛ بنابراین انتظار می‌رود تنش‌‌‌های سیاسی (مثلا حمله احتمالی روسیه به اوکراین) تاثیر بیشتری بر بازار داشته باشد. همزمان آژانس انتظار دارد ظرفیت مازاد کشورها در ماه‌‌‌های آینده به‌تدریج کاهش یابد و این امر، پتانسیل دیگری برای فشار بر قیمت‌ها ایجاد می‌کند.
آنچه در کوتاه‌‌‌مدت می‌‌‌تواند نفت را به‌سرعت وارد کانال ۱۰۰ یا ۸۰دلاری کند، دو اتفاق سیاسی است. حمله روسیه به اوکراین می‌‌‌تواند به‌سرعت نفت ۱۰۰دلاری را رقم بزند و اگر این حملات محدود نباشد و در نهایت موجب اختلالات واقعی قابل‌‌‌توجه در عرضه نفت شود، دامنه تغییر متناسب با اختلالات، بسیار بیشتر خواهد بود. از طرف دیگر، رسیدن به توافق هسته‌‌‌ای با ایران و رشد حداقل یک‌میلیون بشکه‌ای عرضه نفت کشور می‌‌‌تواند با سیرابی نسبی بازار تشنه نفت، به کاهش قیمت‌ها بینجامد و با فرض ثبات دیگر متغیرها، نفت را به کانال ۸۰دلاری ببرد.
باتوجه به انبارشدن میزان قابل‌‌‌توجهی نفت و میعانات گازی طی دوران تحریم، انتظار می‌رود میزان صادرات کشور پس از رفع تحریم طی چند ماه بالاتر از ارقام پایدار و بلندمدت گذشته باشد و در زمان یادشده، شرایط برای تولید پایدار به طور کامل فراهم شود. در حال حاضر، ظرفیت تولید نفت کشور حدود ۸/ ۳میلیون بشکه در روز و میعانات گازی کمتر از ۸۰۰هزار بشکه در روز برآورد می‌شود که انتظار می‌رود امکان تولید کامل از آنها ظرف کمتر از ۶ماه به لحاظ فنی فراهم باشد.
با تفاسیر فوق به نظر می‌رسد، با ورود تدریجی بازار به شرایط مازاد نسبی و با فرض عدم‌حمله روسیه به اوکراین، میانگین قیمت نفت در سال ۲۰۲۲ حداقل ۵ تا ۱۰دلار کمتر از ارقام زمان نگارش این گزارش خواهد بود. ورود ایران به بازار نفت ضمن تاثیرگذاری موقت چند دلاری بر قیمت‌ها می‌‌‌تواند بازه قیمتی مذکور را توسعه دهد و میانگین سال را به ارقام پایین‌‌‌تری برساند؛ حتی شاید به ۸۰دلار. نباید فراموش کرد که اکنون در ماه دوم سال ۲۰۲۲ هستیم و بسیاری از تحولات مورد انتظار همچون تولید حداکثری عربستان، امارات و عراق و همچنین رشد دوباره نفت شیل در ماه‌‌‌های آینده رقم خواهد خورد. احتمال بازگشت ایران به بازار نفت و استمرار فراگیری کرونا را می‌‌‌توان به‌عنوان عوامل دیگر به لیست افزود و نتیجه گرفت که ریسک کاهش قیمت نفت در حال حاضر بیش از ریسک افزایش است و شاید اگر ریسک حمله روسیه به اوکراین نبود، می‌‌‌شد با اطمینان قابل‌‌‌توجهی گفت که میانگین قیمت نفت امسال قطعا کمتر از ۹۰دلار است.