بطور کلی طی دو سال اخیر نه تنها طرح توسعه و سرمایه‌گذاری جدیدی شکل نگرفته بلکه غالب پروژه‌های کارشناسی شده و مصوب صنعت نفت نیز متوقف شده است؛ مثل خلع ید پیمانکار ایرانی فاز مرزی پارس جنوبی یعنی فاز 11. همچنین تمام طرح‌هایی که در خلال این دو سال اخیر راه‌اندازی شده است، طرح هایی بوده‌اند که هنگام روی کار آمدن دولت یازدهم در مراحل نهایی قرار داشتند. از سوی دیگر طرحهای راه‌اندازی شده می‌توانست در همان آغاز دولت یازدهم راه‌اندازی نشود؛ برای نمونه می‌توان به افتتاح فاز 12 پارس جنوبی و طرح ارتقاء پالایشگاه امام خمینی شازند اراک اشاره کرد.
خبرگزاری تسنیم در چند گزارش با محورهای "منابع انسانی، انتصابات، عدم تصمیم‌گیری برای طرحهای بلاتکلیف، مباحث توسعه، منفعل ماندن در برابر مشکلات بخش بالادستی نفت و گاز در صنعت نفت" عملکرد وزارت نفت را در دو ساله گذشته بررسی می‌کند. آنچه در ادامه این گزارش می‌آید، بررسی عملکرد این وزارتخانه در بخش مباحث توسعه است.
شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی
پالایشگاه‌های نفتی کشور طی دو سال اخیر به لحاظ فنی، مدیریتی و رگولاتوری همواره با چالش‌های متعددی روبرو بوده‌اند که در ذیل به چند مورد آن اشاره می‌شود:
- حوادث مرگبار پیاپی در مدرن‌ترین پالایشگاه نفتی کشور - پالایشگاه امام خمینی (که) شازند- که متاسفانه منجر به مسمومیت و از دست دادن جان تعدادی از کارکنان شد حاکی از ضعف شدید مدیریتی و نظارتی در این پالایشگاه است. از تبعات و عوارض آن می‌توان به توقف متوالی پالایشگاه و کاهش تولید بنزین اشاره کرد که این امر در مقایسه با سنوات گذشته بی‌سابقه است.
- بنا به دلایل غیرفنی و نبود برنامه‌ریزی مناسب در پالایشگاه‌های آبادان و بندرعباس، خوراک نفت خام به صورت تکلیفی کاهش داده شده است. سهم پالایشگاه آبادان از این کاهش حدود 150 هزار بشکه در روز است؛ به‌طوری‌که نتیجه آن کاهش تولید بنزین در کشور بوده است. این کاهش تولید در حالیست که با اعمال سیاست غلط تعین ضرب‌الاجل در استفاده از سهمیه‌های باقیمانده در کارت‌های سوخت، مصرف بنزین روند فزاینده‌ای به خود گرفته است که نتیجه آن در این شرایط حساس افزایش روند واردات بنزین است.
- وزارت نفت در طی دوسال گذشته نتوانست حتی یک فاز از سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس را راه‌اندازی کند تا کشور گرفتار خسارات ناشی از واردات بنزین نشود.
- طرح های توسعه، بنزین‌سازی و بهینه‌سازی پالایشگاه‌های آبادان، اصفهان و بندرعباس نیز تاکنون تکمیل نشده‌اند.
- ساخت پالایشگاه آناهیتا در کرمانشاه - که مصوبه سفر مقام معظم رهبری در آن استان است- برای وزارت نفت کم اهمیت تلقی می‌شود. همچنین با جابه‌جایی طرح پالایشگاه نفت سنگین هرمز - که به دلیل نوع نفت سنگین در آینده، استراتژیک و مهم است- هزینه‌های میلیاردی انجام شده از منابع داخلی شرکت ملی پالایش و پخش به هدر رفته است. از سوی دیگر علی‌رغم استقبال بخش خصوصی و انجام تشریفات واگذاری در سازمان خصوصی‌سازی مجوز خوراک پالایشگاه خوزستان با دستور شخص وزیر نفت ابطال شد.
- کاهش 96 درصدی صادرات نفت‌گاز و 25 درصدی نفت کوره در سال گذشته و افزایش 30 درصدی واردات بنزین‌های بی‌کیفیت طی پنج ماهه اول سال جاری
- انحصار در صادرات فرآورده‌های پالایشگاهی و تخفیف‌های خارج از ضابطه در فروش به شرکت‌های خاص و ایجاد شرایط دامپینگ در بازار
- ابلاغیه‌ها و دستورالعمل‌های بانکرینگ و مجوزهای خاص تخصیص و تخفیف٬ ضمن کاهش درآمد‌های شرکت‌های پالایشی صنعت بانکر را به بالک فروشی تبدیل کرده است.
- طرح واردات دوباره بنزین‌های بی‌کیفیت در شرایط تحریم به صورت گسترده کلید خورد و تولید اکتان افزای داخلی را که از افتخارات بزرگ صنعت نفت در عرصه خودکفایی و اقتصاد مقاومتی بود را از متوقف کرد؛ وزارت نفت بدون مطالعه و بررسی بازار و علی‌رغم شعارهای قبلی نتوانست بنزین با استانداردیورو 4 را وارد کند؛ در واقع اکتان افزای تولید داخلی از طریق واسطه‌ها با تخفیف‌های غیرمتعارف روانه بازار منطقه و پس از ترکیب با برخی از مواد مجاز و غیر مجار با عنوان بنزین با قیمت های بالاتر از بازار مجدد وارد کشور شد.
- علی‌رغم وعده‌های داده شده سوآپ نفت خام٬ به دلیل رؤیایی بودن طرح و عدم مطالعات فنی و کارشناسی اولیه٬ کماکان متوقف و سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی تاسیسات نکاء و خطوط انتقال و پالایشگاه‌های شمالی کشور بلااستفاده و در معرض آسیب‌های جدی است و هر ساله هزینه های زیادی صرف نگهداشت و مقاوم سازی آنها در مقابل رانش زمین می‌شود.
شرکت ملی نفت
مهم‌ترین طرحهای سرمایه‌بر و درآمد‌زا در حوزه بالادستی مربوط به وظایف شرکت ملی نفت است؛ بر اساس برنامه‌های مدون و اولویت‌دار سالیانه باید 30 تا 40 میلیارد دلار در این بخش سرمایه‌گذاری شود. البته عمده این سرمایه‌گذاری‌ها مربوط به توسعه، نگهداشت و افزایش تولید از میدان‌های مشترک است.
سرمایه‌گذاری و اجرای این طرحهای مهم و استراتژیک مستلزم اعتقاد راسخ و عملی به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، استفاده حداکثری از توان داخل، تأمین مالی و مدیریت هوشمند و کارآمد است. عواملی که باعث شده طی دو سال گذشته وزارت نفت عملاً در انجام طرحهای اولویت‌دار توسعه و تولید عاجز شود به شرح ذیل است:
- ناتوانی در تأمین منابع مالی و چشم داشتن به روش‌های معمول و عدم اراده لازم جهت استفاده از توان داخل برای جذب سرمایه‌گذاری؛ وزیر نفت، طرح‌ها و پروژه‌های مهم و اولویت‌دار نفت و گاز در بخش بالادستی را جهت اجراء برای سرمایه‌گذاران خارجی در قالب بسته‌های سرمایه‌گذاری رزرو کرده است؛ به‌طوری‌که برای چندمین بار وزارت نفت قصد دارد این طرح ها را در لندن ارایه کند ولی هر بار با ممانعت خارجی‌ها روبرو می‌شود. این در حالی است که وزیر نفت تاکنون حاضر به معرفی این طرح‌ها به سرمایه گذاران داخلی نشده است.
وزیر نفت در روزهای نخست خود در وزارت نفت اعلام کرد که مشکل صنعت نفت مدیریتی است و نه مالی. سوال اساسی اینجاست که با روی کار آمدن ژنرال‌های بازنشسته و با سپری شدن دو سال، چرا هیچ توفیقی در تأمین منابع مالی و سرمایه‌گذاری جهت اجرای طرحهای جدید ایجاد نشده است؟
- ضعف شدید در مدیریت کلان و ناکارآمد بودن اغلب انتصابات بویژه در شرکت‌های عملیاتی و ستاد شرکت ملی نفت.