زنجیره صنعت پتروشیمی شامل سه بخش بالادستی، میاندستی و پاییندستی است. در این میان، صنایع تکمیلی دارای ویژگیهایی از قبیل تنوع زیاد محصولات، سودآوری بالا، بازارهای مصرف گسترده، اشتغالزایی بالا و نرخ بازگشت سرمایه بیشتر در مقایسه با صنایع دیگر بوده و به اینترتیب میتواند در تولید محصولات رقابتی صادراتگرا نقش مؤثرتری را ایفا کند.
تجربه کشورهای موفق در صنایع تکمیلی پتروشیمی نشان میدهد که ٧٠ درصد از سرمایهگذاریهای انجام شده در کل زنجیره این صنعت، معطوف به صنایع تکمیلی بوده و مابقی آن در واحدهای بالادستی و میاندستی هزینه شده است. به اینترتیب صنایع تکمیلی در این کشورها توانسته است ٩٨ درصد از سهم ارزش افزوده زنجیره صنعت را بهخود اختصاص دهد. همچنین در خصوص میزان اشتغالزایی نیز مشاهده شده که تنها ٥/٠ درصد از اشتغال زنجیره در اختیار واحدهای بالادستی و میاندستی بوده و ٥/٩٩ درصد از اشتغال توسط واحدهای پاییندستی ایجاد شده است. این موضوع، نقش مؤثر واحدهای پاییندستی را در ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی نشان میدهد.
با نگاهی به آمار ایران، مشاهده میشود در کل زنجیره صنعت پتروشیمی، سهم صنایع تکمیلی در میزان سرمایهگذاری انجام شده و ایجاد ارزش افزوده تنها ١٤ درصد بوده، با این وجود توانسته است ٥٣ درصد از سهم اشتغال این زنجیره را بهخود اختصاص دهد که بیانگر اهمیت بالای صنایع تکمیلی در میزان اشتغالزایی کل زنجیره است.
میتوان گفت که طی سالیان گذشته متناسب با میزان سرمایهگذاری در واحدهای بالادستی، سرمایهگذاری در صنایع تکمیلی شکل نگرفته و با وجود بسترهای مناسب برای ایجاد و تکمیل زنجیرههای تولیدی صنعت پتروشیمی کشور و همچنین اشتغالزایی بالاتر در صنایع تکمیلی، فعالان این صنعت بیشتر بر توسعه واحدهای بالادستی تمرکز داشته و به سود حاصل از آن قانع بوده و نیاز به سرمایهگذاری در واحدهای پاییندستی را احساس نکردهاند.
لذا اگر سیاستهای دولت در راستای ایجاد ارزش افزوده بیشتر و اشتغالزایی بالاتر است؛ باید تأمین منابع مالی و شیوههای نوین سرمایهگذاری در زنجیره صنعت پتروشیمی هدفمند بوده و بهگونهای باشد که با تمرکز بیشتر بر توسعه صنایع تکمیلی، توسعه همه بخشهای زنجیره صنعت پتروشیمی فراهم شده و با توجه به روابط پسین و پیشین این صنعت با صنایع دیگر،کشور بیش از پیش در مسیر رشد و توسعه اقتصادی قرار گیرد.
با این اوصاف، عملکرد مناسب زنجیره صنعت پتروشیمی در گرو توازن سرمایهگذاری در واحدهای پتروشیمی، توجه به مسائل و مشکلات هریک از واحدها و ارائه راهکارهای اجرایی متناسب جهت رفع آنها، شناسایی پیشنیازهای سرمایهگذاری ، فراهم شدن زیرساختهای لازم برای توسعه این صنعت از محصولات بالادست به محصولات پاییندست و همچنین الهام از الگوی توسعه این زنجیره در کشورهای موفق در خصوص نحوه و چگونگی بهرهبرداری از مزیتهای نسبی و حرکت به سوی خلق مزیترقابتی است.