سرانجام پس از کش و قوس‌های فراوان تسهیلات 25 میلیونی خرید خودرو راهی بازار شد تا محکی باشد برای برنامه‌ریزانی که قصد دارند اقتصاد کشور را از رکود خارج سازند. جزییات این تسهیلات در گزارش دو این صفحه به صورت تفصیلی آمده است. آنچه در اینجا و در گفت‌وگو با اقتصاددانان به بررسی آن پرداخته‌ایم، آثار اجتماعی و اقتصادی این طرح است.
بررسی یک طرح از دو منظر
کامیار صفیرانی فرد، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در این باره گفت: بسته سیاستی خروج از رکود که تسهیلات خودرویی بخش مهم آن است، از دیدگاه‌های مختلفی قابل بررسی است. اول از نظر اقتصادی و تبعاتی که به دنبال خواهد داشت و دوم از نظر اجتماعی و مبحث عمیق شدن فاصله‌مصرفی مردم. وی افزود: از نظر اقتصادی این طرح اشکالاتی را در اجرا دارد. این طرح قرار است به مدت شش ماه با یک سقف مالی مشخصی که اعلام هم نشده به اجرا گذاشته شود. برای اشکال‌سنجی این طرح اول باید به توان بانک‌ها به عنوان تنها ابزار اجرای طرح نگاه کنیم. آیا بانک‌ها توان تأمین مالی کامل طرح را دارند؟ پاسخ منفی است.
این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: بانک‌ها به دلیل مشکلات درونی شان مانند معوقات بانکی و بدهی‌های دولت در انبوهی از مشکلات دست و پا می‌زنند بنابراین، این تصور که فکر کنیم بانک‌ها شلنگ پول را روی آتش رکود اقتصادی می‌گیرند و با تزریق پول، مشکلات رکود برطرف می‌شود تصور بسیار غلطی است. پول، مشکل بزرگی برای بانک‌ها است و با وجود نرخ سود فعلی، با وجود شعب گسترده‌ای که تلاش می‌کنند پول مردم را در قالب سپرده‌ها جذب کنند، بانک‌ها منابع ضعیفی دارند؛ منابعی که قابل اتکا نیستند.
وی ادامه داد: با آغاز این طرح از روز دوشنبه قفل منابع محدود بانک‌ها باز می‌شود و منابع محدودشان وارد چرخه اقتصادی می‌شود، اتفاقی که در صورت تقاضای مردم می‌افتد، چیست؟ این است که بانک‌ها مجبور می‌شوند تا دست به دامان بانک مرکزی بشوند و بیشتر به بانک مرکزی بدهکار شوند و در نتیجه همان پول را باید با سود زیادی به بانک مرکزی برگردانند که نمی‌توانند. بنابراین در عمل این مانعی خواهد بود برای تثبیت کاهش نرخ تورم. چون تورم اگر همراه با کاهش واقعی نرخ سود بانکی نباشد نمی‌تواند به رونق اقتصادی منجر شود و در نتیجه دستاورد کاهش تورم با عمیق شدن رکود در جایی به سیاست بازگشت تورم می‌رسد که تبعات تورمی شدیدتری را برای اقتصاد به دنبال دارد.
این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: در حال حاضر، فاصله مصرف در میان اقشار مختلف بسیار معنادار است. این فاصله در صورت تداوم و عمیق شدن می‌تواند تبعات اجتماعی گسسترده‌ای را به دنبال داشته باشد. فاصله طبقاتی در همه جوامع منجر به فاصله در مصرف می‌رسد اما نقش و کارکرد تسهیلات این است که فاصله مصرف را با تسهیلاتی از این قبیل پر می‌کنند. یعنی پولدار می‌تواند با پول زیادی که دارد خودرو عالی را به صورت نقد بخرد ولی افراد ضعیف که توان ندارند می‌توانند با تسهیلات و استفاده از توان مالی آینده‌شان خودرویی نزدیک به آن را خریداری کنند. اما اتفاقی که در عمل در تسهیلات فعلی افتاده این است که این تسهیلات به هیچ وجه افراد ضعیف را نشانه نگرفته، بلکه مشوقی برای افراد متوسط و مرفه است تا تشویق شوند بیشتر مصرف کنند.
وی افزود: کسی که توان پرداخت اقساط 700 هزار تومانی را برای خودروی خانواده‌اش را دارد حتما از درآمد پنج میلیون به بالا برخوردار است. چنین فردی نمی‌تواند بدون ماشین باشد. بنابراین اتفاقی که می‌افتد این است که ما به این فرد گفته‌ایم تو بیا و ماشین خودت را با این تسهیلات بهینه کن. از همین فکر می‌کنم این تسهیلات به سمت خودروهایی که به عنوان خودروی اقشار ضعیف شناخته می‌شود حرکت نمی‌کند. اما در این میان اقشار ضعیف به دلیل این که توان بازپرداخت این اقساط را ندارند از قافله مصرف جا می‌مانند و این جاماندگی قابل تأمل و بررسی است.
وزن تبلیغاتی طرح زیاد است
احمد ایوبی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در این باره گفت: موفقیت و شکست طرح را نباید مطلق کرد. یک طرح ممکن است از همه جوانب ارزنده نباشد اما اجرای آن می‌تواند حداقل بخشی از مشکلات را به تعویق بیندازد و اجازه بدهد که دولت تا زمان رسیدن به درآمدهای کافی نفتی یا دارایی‌های بلوکه شده، بتواند فشار را از روی بخشی از تولید کنندگان بردارد. وی ادامه داد: بسته پیشنهادی دولت می‌تواند تحرکاتی را در بازار مسکن به وجود آورد. تسهیلات 60میلیون تومانی مسکن قادر است تقاضا را در مرکز و جنوب شهر تهران و برخی شهرهای دیگر اندکی تحریک کند. البته تسهیلات شهرهای دیگر متفاوت از تهران است اما با این وجود این تسهیلات برای کشاندن بخشی از خریداران به بازار می‌تواند مؤثر باشد.
وی ادامه داد: اما نکته مهم این است که این بسته بیش از اندازه وزن تبلیغاتی پیدا کرده است. بنا نیست با این بسته در اقتصاد معجزه‌ای بشود. در این بسته صنایع خاصی مثل لوازم خانگی، خودرو و مسکن دیده شده است اما این‌ها همه اقتصاد نیستند. علاوه بر این که در این بسته شرایط خاصی هم وجود دارد و در این صنایع که نام بردم هم ظاهراً فقط بخشی از تولیدکنندگان از طرح منتفع می‌شوند که این باعث می‌شود اثرات رکود‌زدایی طرح محدودتر شود.