ایران اسلامی به لحاظ موقعیت جغرافیایی، منابع طبیعی، دسترسی به آب های آزاد و قرارگرفتن در مسیر اروپا و آسیا از یکسو، ذخایر نفت و گاز غنی و داشتن زیرساخت‌های تبدیل فرآورده‌های نفتی و گازی از سوی دیگر از ظرفیت‌های مناسبی برای تامین نیاز سوخت کشورهای همسایه و جهان برخوردار است.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نفت(MOP)، مختصات و ویژگی‌های سیاسی واقتصادی کشورهای همجوار موجب شده است که ایران همواره به عنوان راهگذری (کریدوری) استراتژیک جهت ترانزیت و تامین کالا و سایر ملزومات مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، حجم عظیم ذخایر نفتی و توان بالقوه و بالفعل پالایشی در داخل کشور، ایران را بعنوان رقیبی جدی در عرصه تولید و صادرات فرآورده های نفتی معرفی می کند.
در صنعت نفت ایران، صادرات فرآورده ای نفتی، بانکرینگ، سوآپ ، طرح های بهینه سازی و بنزین سازی که با هدف افزایش تولید فرآورده های نفتی در حال انجام است، می تواند ایران را به گفته مسئولان در آینده ای نزدیک به قدرت اول منطقه تبدیل کند.
بانکرینگ و چشم انداز این صنعت در کشور
با وجود مزایای ایران در منطقه، تا سال 1385 عملیات بانکرینگ (سوخت‌رسانی دریایی به کشتی‌ها) در ایران بصورت بسیار محدود صورت می گرفت اما از اواسط سال مذکور، و با برگزاری مزایده عمومی و انتخاب شرکت های خصوصی عملا صنعت بانکرینگ در مناطق ساحلی جنوب برای سوخت رسانی به کشتی ها شروع شد.
درتحولات صورت گرفته در صنعت بانکرینگ کور بعد از سال 1385 برخی از عوامل باعث شکل گیری این صنعت شد. رویکرد دولت نهم به احیاء صنعت بانکرینگ در کشور و اعلام آمادگی بخش خصوصی برای ورود به این صنعت از عواملی بودند که باعث شد تا در صنعت بانکرینگ تحول مثبتی صورت گیرد.
بر اساس برنامه پنجم توسعه انتظار می رود که ایران در پایان سال 1394 به سهم 50 درصدی از بازار منطقه دست یابد . در این راستا استراتژی هایی مانند: حمایت مالی از شرکت های بانکرینگ، تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این صنعت در بنادر، توسعه زیرساخت های ارایه خدمات جانبی و... باید مدنظر قرار گیرد.
بر اساس این گزارش، تقویت هرچه بیشتر امنیت ملی، حفظ استراتژیک ماندن تنگه هرمز، ایجاد ارزش افزوده بالا درصادرات سوخت کشتی ها از طریق فروش بانکرینگ، کاهش میزان قاچاق سوخت و... از دستاوردهای اجتماعی، اقتصادی و امنیتی صنعت بانکرینگ است.
فروش بیش از 2 میلیون تن نفتکوره بصورت بانکرینگ به ارزش تقریبی 1.485 میلیارد دلار، فروش بیش از 30 هزار تن نفتگاز بصورت بانکرینگ به ارزش تقریبی 32.5 میلیون دلار، تامین سوخت شرکت ملی نفتکش، تامین سوخت کشتی های امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران، تدوین پیش نویس سند راهبردی صنعت بانکرینگ و... از مهمترین فعالیت های صادرات و بانکرینگ در سال 90 بوده است.
اهم فعالیت های سوآپ و واردات در کشور
بر اساس این گزارش، واردات 184 هزار تن متریک گاز مایع به منظور تامین بخشی از گاز مایع مصرفی شمال و شمالشرقی کشور از طریق انعقاد قرار داد با شرکتهای خصوصی و سوآپ 29 هزار تن متریک نفتکوره به منظور تامین بخشی از نفت کوره مورد نیاز نیروگاه نکاء و نیروگاههای غرب کشور(بیستون کرمانشاه، مفتح همدان و سهند تبریز) از طریق انعقاد قرارداد با شرکتهای خصوصی از اهم فعالیت های سوآپ و واردات فرآورده های نفتی در سال گذشته بوده است.
برنامه های امسال برای صادرات فرآورده های نفتی
انعقاد قرارداد بلند مدت جهت صادرات حدود 850 هزار تن متریک نفتا از بندر عباس و آبادان به ارزش تقریبی یک میلیارد دلار بصورت FOB تا پایان آذر ماه 1391 و عقد قرارداد جهت تامین بخشی از نفتگاز کشور عراق به مقدار 36 هزار تن در ماه به ارزش تقریبی 864 میلیون دلار بمدت یکسال بصورت FOB برای سال 2012 اهدافی هستند که مسئولان نفتی برای محقق شدن آن ها در سالجاری برنامه ریزی شده است.
از سوی دیگر، نهایی شدن توافقات مربوط به تامین بخشی از نیاز کشور عراق به نفتگاز به مقدار یک میلیون لیتر در ماه به ارزش تقریبی 360 میلیون دلار بمدت یکسال بصورت EX-WORK و امضاء توافق نامه جهت تامین یک میلیون تن سوخت مورد نیاز کشور افغانستان به ارزش یک میلیارد دلار بصورت EX-WORK از دیگر برنامه های امسال برای صادرات فرآورده های نفتی است.
طرح های پالایشگاهی در صف بهره برداری
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نفت، تکمیل و بهره‌برداری از برخی طرحهای عمده بنزین‌سازی و توسعه‌ای پالایشگاههای کشور در سالجاری در برنامه های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران قرار دارد.
به گفته مسئولان نفتی، طرح های بنزین سازی و توسعه ای پالایشگاه های امام خمینی (ره) شازند، آبادان، شهیدتندگویان تهران و پالایشگاه لاوان حداکثر تا پایان بهار سال 91، دو طرح بنزین سازی پالایشگاه تبریز و اصفهان تا پایان تابستان سال آینده (91) و طرح بنزین سازی پالایشگاه بندرعباس در سال 92 به بهره برداری خواهد رسید.
با اتمام طرح توسعه پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند، روزانه 11.3 میلیون لیتر، با تکمیل مرحله دوم طرح بنزین سازی پالایشگاه آبادان، روزانه 5 میلیون لیتر، با بهره برداری از پروژه بنزین سازی پالایشگاه شهیدتندگویان تهران، روزانه 1.8 میلیون لیتر و با تکمیل طرح بنزین سازی پالایشگاه لاوان، روزانه 1.9 میلیون لیتر و در مجموع حدود 20 میلیون لیتر به ظرفیت بنزین تولیدی کشور، نسبت به ابتدای سال 90 افزوده می شود.
هم اکنون بیش از 58 میلیون لیتر بنزین در کشور تولید می شود که این رقم با توسعه صنعت پالایش و پخش کشور و اجرای طرح های توسعه ای تا پایان برنامه پنجم توسعه به 100 میلیون لیتر و تا پایان چشم انداز افق 1404 به روزانه 161 میلیون لیتر افزایش خواهد یافت.
بر اساس این گزارش، حجم پیش بینی سرمایه گذاری تا افق 1404 در صنعت پالایش کشور حدود 48 میلیارد دلار بوده که از این میزان حدود 25 میلیارد دلار در زمینه احداث 7 پالایشگاه جدید، 3.3 میلیارد دلار در طرح های بنزین سازی و 2 میلیارد دلار در طرح های ذخیره سازی و 6.7 میلیارد دلار در بخش خطوط لوله شرکت پالایش و پخش سرمایه گذاری خواهد شد.
میانگین عمر پالایشگاه های موجود کشور 30 سال است که با فناوری های جدید در طرح های توسعه ای تولیدات این پالایشگاه ها به استانداردهای روزآمد دنیا نزدیک خواهد شد.
راه اندازی سودآورترین طرح بنزین سازی خلیج فارس
طرح توسعه پالایشگاه نفت بندر عباس با هدف افزایش 14 میلیون لیتری تولید بنزین و گازوئیل با استاندارد یورو پنج اتحادیه اروپا به عنوان سودآورترین طرح پالایشگاهی ایران تا سال آینده در مدار بهره بردایر قرار می گیرد.
در حال حاضر 10 طرح توسعه، بهینه سازی و بهبود کیفیت در پالایشگاههای موجود نفت کشور با هدف تولید سالانه نزدیک به 40 میلیون لیتر بنزین و 18 میلیون لیتر گازوئیل مراحل مختلف طراحی، ساخت و راه اندازی را پشت سر می گذارد. برای بهره برداری از این تعداد پروژه نفتی در مجموع به حدود 13 میلیارد و 500 میلیون دلار سرمایه گذاری نیاز است که با بهره برداری از آنها امکان عرضه بنزین و گازوئیل یورو پنج در سطح جایگاههای کشور فراهم می شود.
با بهره برداری کامل از این پروژه در مجموع ظرفیت تولید گاز مایع به بیش از 22 هزار بشکه، پروپیلن به 7.7 هزار بشکه، بنزین سوپر به 22 هزار بشکه، بنزین معمول 77 هزار بشکه، نفت سفید به 37 هزار بشکه، گازوئیل به 56 هزار بشکه، نفت کوره به 15 هزار بشکه و گوگرد به 700 تن در روز افزایش می یابد.یکی از طرحهای در دست اجرا برای افزایش ظرفیت تولید بنزین و گازوئیل با استاندارد یورو پنج اتحادیه اروپا در قالب طرح توسعه پالایشگاه نفت بندرعباس در حال اجرا بوده که هم اکنون پیشرفت عملیات اجرایی این طرح به مرز 65 درصد رسیده است.
در حال حاضر پیشرفت این طرح در بخش مهندسی اصولی 100 درصد، در مهندسی تفصیلی و خرید 83 درصد، در تدارکات و تامین کالا 70 درصد و در بخش ساختمان و نصب پروژه به 42 درصد رسیده است و پیش بینی می شود این طرح بنزین سازی تا آذر ماه سال آینده در مدار بهره برداری قرار بگیرد.
با اجرا و تکمیل طرح بنزین سازی پالایشگاه نفت بندرعباس در مجموع روزانه بیش از 2.5 میلیون لیتر بنزین معمولی، 3.5 میلیون لیتر بنزین سوپر، حـدود 8 میلیون لیتر گازوئیل، 250 تن گوگرد گرانول و 33 هزار و 600 لیتر گاز مایع به ظرفیت تـولیـد روزانـه پالایشگاههای نفت کشور اضافه شود.
طرح بنزین سازی پالایشگاه بندرعباس (در مقایسه با حجم پروژه های در حال اجرا در کشور) به دلیل تولید فرآورده های با استاندارد بالا و باتوجه به میزان سرمایه گذاری، سودآورترین پروژه پالایشگاهی در کشور محسوب مـی شـود کـه بـا اجرای کامل آن، کیفیت انواع فـرآورده‌‌هـای تـولـیـدی ایـن پـالایشگاه به سطح استاندارد یورو پنج می رسد.
از سوی دیگر طرح تکمیل و توسعه ظرفیت در پالایشگاه بندرعباس در قالب چهار پروژه رفع تنگناهای افزایش ظرفیت پالایشگاه بندرعباس، افزایش تولید بنزین، توسعه سـیـسـتـم واردات، صـادرات فرآورده های نفتی پالایشگاه بندرعباس و ساخت اسکله های جدید نــفــتـــی در بــنـــدرعــبـــاس هــم اکـنــون در حــال اجراست.ظرفیت این پالایشگاه نفتی تا پایان تیر 1387، روزانه 232 هزار بشکه بود که با اجرای پروژه رفع تنگناهای افزایش ظرفیت پالایشگاه بندرعباس ظرفیت آن با 88 هزار بشکه افزایش به 320 هزار بشکه در روز افزایش یافت.
طرح بهینه‌سازی پالایشگاه نفت اصفهان، نیز با هدف تأمین بخشی از خوراک بنزین سازی، ایمن سازی عملیات، رفع تنگناهای عملیاتی و مدرنیزه نمودن سیستم کنترل پالایشگاه در حال اجراست، که در این طرح، واحدهای جدید، تقطیر و گاز مایع جدید، تصفیه نفت سفید، مشعل جدید (سوم) و مخازن خوراک بنزین سازی احداث می شود.
براساس این گزارش، در مجموع 15 هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری در طرح های بهینه سازی و بنزین سازی پالایشگاه های کشور انجام شده است که از این رقم 8 هزار میلیارد تومان به پروژه های بهینه سازی اختصاص دارد.
عمده طرح های توسعه ای پالایشگاه های کشور هم اکنون در مرحله پیش راه اندازی و راه اندازی قرار گرفته است و به جز دو طرح توسعه پالایشگاه آبادان و اصفهان مابقی طرح ها تا پایان امسال در مدار تولید قرار می گیرد.
در طرح های بهینه سازی و بهبود کیفیت فرآورده های پالایشگاه شهید تندگویان تهران 20 واحد جدید با اهداف زیست محیطی طراحی شده است که با اجرای کامل آن ها گوگرد فرآورده های تولیدی این پالایشگاه در سطح استانداردهای یورو 5 جداسازی شده و به این ترتیب تولید گوگرد این پالایشگاه از روازنه 500 تن به حدود یک هزار تن افزایش خواهد یافت.
برای اجرای طرح های توسعه ای پالایشگاهی حدود 600 میلیارد تومان اوراق مشارکت فروخته شده است و در آینده فروش اوراق نخواهیم داشت ولی به جای آن از منابع بانک ملت و صندوق انرژی اعتبارات مورد نیاز این طرح ها تامین خواهد شد.
به این ترتیب با نهایی شدن طرحهای بهینه‌سازی و بنزین‌سازی پالایشگاههای موجود و همچنین راه‌اندازی برخی طرحهای پالایشی جدید همچون پالایشگاه ستاره خلیج فارس یا پالایشگاه میعانا گازی شیراز، کشور جمهوری اسلامی ایران ب افزایش قابل توجه حجم تولیدات فرآورده‌های نفتی به‌ویژه بنزین و گازوئیل خواهد توانست علاوه بر تامین کامل نیاز داخلی به یکی از صادرکنندگان اصلی در سطح منطقه و جهان تبدیل شود.