شواهد آماری نشان می‌دهند که کل زنجیره تولید در صنعت پتروشیمی در حال خروج از رکود صنعتی است
به گزارش گروه تلکس شانا به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد، پس از صنایع پایین‌دستی، هم اکنون شواهد آماری نشان می‌دهند که کل زنجیره تولید در صنعت پتروشیمی در حال خروج از رکود صنعتی است که با افزایش حجم تولید می‌تواند پیش قراول خروج در کل بخش صنعتی کشور به شمار بیاید. افزایش ٣٦ درصدی حجم صادرات محصولات پتروشیمی، افزایش ظرفیت نصب شده در صنعت پتروشیمی ٥/ ٦٨ میلیون تن در سال، انتظار برای افزایش حجم تولید از ٤٣ میلیون تن به ٥٠ میلیون تن، افزایش محسوس حجم تولید در صنایع پایین‌دستی و در نهایت افزایش حجم تولید در صنایع پایین‌دستی مواردی است که بر دورنمای صنعت پتروشیمی موثر خواهد بود.
بازارهای صادراتی
همان گونه که روز پنج‌شنبه گذشته در روزنامه «دنیای اقتصاد» به آن اشاره شد حجم صادرات محصولات پتروشیمی در ٧ ماه ابتدایی سال جاری به ١٤ میلیون و ١٠٩ هزار تن رسید که رقم قابل ملاحظه‌ای به شمار می‌رود. این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل این میزان به چیزی نزدیک به ١٠ میلیون و ٣٤٦ هزار تن رسیده که از افزایش ٣٦ درصدی حکایت دارد که در جای خود بسیار حائز اهمیت خواهد بود. این رشد در شرایطی رخ می‌دهد که تقریبا در سال جاری اغلب بازارهای محصولات پتروشیمی در اقصی نقاط جهان به تبعیت از افت بهای نفت و یا گاز طبیعی با کاهش محسوس قیمت‌ها همراه شده که عقب‌نشینی خریداران و همچنین کاهش حجم معاملات را نیز در بر داشته است. کاهش تقاضا در کشورهایی همچون چین، بالا بودن موجودی انبارها و همچنین کاهش درآمدهای دولتی و ملی در کشورهای مصرف‌کننده نیز به این شرایط دامن زده است. به‌عنوان نمونه در ٧ ماه نخست سال گذشته ارزآوری صادراتی محصولات پتروشیمی ٨ میلیارد و ٢٠٥ میلیون دلار بوده ولی در سال جاری این رقم با وجود رشد ٣٦ درصدی حجم صادرات با یک میلیون دلار افزایش معادل ٠١/ ٠ درصد، به ٨ میلیارد و ٢٠٥ میلیون دلار بالغ شده است.
این وضعیت پس از افزایش حجم تولید چند ویژگی مهم را خاطر نشان می‌کند؛ نکته اول را باید افزایش قیمت دلار دانست که به نسبت سال قبل رشدی محسوس را تجربه کرده بنابراین جذابیت صادرات افزایش یافته است. از سوی دیگر برخی آزادی عمل‌ها حاصل از توافق ژنو و دست یافتن به توافق برجام را نیز باید دلایلی برای افزایش فعالیت تجار و صادرکنندگان ایرانی برشمرد که این زمینه‌ها را فراهم ساخته است. کاهش هزینه حمل به تبع افت بهای جهانی نفت خام، ورود برخی از محموله‌های صادراتی به برخی بازارهای جدید همچون اروپا هرچند با اما و اگرهایی رو به رو است، بهبود کیفیت تولیدات و تغییر در برخی شیوه‌های بسته‌بندی و البته تغییر ذهنیت در بین فعالان بین‌المللی در بازار محصولات پتروشیمی در دوران پسابرجام را می‌توان از مهم‌ترین دلایل افزایش حجم صادرات برشمرد.
بازار داخلی محصولات پتروشیمی
پس از الزامی شدن عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا در تیرماه سال گذشته، بورس کالا را باید قطب معاملات محصولات پتروشیمی و پتروشیمیایی در نظر گرفت بنابراین داده‌های مخابره شده از این بازار شفاف قطعا حجم تولید در صنایع پایین‌دستی را با دقت بسیار بالایی هویدا می‌سازد. هم‌اکنون مدت‌ها است حجم معاملات محصولات پلیمری و شیمیایی در بورس کالا در مسیر رشد قرار داشته و همین سیگنال بسیار مهم نشانه‌ای از رشد حجم تولید در صنایع پایین‌دستی به شمار می‌رود. به جرأت می‌توان گفت هفته‌ها است حجم معامله پلیمرها در بورس کالا در سطوحی بالاتر از ٤٠ هزار تن در هفته در این بازار به ثبت می‌رسد که به جز چند هفته محدود و همان گونه که در نمودارها مشخص است، شرایط را به سمت افزایش حجم معاملات سوق داده است. ثبات عرضه مواد اولیه در بورس کالا را باید مهم‌ترین دلیل این رشد برشمرد زیرا سال‌ها است مشکل صنعت پلاستیک به‌عنوان مهم‌ترین صنعت پایین‌دستی محصولات پتروشیمی وقفه در عرضه مواد اولیه بوده است.
از سوی دیگر این رشد در حالی به ثبت می‌رسد که هیچ حمایتی از صنایع پایین‌دستی در دولت به جز الزامی شدن عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا محقق نشده و نرخ بالای بهره بانکی نیز به شرایط سخت پیشین دامن زده است. از سوی دیگر فعالان صنایع پایین‌دستی نیز منتظر نمانده و با کشف بازارهای جدید، حجم صادرات محصولات نهایی خود را افزایش داده‌اند تا جایی که توانسته‌اند نزدیک به ٣٢ درصد بازار پلاستیک عراق را با وجود رقبای قدرتمندی همچون چین و یا ترکیه به قبضه خود درآورند.
اهمیت این رخداد از آن جهت است که هم اکنون ترکیه با وجود اختلافات عمیق سیاسی یا حتی امنیتی توانسته با عراق به قراردادی دست پیدا کند که صادرات محصولات این کشور را به عراق بدون پرداخت تعرفه واردات به انجام برساند که همین وضعیت انتقاداتی جدی را به عملکرد برخی نهادهای حاکمیتی در کشور متوجه می‌سازد. در هر حال صنایع پایین‌دستی توانسته‌اند با رایزنی و یا برخی ارتباطات تجاری همچون زمان تحریم‌ها، تعرفه‌های واردات در عراق را نیز دور زده و به کمک شرکت‌های عراقی بسیاری از اجناس خود را به بازار عراق بدون پرداخت تعرفه وارد کنند تا جایی که هم اکنون و در آستانه برگزاری تجمع ٢٠ میلیونی اربعین در کربلا، نمایشگاه اجناس ایرانی در این شهر مذهبی در حال برگزاری است.
موارد فوق تمام واقعیت‌های صنایع تکمیلی در صنعت پتروشیمی نیست زیرا در بازار و معاملات محصولات پلیمری و شیمیایی شاهد بروز برخی مشکلات هستیم. به‌عنوان مثال برای بسیاری از کالاها هم اکنون حجم عرضه‌ها کافی نیست و بسیاری از محصولات به میزان لازم در بازار تزریق نمی‌شود که از آن جمله می‌توان از پلی‌استایرن‌ها، پلی‌پروپیلن‌های نساجی، جوش شیرین، منواتیلن گلیکول، بسیاری از کامپاندها، مستربچ و یا برخی از مواد اولیه دیگری را نام برد که به دلیل عدم تجمیع تقاضا، تولید آنها در واحدهای بالادستی صرفه اقتصادی ندارد. به نظر می‌رسد هنوز مدیریت عرضه‌ها و یا حمایت از واردات برخی کالاها که در بازار داخلی قیمت‌های بالایی دارند می‌تواند در جهت بهبود حجم تولید در صنایع پایین‌دستی مفید واقع شوند. هم‌اکنون شاهد رونق در صنایع بالادستی و پایین‌دستی محصولات پتروشیمی هستیم ولی صنایع شیمیایی که خود مواد اولیه صنایع بزرگی هستند که شاید بتوان از آنها به‌عنوان صنایع میان دستی نام برد، هنوز وضعیت مطلوبی ندارند.
ضعف نقدینگی، عقب نشینی بسیاری از تأمین‌کنندگان مواد اولیه این صنایع به دلیل عدم پرداخت برخی از بدهی‌های معوقه، نوسان در برخی عرضه‌ها و پایین بودن نسبی حجم تولید در کنار عدم سرمایه‌گذاری‌های جدید بر این صنایع نسبتا بزرگ موانعی است که می‌تواند رشد بیشتر صنعت پتروشیمی را با تهدید و تحدید رو به رو سازد.
شرایط تولید در صنایع بزرگ بالادستی
هنوز آمارهای جدید از حجم تولید در صنایع بزرگ بالادستی منتشر نشده ولی شواهد امر از افزایش محسوس حجم تولید در این شرکت‌ها حکایت دارد. افزایش ٣٦ درصدی حجم صادرات و تقویت محسوس حجم معامله پلیمرها در بورس کالا را باید خروجی‌های مهمی از این ادعا برشمرد ولی به داده‌ها و حقایق بیشتری نیاز دارد. البته نگاهی تحلیلی به واقعیت‌های این صنعت داده‌های مهم و مثبتی را نشان داده و می‌توان نتیجه‌گیری مورد اعتمادی داشت.
ظرفیت نصب شده تولید در پایان سال گذشته به ٦٠ میلیون تن بالغ شده که از این حجم شاهد تولید ٤٣ میلیون تن انواع محصولات پتروشیمی بودیم. با فرض نادیده گرفتن واحدهای تولیدی از خوراک مایع، ضعف تزریق گاز طبیعی به‌عنوان خوراک و یا سوخت را باید مهم‌ترین دلیل پایین بودن راندمان تولید در این واحدها برشمرد. هم اکنون حجم استحصال گاز طبیعی در کشور به ٦٦٠ میلیون مترمکعب در روز بالغ شده که نگاهی به آمارها نشان می‌دهد در سال گذشته تنها نزدیک به ١٠٠ میلیون مترمکعب در روز به این ظرفیت افزوده شده است که به احتمال قوی در سال جاری نیز با کمی اغماض می‌توان مجددا به این رشد دست یافت.
همین ویژگی را می‌توان سیگنال مهمی برای افزایش حجم تولید در صنایع بزرگ بالادستی برشمرد که می‌تواند به ادامه افزایش حجم تولید کمک کند.
اگر به آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت توجه کنیم در ماه‌های ابتدایی سال جاری حجم تولید محصولات پتروشیمی در کشور کاهش یافته بود که دلیل اصلی آن را نیز باید ضعف بازارهای صادراتی و از آن مهمتر کاهش تقاضای داخلی به شمار آورد. همان گونه که در نمودارها مشخص است حجم معامله محصولات پتروشیمی در بورس کالا در مسیر رشدی ممتد قرار گرفته تا جایی که می‌توان ذهنیت عدم وجود تقاضای داخلی را به کل از ذهن پاک کرد.
برای سال جاری و با محاسبه ظرفیت‌های نصب شده‌ای که هم اکنون نزدیک به ٩٠ درصد پیشرفت فیزیکی دارند به احتمال قوی ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی در سال جاری ٥/ ٨ میلیون تن افزایش یابد که در صورت تامین نیازهای مالی یا ماشین‌آلات شاید این افزایش ظرفیت به ١٠ میلیون تن در سال نیز برسد. این در حالی است که ٦٠ میلیون تن ظرفیت جدید در دستور کار دولت قرار داشته که تا ٥ سال آینده می‌تواند ظرفیت تولید در کشور را به ١٢٠ میلیون تن در سال افزایش دهد. با توجه به این موارد در پایان سال جاری به احتمال قوی ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی در کشور به ٥/ ٦٨ میلیون تن در سال افزایش یابد. مقایسه آمارهای تولید در سال گذشته نشان می‌دهد راندمان تولید از ظرفیت‌های نصب شده در کشور برابر با ٦/ ٧١ درصد بوده که با برابر دانستن آن برای سال جاری حداقل حجم تولید در کشور به ٤٩ میلیون و ٤٦ هزار تن بالغ خواهد شد.
همین میزان رشد تولید در کشور می‌تواند حجم تولید را در صنعت پتروشیمی ١٤ درصد افزایش دهد. از سوی دیگر با توجه به افزایش ١٥ درصدی حجم تولید گاز طبیعی در ایران در حالی که خوراک صنعت پتروشیمی از کل تولید گاز کشور در سال جاری به ٥ درصد نیز بالغ نخواهد شد و با افزایش تزریق گاز و خوراک و تسهیل ورود کاتالیست یا قطعات می‌توان افزایش ١ تا ٢ درصدی راندمان تولید را برآورد کرد. با توجه به تمامی این موارد برای سال جاری و با احتساب یک ضریب خطا می‌توان از دست یافتن به تولید ٥٠ میلیون تن در سال جاری صحبت کرد که به‌صورت نسبی رشدی نزدیک به ١٦ درصد را به نسبت سال گذشته به همراه خواهد داشت.