جنگ آشکار و نهان اوپک

در نیمه جلسه سه ساعته جمعه گذشته، یک مناقشه غیرمنتظره بر سر ویژگی‌های تعریف شده اوپک به‌وجود آمد. در حرکتی که منابع نزدیک به اوپک می‌گویند توسط عربستان سعودی پیشنهاد و حمایت می‌شد، وزرای نفت سرانجام برای نخستین‌بار در چندین دهه اخیر توافق کردند به سقف تولید 13 کشور عضو هیچ‌گونه اشاره‌ای نکنند.

این محور بحث، به نظر می‌رسد واکنشی مستقیم به ایران، رقیب سنتی عربستان باشد که آشکارا اعلام کرده است قصد دارد سال آینده(میلادی) بعد از برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای، بازگشتی سریع به بازارهای بین‌المللی داشته باشد.اضافه شدن روزانه یک میلیون بشکه نفت از سوی تهران به بازاری که همین حالا هم از تولید بیشتر از تقاضا آسیب دیده است چیزی نیست که ریاض بخواهد.

یک منبع نزدیک که از مذاکرات در سالن وزرا اطلاع یافته می‌گوید: «مسئله سقف تولید بسیار پرمناقشه بود و در نهایت هم نتوانستند روی آن به توافق برسند. هیچ‌کس راضی نبود.»پیش از آن، یک منبع گفته بود: «نارضایتی بسیار بزرگی وجود داشت که حالا البته بزرگ ‌هم شده و آن این است که تولید بیشتر نه از کشورهای حاشیه خلیج فارس که از سوی ایران است».

در کوتاه‌مدت، برونداد جلسه جمعه احتمالا تغییرات کمی در بازارهای جهانی ایجاد خواهد کرد. از سال گذشته، بیشتر اعضا در حال افزودن بر میزان تولید خود هستند تا از سهم‌شان برابر رقبای در حال خیزشی مانند تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا دفاع کنند. به هر حال می‌توان اینطور گفت که سقف تولید 30 میلیون بشکه در روز این سازمان سمبلیک بوده و از سوی اعضا نادیده گرفته می‌شده است.

با این حال ترک ظاهری سقف تولید، حالا به گفته تحلیلگران، جنگ قیمت‌ها را بین اعضای اوپک فشرده‌تر می‌کند و احتمال توافق آنها روی هر معیاری در بازار را کمتر می‌کند. این یعنی فشار بیشتری روی قیمت‌های جهانی نفت وارد خواهد آمد. بعد از این جلسه، گلدمن ساکس -موسسه تحقیقاتی بانکی چندملیتی-  در یک یادداشت گفت پیش‌بینی می‌کند بازارها باید خود را برای تطابق با استرس‌های عملیاتی آماده کنند.

هدف اوپک
از زمانی که اوپک در 55 سال پیش تاسیس شده هدف موجودیتش این بوده که برای تولید اهدافی مشخص کند و با این روش، روی قیمت‌های جهانی تاثیر بگذارد.این سازمان قبلا هم شرایط و بحران‌های زیادی تجربه کرده است، حتی بحران‌هایی میان اعضای خودش مثل جنگ ایران و عراق در دهه 80 میلادی و بعد از آن حمله عراق به کویت در ابتدای دهه 90 میلادی.

اما تقابل‌های ایران و عربستان سعودی در منطقه خاورمیانه به‌خصوص در سوریه و یمن، روابط بین قدرت‌های اوپک را حتی از قبل هم حادتر کرده است. از این رو اوپک در هسته خودش هم دچار یک تقابل شده است، چون ایران سهم پیش از تحریم‌های خود را از بازار می‌خواهد و کشورهای حاشیه خلیج فارس هم زمانی که کاهش قیمت‌ها آنها را در تامین بودجه‌شان به مشکل انداخته، تمایلی به واگذاری حجم تولید خود ندارند.

سردرگمی

بر خلاف جلسه شش ماه پیش اوپک، زمانی که قیمت‌ها حدود 65 دلار بود و نشانه‌هایی از ثبات داشت، از ابتدا پیش‌بینی می‌شد جلسه جمعه گذشته پرتنش‌تر باشد، چون یک کاهش قیمت غیرمنتظره و عمیق به اقتصاد کشورهای عضو ضربه زده بود.

صبح جمعه، کارشناسان و هیات‌ها پیش‌بینی می‌کردند یک جلسه سرراست داشته باشند که به سیاست بازار آزاد بپردازد و روی سند سقف تولید مهر بزند اما این‌طور نشد. به هر حال چیزی که بدیهی به نظر می‌رسید این بود که استراتژی نفتی اوپک که یک سال قبل توسط عربستان سعودی پیشنهاد شده بود - هر چند کمی آهسته‌تر از چیزی که وزیر نفت این کشور پیش‌بینی کرده بود- در حال جواب دادن بود.

این استراتژی تولید نفت آمریکا را (به جای بازار)‌ به بخش ذخیره نفت این کشور فرستاده است. اما نخستین نشانه‌های سردرگمی سه ساعت بعد از شروع جلسه، یعنی زمانی که وزرا برای ناهار به وقت استراحت رفتند بروز پیدا کرد.

براساس خبرهایی که از جلسه درز کرده بود، وزرا روی افزایش 1.5 میلیون بشکه نفت توافق کرده بودند و تنها مسئله حل‌نشده این بود که آیا این رقم، تولید 0.9میلیون بشکه در روز اندونزی را که بعد از چند سال دوباره به اوپک برگشته بود هم شامل می‌شود یا نه. اگرچه افزایش سقف تولید به تنهایی اثری واقعی روی تولید نمی‌گذارد اما خود خبر، قیمت نفت را یک دلار کاهش داد و نفت خام آمریکا را به زیر 40 دلار برای هر بشکه رساند.

چهره آینده

در این نقطه خیلی‌ها انتظار داشتند جلسه خیلی زود به پایان برسد، همان‌طور که شش ماه پیش همین‌طور پایان یافت. اما به جای آن، پشت درهای بسته، مسئولان به صحبت‌هایشان ادامه دادند. دو ساعت گذشت و بعد وزرایی که چهره‌هایی مثل سنگ داشتند از جلسه بیرون آمدند و بدون اینکه به خبرنگاران جواب بدهند به فرودگاه رفتند.

چیزی که دقیقا در آن بعد از ظهر اتفاق افتاد هنوز هم نامشخص است اما چند منبع نزدیک به اوپک خبر داده‌اند وزرا به این توافق رسیدند که نداشتن هیچ سقفی برای تولید، کمتر از داشتن یک سقف بالا به قیمت‌ها لطمه وارد خواهد کرد.

در این جلسه به جز چند مورد کوچک، تقریبا هیچ مباحثه‌ای درباره افزایش تولید ایران روی نداد. کشورها از چند ماه پیش می‌دانستند این موضوع چالش بزرگی برای آنان خواهد بود. امانوئل ایبه کاچیکوو، وزیر نفت نیجریه گفته است: «ما فقط دو دقیقه روی این موضوع وقت گذاشتیم. شما نمی‌توانید جلوی یک کشور بااقتدار را از بازگشت به بازار بگیرید. بنابراین بحث در این باره بی‌مورد است. در واقع نظر ما این است که ایران جای کسی را که احتمالا عضو اوپک نیست خواهد گرفت.»

کمی بعد، وزرا تلاش کردند وجود هر‌گونه تنشی را کتمان کنند. بیشتر آنها گفتند مشکلی با نداشتن هیچ هدفی برای چند ماه ندارند و وقتی که ایران به بازار برگردد، تصمیم‌های جدید را با امید به اینکه تولید نفت آمریکا با کاهش شدیدتری مواجه خواهد شد خواهند گرفت. برخی هم گفتند بیشتر وقت صرف صحبت برای انتخاب جانشین عبدالله البدر دبیر کل فعلی سازمان گذشت که دوره دبیرکلی‌اش به پایان رسیده است.

با همه اینها، یک چیز کاملا مشخص است. تصمیم جمعه تحت هیچ شرایطی کشورهای غیراوپک را متقاعد نخواهد کرد که تولیدشان را کم کنند. ایگور سچین، رئیس بخش نفت کرملین در روسیه در این باره می‌گوید: «برای من خیلی عجیب است که وقتی که اوپک تولید خود را بالا می‌برد، چطور از کشورهای دیگر درخواست می‌شود که تولیدشان را کم کنند.»