مناقشه بر سر ماندن یا خروج محصولات پتروشیمی از بورس هنوز پایان نیافته، اگرچه قدری از تب‌و‌تاب مخالفان و موافقان آن کاسته شده است. گروهی که در صف مدافعان عرضه کالاهای پتروشیمی در بورس ایستاده‌اند، حاضر به کوتاه آمدن از مواضع خود نیستند، حتی اگر در جبهه مقابل خود، وزیر کهنه‌کار صنعت، معدن و تجارت را ببینند. محمدرضا نعمت‌زاده در حالی از مدتی پیش سناریوی خروج محصولات پتروشیمی از بورس را استارت زد که این موضوع همچنان بحث داغ میان فعالان بازار سرمایه و صنعتگران است.
در اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران نیز پرونده خروج یا ماندن محصولات پتروشیمی در بورس از مدتی پیش باز شده است و برخی از کمیسیون‌های مشورتی سعی دارند به بررسی و تحلیل آن بپردازند و راهکار مناسب را از میان نظرات و گفت‌و‌گوهای فعالان بخش‌خصوصی برای این چالش به دست آورند.
کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران، از جمله کمیته‌های مشورتی در پارلمان بخش‌خصوصی است که طی چند جلسه، پرونده این موضوع را همچنان باز گذاشته است و به دنبال راهکاری برای خروج از این چالش می‌گردد.
در نشست اخیر این کمیسیون، حامد سلطانی‌نژاد مدیرعامل بورس کالا حضور یافت تا در مقام مدافع عرضه محصولات پتروشیمی در بازار سرمایه دلایل خود را بر این موضوع بیان کند. از آن طرف نیز، قرار بود مجتبی خسروتاج قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت به این نشست بیاید تا دلایل و اصرارهای این وزارتخانه مبنی بر خروج کالاهای پتروشیمی از بورس از زبان وی شنیده شود، اما قائم‌مقام وزیر به دلیل برخی مشکلات نتوانست خود را به این نشست برساند.
به هرحال، نشست کمیسیون بازار پول و سرمایه یک طرفه به قاضی نرفت و یکی دیگر از معاونان وزارت صنعت، معدن و تجارت جای قائم‌مقام را پر کرد و به دفاع از دیدگاه وزیر پرداخت؛ اگرچه حسین ابوئی مهریزی در این نشست اعلام کرد که در خصوص خروج محصولات پتروشیمی از بورس، صرفا نظرات شخصی خود را مطرح می‌کند و دفاعیات او در مقام معاون وزیر نیست. با این حال، نشست اخیر کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران به محل مناظره موافق و مخالف خروج محصولات پتروشیمی از بازار سرمایه تبدیل شد.
در ابتدای این نشست علی سنگینیان رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران، با اشاره به مباحث مطرح شده در 2 سال اخیر مبنی بر حفظ یا خروج معاملات محصولات پتروشیمی از بورس کالا که میان وزارت صنعت و بورس کالای ایران در گرفته است، تاکید کرد اتاق بازرگانی تهران در پی آن است تا با استماع نظرات طرفین و همچنین دیدگاه‌های فعالان این صنعت، کمک کند تا سازوکار ایجاد شده برای معاملات محصولات پتروشیمی به شکل کارآمدتری به فعالیت خود ادامه دهد و کاستی‌ها و مشکلات موجود با کمک وزارت صنعت و بورس کالا برطرف شود. وی یادآور شد که تلاش‌های زیادی برای راه‌اندازی این بازار صورت گرفته و ساختار مناسبی هم شکل گرفته است. بنابراین بهتر است به دنبال اصلاح سازوکار موجود باشیم تا طرح و اجرای یک ایده جدید یا در پیش گرفتن روش‌های ناموفق قبلی همچون حواله، سهمیه بندی یا تخصیص‌های غیر شفاف.
خروج پتروشیمی از بورس به صلاح کشور نیست
حامد سلطانی‌نژاد که نزدیک به شش ماه از نشستن وی بر کرسی ریاست بورس کالا می‌گذرد، در ابتدای به کارش با چالش جدی وزارت صنعت، معدن و تجارت مواجه شده است. هرچند، بورس کالا در دوره ریاست قبلی و در زمانی که حسین پناهیان این کرسی را در اختیار داشت نیز طعم این چالش را چشید و به تعبیر فعالان بازار سرمایه، بورس کالا تاکنون در مقابل خروج محصولات پتروشیمی مقاومت جانانه کرده‌است.
سلطانی‌نژاد با بیان اینکه کالاهای استراتژیک و اساسی که عرضه و تقاضای آن اثر مستقیم بر زندگی مردم دارد، در بورس کالا عرضه می‌شود، گفت: «محصولات پتروشیمی از جمله این کالاهاست و بر اساس مصوبه هیات وزیران، تولیدات پتروشیمی‌ها باید در بورس کالا عرضه شود.» وی با بیان اینکه باید از سیستم‌های کنترلی به سمت نظام نظارتی حرکت کرد، افزود: «یکی از وظایف بورس کالای ایران، فراهم کردن زیرساخت‌های نظارتی در کشور است و در این نهاد، به جای قراردادهای دو جانبه، ساز و کارهای رقابتی برای خرید محصولات ایجاد شده است.»
مدیرعامل بورس کالا، گفت: «در حال حاضر زیرساخت‌های مقرراتی در کشور به طور کامل فراهم نیست، لذا باید روی محصولاتی که به انحصار دامن می‌زند نظارت کرد و یکی از روش‌های نظارتی، بورس کالا است.» سلطانی‌نژاد با بیان اینکه نمی‌توان دلالان و واسطه‌ها را حذف کرد، گفت: «باید مکانیزمی ایجاد کرد که دلال و سفته‌باز را وارد بازار مالی کرد و آنها در این بازار در تعامل با یکدیگر قرار بگیرند. جای فعالیت واسطه‌گرها در بورس‌ها و بازار مالی است.»
وی در ادامه تصریح کرد: «اگر عرضه محصولات پتروشیمی از بورس کالا خارج شود، دیگر بازار مالی قوی نخواهیم داشت.» مدیرعامل بورس کالای ایران افزود: «اگر اجبار عرضه محصولات پتروشیمی در بورس برداشته شود، بازار این محصولات در خارج از بازار سرمایه شکل خواهد گرفت که به سود کشور نیست. و این در حالی است که به دنبال خروج تولیدات پتروشیمی از بورس، سایر محصولات عرضه شده در این بازار نیز راه خروج را در پیش خواهند گرفت.»
دفاعیات مدیران بورس کالا
در ادامه این نشست، مدیر امور ناظرین و تالارهای بورس کالای ایران، با ارائه گزارشی مکتوب، الزامات قانونی عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا را برشمرد و معایب فروش این محصولات خارج از بورس را تشریح کرد. عباس یعقوبی با اشاره به برخی تکالیف دولت در حوزه بازار سرمایه، گفت: «طبق مصوبه ستاد هدفمندی یارانه‌ها در اواخر سال 90، عرضه تمامی محصولات پتروشیمی از طریق بورس کالا ایران اجبار شده است و فروش آن صرفا به خریداران معرفی شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت (سایت بهین‌یاب) امکان‌پذیر است.»
وی در عین حال، به یکی از مصوبات هیات وزیران در شهریور ماه امسال اشاره کرد که بر اساس آن، در خرید محصولات پتروشیمی توسط یا به دستور دولت، قیمت بورس مبنای عمل جهت تعیین قیمت خوراک خواهد بود. سرپرست مدیریت تسویه و پایاپای بورس کالا در ادامه سخنانش، عدم دسترسی همگان به اطلاعات یکسان، عدم امکان رصد مداوم معاملات برای تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان اقتصادی و دوگانگی قیمت محصولات پتروشیمی با فروش خارج از بورس را از جمله معایب فروش محصولات پتروشیمی خارج از بورس عنوان کرد. یعقوبی همچنین پیشنهاد داد جلسات کارگروه تخصصی محصولات پتروشیمی با حضور نمایندگانی از سوی مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان، انجمن‌های تخصصی، تعاونی‌های مربوطه و بورس به منظور بررسی مشکلات و ارائه راهکار در این صنعت تشکیل شود. او این پیشنهاد را جدی و عملی توصیف کرد.
قانون الزام عرضه پتروشیمی در بورس وجود ندارد
در ادامه این نشست، هنگامی که معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت که عضویت هیات نمایندگان اتاق تهران را نیز برعهده دارد، به این بحث وارد شد، ابتدا یادآوری کرد که نظرات وی، دیدگاه‌های شخصی اوست و در این باره از جایگاه معاون وزارت صنعت، معدن و تجارت سخن نمی‌گوید. حسین ابویی مهریزی که یکی از موافقان خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا است، گفت: «عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا، در دولت‌های قبل به عنوان راهکاری برای در هم شکستن نظام حواله و امضای طلایی بود و از ین رو، از سوی دولت به عنوان یک مرحله گذار تلقی می‌شود و نه همیشگی.»
معاون برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت افزود: «بورس به عنوان یک ابزار و امکان، در اقتصاد کشور مطرح است و خدمات آن نیز باید بر مبنای خدمات شایسته باشد و نه دستوری.»
ابویی با تاکید بر این که در هیچ یک از کشورها و اقتصادهای جهان، ورود کالاها به بورس اجباری نیست، گفت: «به هر میزان که اجبار صورت بگیرد و ورود کالاها به بورس دستوری باشد، به همان میزان نیز اقبال نسبت به این بخش کاهش می‌یابد.» وی همچنین خاطرنشان کرد که مبادله محصولات پتروشیمی در بورس، سهم بسیار ناچیزی نسبت به کل مبادلات صورت گرفته در کشور دارد از این رو، نیاز و اجباری به عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا نباید باشد. معاون محمدرضا نعمت‌زاده در این نشست که به مناظره میان وی و مسولان بورس کالای تهران تبدیل شده بود، گفت: «قانونی که مصوب مجلس باشد، وجود ندارد که بر اساس آن عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا، اجبار شده باشد.»
به دنبال نان درآوردن نیستیم
در ادامه، مدیرعامل بورس کالا در مقام پاسخ به اظهارات معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت برآمد و گفت: «از قوانین باید تبعیت کرد و بر اساس مصوبات هیات وزیران، بر عرضه تولیدات پتروشیمی در بورس کالا تاکید شده است.» سلطانی‌نژاد افزود: «بورس کالای ایران به دنبال نان درآوردن از طریق عرضه محصولات پتروشیمی در این نهاد، نیست بلکه بر اساس منافع عمومی کشور ورود تولیدات این بخش به بورس، اجباری شده است.»
به گفته وی، در حال حاضر بخشی از تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی از جمله صنایع اوره، اصرار بر حضور در بورس کالا دارند. وی افزود: «اگر تمامی عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا صورت بگیرد، مشکلات به طور کامل برطرف خواهد شد در حالی که کل عرضه هنوز از طریق بورس و بازار سرمایه صورت نمی‌گیرد.»
در پایان این نشست، رییس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران، طرح استعلام‌گیری از عرضه‌کنندگان و خریداران محصولات پتروشیمی در رابطه با حضور یا خروج تولیدات این بخش از بورس کالا را مطرح کرد. سنگینیان تاکید کرد که این کار از طریق کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران صورت خواهد گرفت و در جلسات آتی گزارش آن ارائه خواهد شد.
