پس از لغو تحریم‌های اعمال شده بر ایران، تهران و مشتریان احتمالی گاز آن هر دو نسبت به انجام معاملاتی در این زمینه از خود تمایل نشان داده‌اند، با این وجود ممکن است برخی از این مشتریان دست خالی بمانند. تولید گاز ایران در نهایت به یک میلیارد و 100 میلیون مترمکعب خواهد رسید، این در حالی است که میزان تقاضا برای گاز ایران در داخل و خارج یک میلیارد و 130 میلیون مترمکعب خواهد بود. این در حالی است که ایران طبق قراردادهایی که با کشورهای عراق، عمان و پاکستان منعقد کرده متعهد است تا سالانه و به ترتیب 50 میلیون، 28 میلیون و 22 میلیون مترمکعب گاز طبیعی به این کشورها صادر کند.
گفتنی است ایران پیش از این سالانه 28 میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر و 20 میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان وارد می‌کند. ایران قصد دارد تا علاوه بر تسخیر بازارهای گاز منطقه، گاز خود را از طریق کارخانه‌های تولید گاز ال‌ان‌جی شناور به اروپا صادر کند. تولید گاز ال‌ان‌جی در ایران یا صادرات آن از طریق عمان از جمله گزینه‌هایی است که در این راستا در اختیار ایران قرار دارد. با این حال اغلب کارشناسان معتقدند که هیچ‌کدام از برنامه‌های ایران برای صادرات گاز تا پیش از سال 2018 میلادی محقق نخواهد شد.
علاوه بر مسائل مذکور، نکته مهمی که نباید از آن غافل شد آن است که ایران برای افزایش تولید نفت خام خود احتیاج شدیدی به گاز در داخل دارد. نیاز به تزریق گاز طبیعی در چاه‌های فرسوده نفت و افزایش تقاضا برای مصارف خانگی از جمله موانعی است که بر سر راه افزایش تولید و صادرات گاز طبیعی ایران قرار دارد.
تولید گاز خشک
عمده گازخشک ایران در میدان گازی عظیم پارس جنوبی تولید می‌شود که توسعه و تکمیل آن نیازمند میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری خارجی است. در این بین برخی شرکت‌های انرژی خارجی نظیر توتال فرانسه، اِنی ایتالیا، پتروناس مالزی و گازپروم روسیه پیش از این و با عدم رعایت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در میدان گازی پارس جنوبی فعالیت کرده‌اند. تلاش ایران برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی به منظور تکمیل پروژه پارس جنوبی در حالی صورت می‌پذیرد که این کشور تاکنون 64 میلیارد دلار در پروژه مذکور سرمایه‌گذاری کرده و براساس گزارش‌های منتشر شده 20 میلیارد دلار دیگر برای تحقق پروژه میدان گازی پارس جنوبی نیاز است.
با وجود سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته، هنوز مشخص نیست که فازهای 19، 20 و 21 پارس جنوبی چه زمانی و با چه ظرفیتی آغاز به کار خواهند کرد، در حالی که ایران از فازهای 17 و 18 این میدان گازی عظیم 23 میلیون متر مکعب گاز تولید می‌کند. این در شرایطی است که ظرفیت تولید فازهای 17 و 18 پارس جنوبی 50 میلیون مترمکعب عنوان شده است. بنابراین در صورتی که ایران با حداکثر ظرفیت این پنج فاز به تولید گاز طبیعی اقدام کند، میزان کل گاز طبیعی تولید شده در پارس جنوبی به 100 میلیون مترمکعب رسیده و این میزان تا ماه مارس سال 2017 میلادی به 680 میلیون مترمکعب خواهد رسید.
گفتنی است که مقامات ایرانی پیش از این اعلام کرده‌اند که میدان گازی پارس جنوبی تنها در صورت تزریق 20میلیارد دلار سرمایه مورد نیاز به‌صورت کامل محقق شده و قادر خواهد بود تا اواخر سال 2018 میلادی با حداکثر ظرفیت خود که 700 میلیون مترمکعب تخمین زده شده است گاز تولید کند.
با این تفاسیر کارشناسان پیش‌بینی مقامات ایرانی را دور از ذهن عنوان می‌کنند، چراکه فاز 11 این میدان گازی هنوز توسعه نیافته و فرآیند توسعه فازهای 13، 14، 22، 23 و 24 آن نیز بسیار عقب‌تر از برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته است. گفتنی است با توجه به سرعت کنونی پیشرفت پروژه میدان گازی پارس جنوبی، انتظار می‌رود تا این پروژه حد فاصل سال‌های 2020 تا 2022 میلادی به بهره‌برداری برسد.
منابع گازی که در کنار میادین نفتی کشف می‌شوند
از سوی دیگر به نظر نمی‌رسد که حجم قابل توجهی به منابع گازی کشف شده در کنار میادین نفتی به میزان گاز تولیدی ایران تا سال 2018 اضافه شود، چراکه ممکن است ایران تنها از سه میدان نفتی دیگر با ظرفیت 180 الی 200 هزار بشکه در روز بهره‌برداری کند. با این وجود، ایران از قراردادهای جدید خود در ماه نوامبر سال گذشته میلادی رونمایی کرد که در آنها 21 میدان گازی و 29 میدان نفتی را جهت بهره‌برداری به شرکت‌های انرژی خارجی پیشنهاد کرده است. براساس تخمین‌های صورت گرفته، 200 میلیون مترمکعب گاز طبیعی از میادین نفتی و 380 میلیون مترمکعب از میادین گازی به تولید گاز ایران افزوده خواهد شد.
لازم به ذکر است که این افزایش تولید در حالی صورت می‌پذیرد که برخی از این پروژه‌ها تا سال 2020 و بخش قابل توجهی از آنها تا اواسط سال 2025 میلادی به بهره‌برداری خواهند رسید. در این رابطه کارشناسان معتقدند که شرکت‌های خارجی تا پیش از سال 2017 میلادی فرآیند سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز ایران را آغاز نخواهند کرد.
برنامه صادرات
ایران 28 میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر و 20 میلیون مترمکعب گاز طبیعی از ترکمنستان وارد می‌کند. این در حالی است که تهران برای تکمیل ششمین خط لوله سراسری داخلی خود به 2 میلیارد و 300 میلیون دلار سرمایه نیاز دارد تا بتواند با بهره‌برداری از خط لوله مورد نیاز خود، 25 میلیون مترمکعب گاز به بغداد و 25 میلیون مترمکعب به بصره صادر کند. از دیگرسو ایران متعهد شده است تا سالانه 28 میلیون متر مکعب گاز به عمان صادر کند که تحقق این پروژه به تامین 1/5 میلیارد دلار سرمایه مورد نیاز جهت احداث خط لوله انتقال گاز از زیر دریا بستگی دارد. صادرات گاز طبیعی به پاکستان که تهران برای ساخت خط لوله مورد نیاز آن 2میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است نیز از دیگر پروژه‌های صادرات گاز ایران به شمار می‌رود که با توجه به عدم ساخت بخش پاکستانی این خط لوله به نظر نمی‌رسد که این پروژه و سایر پروژه‌های مربوط به صادرات گاز ایران تا پیش از سال 2018 محقق شوند.
پاسخگویی به نیازهای داخلی
اخیرا تقاضا برای گاز در داخل ایران به 520 میلیون مترمکعب رسیده است، در حالی که این کشور برای افزایش تولید نفت خام خود به تزریق حجمی معادل 200میلیون مترمکعب گاز طبیعی به میادین نفتی خود نیازمند است. برنامه ایران برای دوبرابر کردن تولیدات پتروشیمی خود تا سال 2020 و سه برابر کردن آن تا سال 2025 بیانگر افزایش مصرف داخلی گاز در ایران است.
در حال حاضر بخش پتروشیمی ایران حجمی معادل 37 میلیون مترمکعب گاز مصرف می‌کند و گاز دوسوم انرژی مورد نیاز ایران را تشکیل می‌دهد. براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، به نظر می‌رسد که مصرف داخلی گاز طبیعی در ایران چه در بخش مصارف خانگی و چه در بخش صنعتی رشد قابل توجهی داشته و به 350 میلیون بشکه خواهد رسید.
سرمایه مورد نیاز
ایران انتظار دارد با معرفی قراردادهای جدید بخش انرژی خود، رقمی معادل 185 میلیارد دلار از سرمایه‌های خارجی را جذب کند. این در حالی است که این کشور برای تکمیل پروژه‌های تولید برق و آب خود به 53 میلیارد دلار نیاز دارد. لازم به ذکر است که ایران برای تکمیل خط لوله‌های انتقال گاز داخلی خود به 40 میلیارد دلار و در نهایت به منظور سه برابر کردن تولیدات پتروشیمی خود به 70 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد.
به‌طور کلی می‌توان گفت ایران برای تکمیل تمامی پروژه‌های خود، به 500 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در بخش انرژی خود نیاز دارد. تلاش‌های ایران برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در حالی افزایش یافته است که مقامات ایران بارها هشدار داده‌اند در صورت عدم اصلاح الگوی مصرف انرژی، این کشور نفت‌خیز ممکن است در میان‌مدت به وارد‌کننده انرژی بدل شود.
نتیجه‌گیری
به نظر می‌رسد ایران تا اواسط سال 2025 و اوایل 2030 میلادی به یکی از صادر‌کنندگان عمده گاز طبیعی بدل خواهد شد. در این راستا کارشناسان معتقدند که صادرات 100 میلیون مترمکعب گاز طبیعی به اروپا و انتقال همین مقدار به بازارهای منطقه خاورمیانه امری کاملا امکان‌پذیر است. با این وجود چنانچه ایران به دنبال جذب سرمایه‌های خارجی است، باید شرایط بهتری را در قراردادهای انرژی خود برای سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد کند و نگرانی‌های ناشی از برنامه هسته‌ای این کشور باید به کلی از میان برود.
در حال حاضر آزاد شدن دارایی‌های ایران در خارج که به دلیل تحریم‌ها مسدود شده بود می‌تواند در کوتاه‌مدت کمک‌حال پروژه‌های انرژی این کشور باشد، اما در بلند‌مدت تهران برای بدل شدن به یکی از بزرگ‌ترین صادر‌کنندگان گاز طبیعی در جهان نیازمند جذب میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری خارجی است.
منبع: مجله گاز طبیعی اروپا