میدان نفتی آزادگان که 13 سال از کشف تاریخی آن می‌گذرد همچنان در بند قراردادها و تفاهم‌نامه‌های خارجی گیر افتاده و در حالی که تنها برداشت اندک آن از سوی متخصصان داخلی انجام شده است، معلوم نیست چرا به این توانمندی اعتماد نمی‌شود و سال‌ها وقت صرف شرکت‌های ژاپنی و چینی شده است؟ آیا وقت آن نرسیده که در سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی توسعه آزادگان از اسارت خارجی‌ها خارج شده و به شرکت‌های داخلی داده شود؟
به گزارش خبرنگار انرژی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، فاز 11 پارس جنوبی، میدان نفتی پارس شمالی، میدان مشترک نفتی یادآوران، بخش شمالی میدان مشترک آزادگان و نیز بخش جنوبی این میدان به عنوان بزرگترین کشف نفتی کشور اکنون در اسارت شرکت‌های نفتی بی‌تجربه چینی قرار دارند؛ شرکت‌هایی که با امضا قراردادهای توسعه میدان‌های نفت و گاز ایران بدون استفاده مناسب از فرصتی که برایشان فراهم شده ظاهرا تنها ارزش سهام‌شان را بالا بردند، بدون هیچ گونه اقدام مفیدی در اجرای قرارداد.
کشف میدان نفتی آزادگان واقع در 80 کیلومترى غرب اهواز در سال 1378 اعلام شد و یکی از بزرگترین اکتشاف‌های تاریخ 100 ساله صنعت نفت لقب گرفت. بر اساس مطالعات اولیه نفت درجای آن 33 میلیارد بشکه و نفت خام قابل استحصال آن یک میلیارد و 881 میلیون بشکه برآورد شده بود که بعد از تکمیل مطالعات، در سال 86 اعلام شد نفت درجای میدان آزادگان به 42 میلیارد افزایش یافته است.
** آغاز اسارت آزادگان به دست سامورایی‌ها
شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) به نمایندگی از شرکت ملی نفت ایران و به عنوان کا‌ر‌فرمای قرارداد، در روزهای پایانی سال 1382 قرارداد توسعه میدان مشترک آزادگان (که در حوزه فعالیت شرکت اروندان قرار دارد) را با یک شرکت ژاپنی در قالب قرارداد بیع‌متقابل امضا کرد. طبق این قرارداد تولید اولیه از میدان آزادگان باید از شهریور 1386 با ظرفیت روزانه 50 هزار بشکه آغاز می‌شد تا در کمتر از یک سال تولید از این میدان به بیش از 150 هزار بشکه در روز برای مدت سه سال برسد و در صورت توافق دو طرف سقف تولید به 260 هزار بشکه در روز برای مدت دو سال افزایش یابد. اگر چه قرارداد پنج میلیارد دلاری توسعه میدان مشترک آزادگان بین شرکت متن و شرکت ژاپنی اینپکس اجرایی نشد اما با مروری بر قرارداد و مطالعات صورت گرفته ژاپنی‌ها، ایرادات فنی بسیاری به طرح توسعه میدان (MDP) قرارداد مطرح می‌شود که جای تامل بسیار دارد. یکی از ایرادات مهم به قرارداد و مطالعات صورت گرفته توسط شرکت اینپکس، ارائه طرح توسعه میدان بدون اطلاعات کافی از مخازن میدان آزادگان است که نتیجه آن تعیین تعداد کم چاه‌های در نظر گرفته برای برداشت نفت، نادیده گرفتن بعضی لایه‌های مهم و مهمتر از همه، غفلت از موضوع مشترک بودن میدان در طراحی برنامه توسعه و بخصوص حفاری چاه‌ها بود. در طرح شرکت ژاپنی محل‌های تعیین شده برای حفاری چاه‌ها از مرز فاصله بسیاری دارند در حالی که باید این محل‌ها بسیار نزدیک به مرز حفاری تعیین می‌شدند.
طبق گفته برخی کارشناسان به طور معمول در جهان مخازن نفت سنگین در اعماق کم قرار دارند و با تزریق بخار و روش‌های دیگر حرارتی قابل استحصال می‌شوند، اما مخزن آزادگان با شرایط خاصی که دارد، علاوه بر داشتن نفت سنگین در مخزن سروک، عمیق نیز هست است و به‌همین دلیل بر اساس طرح شرکت اینپکس به دلیل نداشتن تجربه توسعه میدان‌های نفت سنگین و عمیق و در نظر نگرفتن شیوه‌های ازدیاد یا اصلاح برداشت مناسب نفت سنگین، بخش زیادی از نفت درجا در اعماق باقی خواهد ماند. در همین زمینه سیف‌الله جشن‌ساز ـ مدیرعامل وقت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب ـ اعلام کرده بود که طرح شرکت اینپکس ژاپن غیر صیانتی است و بر اساس دیدگاه‌های کارشناسان، اجرای برنامه شرکت ژاپنی باعث می‌شود که 95 درصد نفت میدان آزادگان زیر زمین باقی بماند. از سوی دیگر در حالی ژاپنی‌ها ضریب برداشت پنج درصدی برای میدان نفتی آزادگان پیش‌بینی کرده بودند، که متوسط ضریب بازیافت مخازن کشور بیش از 27 درصد است و قرار بود شرکت‌های خارجی با فناوری پیشرقته این رقم را به 50 درصد افزایش دهند.
علاوه بر اینکه مشخصات و شرایط برخی از مخازن آزادگان با آنچه از سوی پیمانکار ژاپنی اعلام شده بود با واقعیت هم‌خوانی نداشت، در طرح توسعه آن شرکت در این میدان نفتی مشترک تنها توسعه بخش خشکی دیده شده بود و شرکت ژاپنی از توسعه بخشی از همان مخازن که واقع در زیر تالاب است اجتناب کرده بود در حالی که بر اساس اصول بهره‌برداری بهینه ضروری است مدیریت مخزنی یکسان و جامعی بر آنها اعمال شود.
همچنین یکی دیگر از ایرادات وارده به طرح اینپکس تولید نفت سبک و سنگین میدان آزادگان به صورت مخلوط بود چرا که مثلا API نفت سروک 19، فهلیان 35 تا 36 و کژدمی و گدوان 35 است. با وجود اینکه توسعه آزدگان با برنامه پر ایراد چشم بادامی‌ها انجام نشد اما بی‌خسران هم نبود؛ چراکه چهار سال زمان، بدون دستیابی به حتی یک بشکه نفت و عدم ساخت هرگونه تاسیسات سطح الارضی در حالی از دست رفت که هزینه توسعه میدان بیش از دو برابر شده بود. از همان ابتدا اگر توسعه تمام مخازن میدان آزادگان توسط شرکت متن تنها منحصر به یک شرکت خارجی نشده بود، لااقل توسعه همه مخازن متوقف نمی‌شد. ** ژاپنی‌ها اطلاعات میدان مشترک را به عراق فروختند؟
در تحلیل کم‌کاری و وقت تلف کردن اینپکس برخی کارشناسان بین‌المللی مطلع در اقتصاد انرژی معتقدند که هدف اینپکس برای توسعه میدان آزادگان اقتصادی نبوده و در واقع این شرکت درصدد کسب اطلاعات فنی چاه‌ها در بخش ایرانی میدان آزادگان و مبادله آن با شرکت‌های آمریکایی حاضر در بخش عراق است.
** آزادی موقت آزادگان
بعد از توقف چند ساله توسعه میدان توسط پیمانکار ژاپنی و کاهش سهم آنها در قرارداد، در دی‌ماه 1386، به پیشنهاد مدیریت وقت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و موافقت شرکت ملی نفت برای اجرای توسعه مقدماتی این میدان، این شرکت توانست براساس یک طراحی مهندسی جدید مخزنی ضمن انجام مطالعه مجدد اطلاعات مخزن و تولیدی کردن شش حلقه چاه اکتشافی (که نزدیک به هشت سال رها شده بودند)، احداث حدود 100 کیلو متر خط انتقال نفت از میدان آزادگان تا واحد اهواز-3، احداث 90 کیلومتر خطوط جریانی و 60 کیلومتر خط انتقال آب و احداث دو مجموعه تفکیک نفت و گاز به ظرفیت 20 هزار بشکه همگی در منطقه آزادگان و اصلاحات تاسیساتی در واحد اهواز-3 برای فرآورش نفت با مشخصات آزادگان در مدت تنها شش ماه و با هزینه‌ای حدود 40 میلیون دلار، میدان آزادگان را تولیدی کند به طوری که با درآمد حاصل از این تولید، هزینه طرح در کمتر از 100 روز بازگردانده شد.
کلیه فعالیت‌های فوق در حالی انجام گرفت که پاکسازی منطقه از مواد منفجره و نیز تردد به منطقه‌ای با محدودیت‌های نظامی، شرایط سخت کار در باتلاق و ضوابط خاص سازمان محیط زیست انجام فعالیت‌ها را با مشکل مضاعف روبرو می‌کرد.
** بیش از یک میلیارد دلار خسارت ژاپن به ایران
اجرای برنامه فوق نشان داد اگر این اقدام در طول هشت سال تعلل در توسعه این میدان صورت می‌گرفت حتی با تولید حداقل 15 هزار بشکه در روز از چاه‌های موجود، تولید انباشتی از این چاه‌ها حدود 44 میلیون بشکه می‌شد که با قیمت هر بشکه 30 دلار، 1.3 میلیارد دلار درآمد عاید کشور می‌شد و در واقع هزینه توسعه اولیه میدان محقق می‌شد. بدین ترتیب تعلل طرف ژاپنی و عدم اقدام نماینده کارفرما عامل بیش از یک میلیارد دلار خسارت بوده است. بعد از موفقیت در اجرای فاز توسعه زودهنگام، این بار افزایش ظرفیت تولید 50 هزار بشکه در روز از آزادگان در 9 ماه هدف قرار گرفت. با وجود تاخیر هشت ماهه در تحقق برنامه تولید به علت رکود فعالیت‌ها در آن مقطع زمانی ناشی ازعدم تصویب اعتبار و اختصاص نیافتن نقدینگی و نیز کمبود کالای مورد نیاز، مناطق نفت‌خیز جنوب با تکیه به توان متخصصان خود و پیمانکاران ایرانی از اسفند 1388 موفق به تحقق تولید به میزان 50 هزار بشکه در روز و دستیابی به دستاوردهای مهمی چون کشف لایه‌های جدید نفتی و کسب اطلاعات بسیار مهم از میدان شد.
برای تحقق این برنامه مطالعات و طراحی‌های فنی پیچیده و گسترده‌ای انجام گرفت. در فاز اجرایی فعالیت‌های مهمی صورت گرفت از جمله حفر 15 حلقه چاه جدید و ساخت ده‌ها کیلومتر خطوط انتقال نفت در منطقه و 100 کیلومتر خط انتقال نفت از منطقه به واحد اهواز-3 انجام شد.
همچنین واحد بهره‌برداری، توسعه تاسیساتی و بهینه‌سازی برای فراورش نفت ترش میدان آزادگان به ظرفیت 50 هزار بشکه و کشیدن حدود 50 کیلومتر خط انتقال برق از هویزه به منطقه ایجاد شد.
پس از موفقیت در این فاز، طرح‌هایی از طرف مدیریت وقت مناطق نفت‌خیز جنوب برای افزایش توان تولید از میدان آزادگان به 170 هزار بشکه در روز تهیه شده بود که در صورتی که مورد توجه مدیریت وقت وزارت نفت در سال 1389 قرار می‌گرفت، شاید هم‌اکنون ظرفیت تولید از این میدان بسیار زیاد بود و نیازی به قرارداد مجدد نداشت.
** دشنه اشتباه آزدگان را دوپاره کرد؛ شمالی و جنوبی
اما بار دیگر اشتباه‌های مدیریتی در مورد آزادگان تکرار شد و به اعتقاد کارشناسان در یک تصمیم غیر علمی میدان به بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد که به گفته مسوولان این کار به دلیل شرایط زیست‌محیطی منطقه بوده است! بعد از این تقسیم‌بندی، توسعه بخش شمالی میدان آزادگان تحت عنوان میدان آزادگان شمالی با هدف تولید 75 هزار بشکه به شرکت چینی C.N.P.C واگذار شد. بر این اساس این شرکت چینی باید در مدت 48 تا 52 ماه و از طریق حفر 58 حلقه چاه توسعه میدان آزادگان شمالی را انجام می داد. توسعه این بخش از میدان آزادگان، اگرچه گفته می‌شود که بسیار بهتر از قسمت جنوبی پیش می‌رود اما باز هم به گفته احمد قلعه‌بانی ـ مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران ـ بیش از 10 درصد برنامه خود عقب است.
** سامورایی‌ها رفتند، اژدهای زرد وارد شد
علیرغم تجربه تلخ کسب شده در مورد واگذاری توسعه همه مخازن میدان آزادگان به پیمانکار ژاپنی این‌بار بر اساس آنچه مدیران وقت نفتی ظاهرا مصالح سیاسی نامیدند مجددا توسعه همه مخازن میدان عظیم آزادگان در مهر 1389 به شرکت C.N.P.C چینی واگذار شد البته با یک رقم نجومی، شش میلیارد دلار برای هزینه و حدود 12 میلیارد دلار کل قرارداد.
البته این‌بار ظاهرا حجم تولید از میدان به روزانه 320 هزار بشکه برای مدت سه سال افزایش یافت اما در حقیقت چنین نیست و این عدد مجموع تولید قرارداد اینپکس (260 هزار بشکه در روز) و ظرفیت تولید فعلی میدان آزادگان (60 هزار بشکه در روز) است که توسط منابع داخلی و شرکت‌های ملی ایجاد شده است. در واقع آزادگان شمالی دکمه‌ای بود که چینی‌ها با بدست آوردن آن توانستند کت آزادگان جنوبی را هم بدست آورند. برای رسیدن به این رقم از تولید نفت، چینی‌ها موظف به حفاری 188 حلقه چاه، احداث تاسیسات لازم بهره برداری و انتفال نفت و گاز و ساخت و نصب خطوط نیرو با هدف استفاده از پمپ درون چاهی طی 52 ماه شدند.
** دیکته پر غلط تکراری؛ این‌بار چینی‌ها
اما برنامه توسعه سی.ان.پی.سی هم خالی از غلط‌های زیان‌بار نیست. به طور مثال یکی از مهمترین این موارد تعیین عدد 18.9 برای متوسط ضریب برداشت از میدان آزادگان است. این در حالی است که درصد بازیافت میدان آزادگان در قرارداد شرکت چینی کمتر از متوسط بازیافت در دیگر میدان‌های نفتی کشور است. همچنین توسعه میدان آزادگان متناسب با طرح توسعه میدان مجنون(نامی که عراقی‌ها برای آزادگان به کار می‌برند) نیست چراکه بر اساس اطلاعات، برنامه کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های نفتی رویال داچ شل و پتروناس مالزی در عراق برای تولید 1.8 میلیون بشکه در روز است. این در حالی است که طبق قرارداد شرکت چینی بهترین برداشت برای ایران روزانه 320 هزار بشکه آن هم برای مدت سه سال است. از سوی دیگر در حالی که حفاری چاه‌های میدان مجنون در نزدیکی مرز عراق با ایران به وضوح دیده می‌شود، بر اساس برنامه چینی‌ها چاه‌های ایرانی با فاصله چند کیلو‌متری از مرز قرار دارند. این درحالی است که طبق گفته کارشناسان، در میدان‌های مشترک باید چاه‌های تولیدی در نزدیکترین فاصله ممکنه از مرز حفر شود تا از ایجاد شیب فشار و مهاجرت منابع هیدروکربوری به سمت کشور رقیب جلوگیری شود.
البته به گفته سلبعلی کریمی ـ مدیرعامل شرکت اروندان ـ MDP توسعه میدان آزادگان در حال نهایی شدن است و در صورت تایید شرکت ملی نفت ایران چینی‌ها توسعه میدان را بر اساس آن انجام می‌دهند البته مشخص نیست ریسک دستیابی به حداکثر تولید و ذخیره به عهده کیست و چگونه در قرارداد منظور می‌شد. به نظر می‌رسد ضروری باشد در مورد نحوه مدیریت و کارفرمایی قراردادهای خارجی و خصوصا قراردادهای میادین مشترک تجدید نظر صورت گیرد.
** احتمال برکناری چینی‌ها به گوش می‌رسد
به گزارش ایسنا، فرصت سوزی طرف‌های خارجی در توسعه یک میدان مشترک ایران با عراق در حالی است که 13 سال از اعلام کشف میدان گذاشته است و در این مدت عراق یا با تحریم‌های بین المللی روبه رو بود یا درگیر اشغالگری امریکا، شاید به همین علت باشد که خبر برکناری چینی‌ها از این پروژه ملی شنیده می‌شود.
با توجه به این که تولید 50 هزار بشکه‌ای نفت از میدان آزادگان جنوبی توسط متخصصان داخلی انجام شده است، نه ژاپنی‌ها و چینی‌ها، شاید بهتر باشد این بار نیز در سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی با تکیه بر توان داخلی و ایرانی توسعه مهمترین میدان مشترک نفتی کشور انجام شود که قطعا اگر فقط منتظر خارجی‌ها برای افزایش تولید از آزادگان باشیم، ممکن است در این میدان هم از رقبای خود عقب بمانیم. انتهای پیام