توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی از اولویت‌های جدی دولت یازدهم اعلام شده اما رضا محتشمی‌پور، رئیس دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی ضمن مخالفت با این سیاست بر این‌باور است که درصنعت پایین دستی، پتروشیمی کشور در حال حاضر اشباع شده و بخش میان دستی در این صنعت نیازمند توجه است.
***
وضعیت پایین دستی پتروشیمی در چه شرایطی است. آیا طرح‌های توسعه‌ای دولت می‌تواند مشکلات آن را برطر ف کند؟
در صنعت پایین دستی پتروشیمی مشکل بسیار است اما این مشکلات به معنای عدم توسعه در این بخش نیست بلکه توسعه در این بخش بیش از ظرفیت بازار نیز بوده است. به‌نظر من در اغلب رشته‌های پایین دستی ظرفیت نصب شده چندین برابر تولید است. در تشریح مشکلات کلان می‌توان به محدود بودن دسترسی‌ها به بازار به‌خصوص بازارهای منطقه‌ای و نبود قرارداد تعرفه‌ای مناسب نیز اشاره کرد که این مسائل شرایط صادرات را سخت‌تر می‌کند. ما با کمبود خوراک نیز مواجه هستیم، تولید و توسعه این صنعت متناسب با نیاز پایین دستی صورت نگرفته است.
همچنین مشکل لجستیکی داریم. برای نمونه مواد اولیه‌ای که می‌فروشیم چندین دست می‌چرخد تا به خریدار برسد. در حال حاضر کل ظرفیت پلمیری ما 5 میلیون تن است اما ظرفیت نصب شده بیش از 15 میلیون تن است؛ یعنی بیش از 3 برابر تولید ظرفیت پایه پلیمر تولیدی، ظرفیت جذب داریم اما در آنچه جذب می‌شود 3 میلیون تن است.
با توجه به وضعیت پلیمر جذب شده در صنعت پایین دستی پتروشیمی آیا می‌توان گفت که سیاست‌گذاری این صنعت بدون برنامه‌ریزی تحقق یافته است؟
مشکلات این صنعت متعدد است. در بخش واردات مصنوعات پلیمری حدود 10درصد تولید داخل است و به ازای 10 واحد تولیدی که داریم یک واحد تولید و یک واحد صادر می‌کنیم و این‌گونه نیست که بخش بزرگی از نیاز پایین دستی پتروشیمی را وارد می‌کنیم. در تمامی بخش‌های پایین دستی پتروشیمی در صنعت پلاستیک، کامپوزیت و... بخش مهمی از نیاز را در داخل تولید داریم در حالی که ظرفیت تولید بسیار بالایی داریم و درصد کوچکی را نیز وارد می‌کنیم و درصدی نیز صادر می‌کنیم.
البته واردات انجام شده به دلیل داشتن سطح تکنولوژی بالا و کیفیت بالا گران‌تر است اما در مجموع این‌گونه نیست که واردات متعددی داشته باشیم. پایین‌دستی پتروشیمی مشکلات متعددی دارد که شاید یکی از مولفه‌های آن بی‌برنامگی باشد اما در مجموع می‌توان گفت که مشکلات موجود یک شبه به وجود نیامده است و به دلیل بی‌برنامگی، چندین دولت با آن مواجه بودند. برای نمونه یکی از عوامل موثر در بروز مشکلات، ظرفیت ایجاد بدون تولید در پایین دستی پتروشیمی و ثابت شدن قیمت مواد پلیمری به مدت چهار سال از سال 82 بود این موجب شد کارخانه‌های متعددی به ثبت برسد تا مواد ارزان دریافت کنند و به سود بالایی برسند.
یکی از مسائل جدی این صنعت در پتروشیمی از دید شما نبود بازارهای مورد هدف به‌خصوص در بازارهای منطقه است؟ برای این معضل چه کاری انجام شده است؟
ما در یک لوپ کاهنده افتاده‌ایم. قیمت تمام شده محصولات بالا است، به همین دلیل فروش آن با محدودیت و مشکلات زیادی مواجه است و توان رقابت با رقبای خارجی نداریم. از این رو میزان تولید را کاهش می‌دهیم و مجددا این موضوع بر قیمت کالا تاثیر می‌گذارد. در ایجاد این چرخه نیز مشکل وجود دارد که می‌توان به سخت‌افزار بودن این صنعت در دولت اشاره کرد. برای نمونه وقتی سخن از توسعه در صنعت مطرح می‌شود نگاه‌ها به ایجاد یک کارخانه یا شهرک صنعتی منتهی می‌شود. این موضوع در دولت‌ها به شکل‌های مختلف عنوان و بزرگنمایی می‌شود اما هرگز خروجی مطلوب ندارد.
براساس گفته شما ایجاد کارخانه یا شهرک صنعتی یکی از مشکلات صنعت پایین دستی پتروشیمی است در حالی که بارها مسئولان دولتی پتروشیمی از ایجاد شهرک‌های صنعتی برای پایین دستی پتروشیمی به‌عنوان راهکار یاده‌کرده‌اند.
این تفکر به‌شدت اشتباه است. در تمامی مناطقی که خبر افتتاح شهرک‌های صنعتی مطرح می‌شود کافی است مطالعه کنید، به جز تهران و قزوین هیچ منطقه‌ای درکشور وجود ندارد که شهرک‌های صنعتی آن ظرفیت جذب داشته باشند و بیشتر شهرک‌ها با ظرفیت خالی کار می‌کنند. با این وجود امروز سیاست، ایجاد شهرک‌های صنعتی برای پایین‌دستی پتروشیمی است.
اصل مشکلات ما رفع مشکلات نرم‌افزاری است اما شاهد هستیم که دولت‌ها همچنان نگاه سخت‌افزاری دارند، این موجب شده بازار با مشکل مواجه شود. در حال حاضر هیچ قرارداد تعرفه ترجیحی با هیچ‌کدام از کشورهای همسایه به جز ترکیه نداریم و قرارداد ما با ترکیه به‌گونه‌ای است که اگر این قرارداد حذف شود حجم تولیدات ما چندین برابر می‌شود. از این رو امتیازات زیادی به این کشور دادیم و حتی کریدوری برای عبور محصولات ترک به عراق که یکی از بازارهای خوب ما است، دادیم به طوری که امروز در مرز شلمچه بیش از آنکه خودروهای ایرانی باشد، ترک وجود دارد.
برای حل این مشکل چه باید کرد؟ آیا با دولت برای حل این مشکل گام برداشته‌اید؟
این مشکل باید توسط وزارت صنعت برطرف شود و توافق انجام شده است. در این بخش مشکلات متعددی داریم و زیرساخت‌های بازار خیلی آسیب دیده است. برای نمونه باید به وجود بازارهای مرزی در مناطق آزاد در حوزه پوشاک اشاره کرد. این مسئله به صنعت پوشاک ضربه وارد کرده است.
با این وجود طرح‌های توسعه‌ای که وزارت نفت برای پایین دستی پتروشیمی دیده است چه سرنوشتی خواهند داشت و شما چه راهکاری برای برون رفت مشکلات موجود در این بخش از صنعت پتروشیمی دارید؟
رفع موانع نرم‌افزاری اولویت اصلی این صنعت است. از این رو بیشترین پیگیری ابتدا در حوزه تامین خوراک و بعد از آن شناسایی و رفع محدودیت‌های قانونی و حقوقی است. ما در ایجاد واحدهای جدید اولویتی نداریم.
امروزه شاهد هستیم که بسیاری از خوراک مورد نیاز در پایین دستی از خارج کشور تامین می‌شود. چرا این اتفاق رخ داده است؟
مشکل ما در میان دستی صنعت پتروشیمی است. این بخش خوراک از بالادستی را برای استفاده در پایین دستی آماده می‌کنند. آنچه امروز به آن نیاز دارد، میان دستی پتروشیمی است نه پایین دستی و باید این موضوع تصحیح شود.