حمید حسینی.کارشناس اقتصادی
با توجه به این که بسته خروج غیرتورمی، بهبود فضای کسب‌وکار و انتخاب پیشران‌های اقتصادی را مورد توجه قرار داده است و کارشناسان مربوطه در شناخت عوامل ایجادکننده رکود، راهکارهای خروج غیرتورمی از رکود و شناخت کافی و درست از واقعیت‌های اقتصادی کشور عملکرد خوبی داشته‌اند، این سؤال پیش می‌آید که چرا با وجود اینکه در اواسط این برنامه شاهد نهایی‌شدن مسئله برجام بوده‌ایم و اوضاع اقتصادی سال ٩٣ نیز مساعد شد و در این راستا بسیاری از کارشناسان، به خروج از رکود امیدوار بودند، رشد اقتصادی محقق نشده و همچنان شاهد تداوم رکودی عمیق در اقتصاد کشور هستیم؟شاید بتوان چند دلیل مهم را برای موفق‌نشدن این برنامه در خروج از رکود نام برد؛ ازجمله تصویب‌نشدن برنامه دولت برای انتشار اوراق بدهی و خزانه در نهاد مجلس بر اساس قانون رفع موانع تولید و تصویب‌شدن این برنامه با فاصله نسبتا زیاد از زمان ارائه آن از سوی دولت به مجلس، دوم اجرائی‌نشدن سیاست‌های ارزی دولت در جهت تک‌نرخی‌شدن ارز و جذب منابع ارزی از خارج کشور ، کاهش قیمت جهانی نفت و به تبع آن کاهش درآمد‌های دولت از محل سهم نفت در بودجه و تخصیص نامناسب بودجه عمرانی در سال ٩٣ و ٩٤، اجرائی‌نشدن سیاست‌های پولی و مالی برنامه برای تحریک تقاضا مانند انتشار اوراق بدهی و واگذاری پروژه‌های نیمه‌تمام به بخش خصوصی، تهاترنشدن بدهی‌ها و غیره، افزایش تنش در روابط ایران و کشورهای منطقه و خنثی‌شدن نتایج برجام با فشار کشورهای منطقه، بی‌ثباتی منطقه و تأثیر آن بر کاهش صادرات کشور، اجرائی‌نشدن برنامه برای خروج از رکودِ بخش مسکن و نا‌موفق‌بودن سیاست‌های ابلاغی.اما پیش از بررسی وضعیت نفت، گاز و پتروشیمی در بسته خروج از رکود، ابتدا باید به اقداماتی که قرار بود در سال ٩٣ و ٩٤ در بخش نفت و گاز صورت گیرد، اشاره کرد. بر اساس برنامه افزایش صادرات محصولات پتروشیمی از ٩,٩ میلیارد دلار به ١٢ میلیارد دلار، افزایش تولید نفت در غرب کارون به ٧٠٠ هزار بشکه در روز، افزایش تولید میعانات گازی به یک میلیون بشکه در روز، رساندن صادرات گاز به ٥٠٠ میلیون دلار، افزایش تولید و فروش محصولات پتروشیمی از داخل کشور از ٣١ هزار میلیارد تومان به ٤٦ هزار میلیارد تومان و افزایش صادرات فراورده‌های نفتی به شش میلیارد دلار در سال هدف‌گذاری شده بود. اما در بررسی اینکه چه میزان از هدف‌گذاری‌ها محقق شده است، باید در ابتدا گفت صادرات محصولات پتروشیمی در پایان سال ٩٢ معادل هفت میلیارد و ٢٦٣ میلیون دلار به وزن ٩ میلیون و ٧٠٠ هزار تن بوده است که از نظر وزنی ١١ درصد نسبت به سال ٩١ افزایش داشته است. این رقم در سال ٩٣ به ١٠ میلیارد و ٨٠١ میلیون دلار به وزن ١٤ میلیون و ١٥٠ هزار تن رسیده است که از نظر وزنی ٤٥ درصد و از نظر ارزش ٥٨ درصد ارزش داشته است. اما در سال ٩٤ با کاهش قیمت جهانی نفت و ادامه رکود جهانی و افزایش بی‌ثباتی در منطقه، شاهد کاهش ارزش صادرات به میزان ٩ میلیارد و ٩٨٩ میلیون دلار به وزن ١٢ میلیون و ٩٢٢ هزار تن بوده‌ایم که از نظر وزنی ٢٥ درصد و از نظر ارزشی پنج درصد کاهش داشته است.در مورد برنامه افزایش تولید نفت در غرب کارون به ٧٠٠ هزار بشکه در روز باید گفت تولید نفت غرب کارون شامل حوزه‌های آزادگان شمالی و جنوبی، داوران، یاران و آذر است. وزارت نفت مدعی است در حال حاضر امکان صادرات روزانه ٢٠٠ هزار بشکه وجود دارد و تولید امسال این میادین به ٣١٥ هزار بشکه خواهد رسید و این در حالی است که این میزان تولید، ٥٠ درصد کمتر از برنامه خروج از رکود تورمی برای سال ٩٤ بوده است. اکنون ١٧٠ هزار بشکه از میادین یادآوران و آزادگان شمالی، ١٥٠ هزار بشکه از آزادگان جنوبی و ٣٠ هزار بشکه از یاران شمالی تولید می‌شود و ٦٠ هزار بشکه برداشت از آزادگان جنوبی اضافه می‌شود.بر اساس پیش‌بینی‌ها تا سال ٩٧ امکان صادرات به ٧٠٠ هزار بشکه نفت از غرب کارون محقق خواهد شد.در رابطه با افزایش صادرات گاز، با توجه به قرارداد منعقدشده با عراق، پیش‌بینی می‌شد درآمد ارزی صادرات گازی کشور به ٥٠٠ میلیون دلار در ماه برسد که این طرح عملیاتی نشد و ما هم واردکننده گاز از ترکیه و ارمنستان هستیم و هم صادرکننده آن و در مجموع، صادرات و واردات برابری می‌کند.درباره افزایش تولید میعانات گازی به روزانه یک میلیون بشکه در روز هم باید گفت با توجه اینکه گاز پارس جنوبی تولیدکننده ٤٠ هزار بشکه میعانات گاز است، پس لازمه رسیدن به این میزان توسعه و راه‌اندازی حداقل ٢٠ فاز پارس جنوبی و تولید مداوم پالایشگاه گازی خشکی نظیر ایلام، سرخون، کنگان و سرخس است که با توجه به راه‌اندازی ١٥ فاز پارس جنوبی هدف فوق نیز تحقق نیافته است. پیش‌بینی می‌شود تا پایان کار دولت فعلی با راه‌اندازی فازهای ١٨، ١٩، ٢٠ و ٢١ به هدف فوق دست یابیم.در رابطه با صادرات شش میلیارد دلاری فراورده‌های نفتی با توجه به منتشرنشدن آمار صادرات فراورده‌های نفتی از طرف شرکت ملی نفت، امکان ارزیابی وجود ندارد. ولی با توجه به افزایش صادرات قیر به سه میلیون و ٢٠٠ هزار تن در سال ٩٤ به ارزش تقریبی یک میلیارد و ٣٠٠ میلیون دلار و کاهش مصرف فراورده‌های نفتی در نیروگاه‌های کشور در سال ٩٣ و ٩٤ دسترسی به رقم یادشده غیرممکن نبوده است؛ زیرا امکان صادرات روزانه ٢٠ میلیون لیتر گازوئیل و ١٠ میلیون لیتر مازوت برای بنکرینگ وجود داشته و هم‌زمان شاهد صادرات درخور توجه مازوت، گاز مایع و روغن پایه بوده‌ایم. در مجموع می‌توان گفت بخش صادرات که به عنوان یکی از پیشران‌های خروج از رکود پیش‌بینی شده بود، در حوزه نفت و گاز با وجود تلاش‌های بخش خصوصی و شرکت نفت و گاز به طور کامل اجرائی نشده است.