روند کاهش قیمت نفت که از تابستان ٢٠١٤ شروع شد بر اقتصاد کشورهای صادرکننده تاثیر منفی گذاشت و کشورهای عمده تولیدکننده نفت را برای یافتن راه‌حلی به منظور کنترل کاهش قیمت نفت و افزایش آن به چالش کشید.
به گزارش گروه تلکس شانا به نقل از جام‌جم آنلاین، ماه آوریل ٢٠١٦ (فروردین ٩٥) تعدادی از کشورهای عضو و غیر عضو اوپک در دوحه قطر گرد هم آمدند تا در مورد طرح فریز نفتی با هم گفت‌وگو کنند. وزیران نفت و انرژی روسیه، عربستان سعودی، ونزوئلا و قطر در مورد طرح فریز نفتی به توافق رسیدند تا میزان تولید روزانه این کشورها به میزان تولید ١١ ژانویه همان سال ثابت بماند. این طرح اثر کوتاه‌مدتی بر قیمت نفت گذاشت، اما با عدم پایبندی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک این طرح نتوانست موفق شود.
تصویر حمایت مشروط ایران از طرح فریز نفتی
عرضه نفت در آن زمان مثل شرایط فعلی بیش از نیاز بازار بود. ایران در اجلاس دوحه شرکت نکرد چراکه در نظر داشت با افزایش تولید نفت خویش از مزایای برجام بهره گیرد و سهم از دست رفته‌اش را در بازار جهانی نفت به دست آورد.
محک الجزایر
دوباره قرار است کشورهای عضو اوپک روز ٢٦ سپتامبر برابر با ٥ مهر در اجلاس دو روزه این سازمان در الجزایر شرکت کنند و در مورد طرح جدید فریز نفتی باهم درخصوص «اقدام دسته‌جمعی» برای حمایت از افزایش قیمت جهانی نفت گفت‌وگو کنند.
اجلاس الجزایر با تلاش‌های این کشور و همچنین ونزوئلا و کویت برگزار خواهد شد. با توجه به این که نزدیک به ٧٥ درصد از درآمدهای ارزی دولت ونزوئلا از محل فروش نفت و فرآورده‌های نفتی فراهم می‌شود کاهش قیمت نفت اثر بدی بر اقتصاد این کشور گذاشته است.
برنامه‌های ایران
از سوی دیگر بیژن زنگنه اعلام کرده ایران در اجلاس الجزایر شرکت خواهد کرد. در پی تحریم نفتی ایران در مساله هسته‌ای، تولید روزانه نفت ایران به ٨/٢ میلیون بشکه در روز رسیده بود و از این میزان ایران روزانه رقمی حدود یک میلیون بشکه صادر می‌کرد. پس از برجام ایران توانست میزان تولید روزانه خویش را ٨٥٠ هزار بشکه در روز افزایش داده و به رقمی حدود سه میلیون و ٦٥٠ هزار بشکه در روز برساند. این رقم در قیاس با تولید روزانه ایران در ماه فروردین ٩٥ همزمان با فریز نفتی دوحه ١٨٠ هزار بشکه بیشتر است.
طبق برنامه کوتاه‌مدت وزارت نفت که توسط مهندس زنگنه در جلسه رأی اعتماد بیان شد، اولویت وزارت نفت رسیدن به تولید روزانه نفت حدود چهار میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه در روز یعنی احیای ظرفیت تولید نفت خام به میزان سال ١٣٨٤ بود. به نظر می‌رسد تا پایان دولت یازدهم این امر محقق شود. مطابق سند چشم‌انداز ٢٠ ساله توسعه، ایران باید در سال ١٤٠٤ با تولید روزانه پنج میلیون و ٦٠٠ هزار بشکه در روز بتواند ٧ درصد تولید نفت جهانی را در اختیار داشته باشد. ایران همچنین باید در بعد فناوری نفت و گاز در منطقه جایگاه اول و بین اعضای اوپک جایگاه دوم تولید را احیا کند.
مشخصات شیمیایی نفت سبک ایران شبیه نفت کرکوک عراق و اورال روسیه است. در زمان تحریم، جایگاه نفت ایران در بازار نفت عمدتا توسط این کشورها به همراه عربستان گرفته شد و بازگشت ایران به بازار نفت خوشایند این کشورها نبود. برخی کشورها برای حفظ سهم خویش در بازار جهانی نفت اقدام به دادن تخفیف ویژه به برخی مشتریان خویش و در برخی موارد به مشتریان سایر کشورها کردند. زمستان سال ٢٠١٦ وقتی عربستان برای مشتریان اروپایی روسیه از قبیل مجارستان و لهستان با بهای ارزان نفت فروخت، با واکنش منفی روسیه مواجه شد. ایران نیز سیاست مشابهی اتخاذ کرد و برای مشتریان اروپایی خویش تخفیف‌های ویژه‌ای در نظر گرفت.
با این که ایران رسما اظهار داشته در این اجلاس مشارکت خواهد کرد ولی مشخص نیست در قبال تصمیمات این اجلاس چه واکنشی نشان خواهد داد. اولویت ایران کسب جایگاه از دست رفته در بازار نفت است. اگر طرح فریز نفتی جدید تصویب شود بقیه کشورها باید میزان تولید نفت را به حدود سال ٢٠١١ یعنی بیش از تحریم نفتی ایران برسانند. ایران موقعی از ثمرات بر جام منتفع خواهد شد که بتواند جایگاه خود را پیدا کرده به بازیگر عرصه نفت مبدل شود. با این که کشورهای زیادی بر ضرورت و اهمیت طرح فریز نفتی تاکید دارند، اما باید دید کشورهای عمده تولیدکننده نفت اوپک و غیر اوپک مانند عربستان سعودی، عراق و روسیه چه واکنشی نسبت به این طرح نشان خواهند داد.
بلندپروازی عراق
عراق برنامه بلند پروازانه‌ای برای افزایش تولید نفت خود در نظر گرفته و می‌خواهد آن را به رقمی حدود ١٠ تا ١٢ میلیون بشکه در روز برساند. دولت عراق در هفته‌های اخیر از شرکت‌های خارجی خواسته میزان تولید نفت را افزایش دهند و برنامه سرمایه‌گذاری ده میلیارد دلاری تدارک دیده و در پی جذب سرمایه‌گذار است. شرایط قراردادهای نفتی این کشور و هزینه ارزان تولید نفت، شرکت‌های خارجی را به سرمایه‌گذاری در میدان‌های نفتی عراق ترغیب کرده است.
توطئه‌گری عربستان
از سوی دیگر، عربستان سعودی از حربه تولید اضافه نفت برای مقابله با ایران در عرصه‌های بین‌الملل استفاده کرده است و بعید نیست این سیاست را ادامه دهد. روسیه نیز با تولید روزانه بیش از ده میلیون بشکه در روز قصد ندارد سهم خود را در بازار نفت از دست بدهد. نوسانات قیمت نفت بر تولید نفت نامتعارف آمریکا (شیل اویل) تأثیر منفی گذاشته و باعث شده در ماه‌های اخیر از تعداد دکل‌های حفاری در برخی ایالت‌های آمریکا کاسته شود چراکه با قیمت‌های فعلی نفت تولید نفت نامتعارف مقرون به‌صرفه نیست.
با توجه به شرایط فوق و برنامه‌ریزی کشورهای عمده صادرکننده نفت برای افزایش تولید و همچنین تغییر سیاست فروش نفت و اعطای تخفیف‌های ویژه به مشتریان، بازار نفت باید شاهد تحولات عمده‌ای در ماه‌های آینده باشد.
امید شکری کله‌سر
کارشناس انرژی