بانک‌ها مسئول تولید ثروت نیستند، بانک‌ها نباید بنگاه‌داری کنند، وظیفه اصلی بانک‌ها حمایت از بخش تولید و صنعت است، اینها وظایف اصلی بازار پولی است وظایفی که به نظر می‌رسد از سوی این بخش اقتصادی آن هم با حضور بانک‌های خصوصی به فراموشی سپرده شده چراکه آنچه این‌روزها از نتیجه عملکرد بازار پول مشاهده می‌شود شرکت‌داری و کسب سود همانند یک بنگاه اقتصادی است و در این میان بخش صنعت که نگاهش برای تأمین مالی به بانک‌ها دوخته شده از دریافت تسهیلات برای ادامه فعالیت خود محروم مانده است.این تنها گوشه‌ای از وظایف مغفول مانده شبکه بانکی است؛ وظایفی که در قالب اهداف اصلی ورود بخش خصوصی را به چرخه فعالیت بانکداری هموار کرد.
رضا مهدلو
بر این اساس بیش از یک دهه قبل مجوز ورود بانک‌های خصوصی به شبکه بازار پولی صادر شد با این شرط که بانک‌های خصوصی مسیری را که بانک‌های دولتی برای حمایت از اقتصاد نیمه‌کاره گذاشته بودند تکمیل کنند، در کنار این هدف اصلی اهداف دیگری هم برای تأسیس بانک‌های خصوصی مد نظر قرار گرفت که از آن جمله باید به کاهش هزینه پول اشاره کرد.اما آنچه طی یک دهه از حضور بانک‌های خصوصی در بازار پول ملاحظه می‌شود نه تنها به کاهش هزینه تمام شده پول کمکی نکرد بلکه برعکس هزینه تمام شده پول را بالا برد. از سویی رقابتی شدن در فضای بانکداری هدف دیگری بود که ورود بانک‌های خصوصی را به شبکه بانکی مد نظر قرار داد؛ موضوعی که در مسیری دیگر تحقق یافت و آن هم رقابت بر سر کسب سود بود.
بر این اساس با نگاهی دقیق به فعالیت بانک‌ها در عرصه بانکداری متوجه می‌شویم بانک‌ها بیش از این‌که حامی بخش تولید و صنعت باشند به بنگاهی برای کسب سود تبدیل شده‌اند به طوری که هر روز یک شرکت جدید تحت عنوان شرکت‌های سرمایه‌گذاری تأسیس می‌شوند؛ شرکت‌هایی که همه زیرمجموعه‌های یکی از بانک‌های خصوصی هستند.این شرکت‌ها که با عناوین مختلف تأسیس می‌شوند فعالیت‌های مختلفی از سرمایه‌گذاری در بازار مسکن تا خرید و فروش و صادرات و واردات و دلالی در بازار سکه و ارز را انجام می‌دهند؛ فعالیت‌هایی که هیچ ربطی به شبکه بانکی ندارد و باید در سایر بخش‌های بازرگانی صورت بگیرد اما به دلیل رقابت ایجاد شده در بانک‌های خصوصی برای کسب سود بانک‌ها به بنگاه‌هایی برای کسب سود تبدیل شده‌اند.در توضیح این ادعا با نگاهی به پروژه‌های ساخت و ساز مشخص می‌شود اصلی‌ترین سرمایه‌گذار حاضر در بسیاری از این پروژه‌ها بانک‌های خصوصی هستند بانک‌هایی که با هدف دیگری تأسیس شده‌اند اما از مسیری دیگر سر بیرون آورده‌اند.چنین اتفاقی شبکه بانکی را از هدف اصلی خود که همان واسطه گری مالی و حمایت از بخش تولید است دور کرده و مهم‌ترین دلیل آن هم پرداخت سودهای بالا به مشتریان و جذب سپرده بیشتر است.به این ترتیب توانایی بانک‌ها برای پرداخت سودهای بالا به مشتریانشان سؤالی نیست که پاسخ به آن سخت باشد چراکه بانک‌ها با اجرای فعالیت‌های سودآور دیگر نگرانی بابت پرداخت سود ندارند و به همین دلیل برای جذب سپرده بیشتر باهم رقابت می‌کنند.جدول ارائه شده در بالا شاخص های کلیدی سودآوری بانک های خصوصی یعنی شاخص سود خالص به سرمایه ( ROC) و سود خالص به حقوق صاحبان سهام ( ROE) را نشان می دهد که گویای سودهای بسیار بالای فعالیت بانکی خصوصی است.
سود بانک های خصوصی چقدر است؟
این گزارش از بررسی روند سودآوری بانک‌ها نشان می‌دهد شبکه بانک‌های خصوصی با انجام فعالیت‌های سودآور اقتصادی سود بالایی را به دست آورند سودی که باید در قالب تسهیلات بانکی روانه بخش صنعت می‌شد اما نه تنها این اتفاق روی نداد بلکه بانک‌ها به جای سرمایه‌گذاری در تولید انجام فعالیت‌های سودآور را ترجیح دادند.بر اساس این گزارش، بانک اقتصاد‌نوین به عنوان نخستین بانک خصوصی حاضر در شبکه بانکی بالغ بر 4 هزار و490 میلیارد ریال تا پایان خرداد ماه سال جاری سود کسب کرد.همچنین بانک انصار به عنوان یکی دیگر از بانک‌های خصوصی بالغ بر یک هزار و 694 میلیارد ریال سود شناسایی کرده است .
از سوی دیگر بانک ایران زمین هم که یکی دیگر از بانک‌های خصوصی است که بالغ بر 209 میلیارد ریال سود به دست آورد.این گزارش از سود بانک پارسیان هم نشان می‌دهد این بانک موفق به کسب سودی بالغ بر 6 هزار و 883 میلیارد ریال شده است. این روند سودآوری موضوعی است که در دیگر بانک‌های خصوصی هم دیده می شود که این میزان سود در قالب جدول فوق ارائه شده است.بر این اساس برای پاسخ به چندین سؤال در خصوص دلایل انحراف بانک‌های خصوصی از مسیر اصلی فعالیت خود و عدم تحقق اهداف اصلی تأسیس این بانک‌ها پای صحبت کارشناسان اقتصادی نشستیم تا موضوع را با نگاهی دقیق ارزیابی کنیم چراکه بانک‌های خصوصی برای کمک به شرایط اقتصادی تأسیس شدند هدفی که امروز از مسیر اصلی اش منحرف شده است.
تخلفات بانک های خصوصی
در پاسخ به این سؤال رضا مقدس عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت و گو با با تأکید بر این‌که بانک‌ها نباید بنگاه‌داری کنند اظهار داشت: وظیفه اصلی بانک‌ها این است که باید در خدمت اقتصاد باشند اما نتیجه عملکرد بانک‌های خصوصی متفاوت با این هدف است.وی با بیان این‌که بانک‌ها باید در خدمت تولید باشند اظهار داشت: بر این اساس بانک‌ها نباید به یک بنگاه اقتصادی تبدیل شوند این در حالی است که بانک‌های خصوصی سعی می‌کنند به سمت فعالیت‌هایی حرکت کنند که بتوانند بازدهی بیشتری کسب کنند.
رئیس سابق دانشکده اقتصاد دانشکاه علامه طباطبایی با بیان این‌که تبدیل شدن بانک‌ها به بنگاه‌های اقتصادی به افزایش نرخ تورم دامن می‌زند خاطرنشان کرد: دلیل این موضوع هم تلاش بانک‌ها برای تأمین سود سپرده هاست به طوری که آنها مجبور می‌شوند برای تأمین سود اعلامی به فعالیت‌هایی با سودآوری بالا دست بزنند و سرمایه‌گذاری در تولید را که سود کمتری دارد کنار بگذارند.
مقدس با تأکید بر این‌که یکی از فعالیت‌هایی که بانک‌ها انجام می‌دهند سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساختمانی است تصریح کرد: زمانی بانک‌ها می‌توانند تعهدات خود را برای پرداخت سود بیشتر به مشتریانشان برآورده کنند که در قالب یک بنگاه اقتصادی و در فعالیتی با سودآوری بیشتر فعالیت کنند با توجه به این موضوع دیگر بانک‌ها منابع خود را به اقتصاد تزریق نمی‌کنند.وی افزود: بر این اساس بانک برای تأمین سود تمایلی به سرمایه‌گذاری در بخش تولید که بین 10 تا 15 درصد سود دارد از خود نشان نمی‌دهد بلکه بانک‌ها سرمایه‌گذاری خود را در پروژه‌هایی با سود بیشتر متمرکز می‌کنند.بنا به اعتقاد مقدس نتیجه این اتفاق مغفول ماندن بخش‌های واقعی اقتصاد از جمله کشاورزی، صنعت و... در دریافت تسهیلات است.
وی با بیان این‌که بنگاه دار شدن بانک‌ها آنها را از مسیر اصلی فعالیت‌شان دور می‌کند اظهار داشت: با توجه به این موضوع بانک مرکزی باید بر فعالیت بانک‌های خصوصی نظارت کند تا آنها در خدمت تولید باشند.عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این‌که بنگاه‌دار شدن بانک‌های خصوصی هزینه تمام شده پول را بالا می‌برد، خاطرنشان کرد: دلیل این اتفاق هم پرداخت سودهای تعهد شده به سپرده‌گذاران است.مقدس تصریح کرد: با نظارت بانک مرکزی بر بانک‌های خصوصی باید تسهیلات بانکی به سمت فعالیت‌های مولد اقتصادی سوق داده شود تا بدین ترتیب رفاه هم افزایش یابد.
وی با اشاره به این‌که توزیع نامناسب تسهیلات بانکی موجب آسیب دیدن صنعت و در نهایت وارد آمدن فشار گرانی بر مصرف‌کننده‌ها می‌شود، خاطرنشان کرد: به این ترتیب می‌توان گفت افزایش فاصله طبقاتی یکی از مهم‌ترین تأثیرات فعالیت بانک‌ها برای کسب سود است.همچنین حسن بالازاده کارشناس اقتصادی با اشاره به این‌که در بانکداری اسلامی نباید به دنبال کسب سود کلان باشیم، خاطرنشان کرد: آنچه در بانکداری اسلامی تأکید می‌شود با این عملکرد بانک‌ها کاملاً متفاوت است.وی با بیان این‌که تلاش بانک‌ها برای کسب سود بیشتر، بهای تمام شده پول را بالا می‌برد اظهار داشت: با این اتفاق صنعت هم آسیب می‌بیند و بانک‌ها دچار مشکل می‌شوند از سوی دیگر اعتماد بین صنعتگران و بانک‌ها برای تأمین نقدینگی کمرنگ می‌شود.این کارشناس اقتصادی با تأکید بر این‌که وظیفه اصلی بانک‌ها جذب سپرده‌های سرگردان و توزیع آن در بخش صنعت است، تصریح کرد: با این وجود بانک‌ها به‌دلیل عدم دسترسی به منابع ارزان‌قیمت سپرده‌های جذب شده را در فعالیت‌های سودآور سرمایه‌گذاری می‌کنند.
وی با اشاره به این‌که وجود بازارهای کاذب موجب جذب پول‌های سرگردان به این بازارهای می‌شود، اظهار داشت: بر این اساس شبکه بانکی باید سیاستی اتخاذ کند که با جذب پول‌های سرگردان این پول‌ها را به بخش‌های صنعتی تزریق کند.