ذوق زدگی روحانی و جهانگیری از افزایش شدید صادرات نفت خام و میعانات گازی در اواخر دولت فعلی نه تنها نشاندهنده رویکرد مناسب این دولت در زمینه اقتصادی و به خصوص اقتصاد مقاومتی نیست بلکه نشان از فرسنگ‌ها فاصله با اقتصاد مقاومتی دارد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، 16 فروردین ماه، یکی از مقامات ارشد دولت یازدهم در مراسم افتتاح کارخانه فولاد روهینا جنوب خوزستان در دزفول گفت: «عملکرد اقتصاد مقاومتی دولت در سال 95 بسیار درخشان بود». این اظهارات اسحاق جهانگیری، رئیس ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی و معاون اول رئیس جمهور و کاندیدای پوششی روحانی در دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری بود، انتخاباتی که کمتر از یک ماه دیگر برگزار می شود.
جهانگیری اواخر سال گذشته در 19 اسفندماه 95 هم به یکی از دستگاه‌های موفق دولت یازدهم در زمینه اقتصاد مقاومتی اشاره کرد و در آیین بهره‌برداری همزمان ایستگاههای تقویت فشار گاز کاشان، خنج، صفاشهر، نایین و جهرم با اشاره به دستاوردهای متعدد و اقدامهای مناسب وزارت نفت در توسعه بخش نفت و گاز گفت: «بخش نفت، گاز و پتروشیمی از نظر اقتصاد مقاومتی و از لحاظ مقاوم سازی اقتصاد کشور کارنامه بسیار درخشانی دارد».
اما این تنها اظهارنظر مقامات ارشد دولت روحانی در دفاع از کارنامه صنعت نفت بعد از برجام نبود. محمدجواد ظریف، وزیرامور خارجه هم در نشست هم اندیشی و هماهنگی وزیران و معاونان وزارت نفت و خارجه در تاریخ 3 آذرماه 95 با بیان این که وزارت نفت بهترین بهره را از برجام برده است، گفت: «نفت برجام را زنده نگه داشته است».
از سوی دیگر، شخص آقای روحانی، رئیس جمهور و کاندیدای دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری هم در مراسم بهره برداری از طرح های توسعه میادین نفتی غرب کارون در تاریخ 23 آبان ماه 95 با اشاره به اینکه عملکرد صنعت نفت ایران در دولت ایشان، اعجاب جهانیان را برانگیخته است، گفت: «صنعت نفت کشور حداکثر استفاده را از فضای برجام داشته است».
اما چرا اینقدر روحانی و جهانگیری و سایر مقامات ارشد دولت یازدهم از عملکرد این دولت و بخصوص وزارت نفت در زمینه اقتصاد مقاومتی راضی هستند؟ پاسخ به این سوال بسیار ساده است و در اظهارات همین مقامات و شخص بیژن زنگنه، وزیر نفت در یک سال و نیم اخیر به خوبی مشهود هست و مکررا تکرار شده است. با کاهش برخی تحریم‌ها همزمان با اجرای برجام، موانع افزایش صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور برطرف شد و همین امر افزایش شدید این مواد خام در سال 95 را به همراه داشت. این امر نیز افزایش درآمدهای نفتی و رشد اقتصادی بالای کشور در سال گذشته را به همراه داشت. برای اینکه به اهمیت این موضوع بیشتر پی ببریم، بهتر است نگاهی به رشد اقتصادی کشور در 9 ماهه اول سال 95 بیاندازیم. مطابق با آمارهای بانک مرکزی در دوره زمانی مذکور، رشد اقتصادی کشور با نفت 11.3 درصد و رشد اقتصادی کشور بدون نفت 1.9 درصد بوده است. این آمارها به خوبی نشان می دهد که بخش نفت چه نقش مهمی در رشد اقتصادی بالای سال 95 ایفا کرده است. براساس این آمارها رشد اقتصادی بخش نفت در نیمه اول سال گذشته، 65.4 درصد بوده است.
اما درباره این موضوع چند نکته مهم مطرح است که روحانی و کاندیدای پوششی او و حامیانشان سعی می کنند دیده نشود:
الف- این رشد اقتصادی بالا دیگر تکرار نمی‌شود، زیرا صادرات نفت خام کشور به حداکثر میزان خود قبل از تحریم‌ها یعنی حدود 2.2 تا 2.44 میلیون بشکه در روز بازگشته است و تداوم افزایش آن، نیازمند افزایش تولید نفت خام است؛ امری که دولت روحانی تلاش زیادی در راستای آن انجام نداد و در کوتاه مدت امکان‌پذیر نیست. در واقع، روحانی و جهانگیری و همکارانشان در دولت یازدهم نتوانستند حتی یک قرارداد با شرکت های خارجی و یا حتی داخلی برای توسعه میادین نفتی بخصوص میادین مشترک در چهار سال اخیر به امضا برسانند و صرفا 4 سال وقت و انرژی کشور معطل تدوین و تصویب مدل جدید قراردادهای نفتی موسوم بهIPC شد، مدل قراردادی که همچنان اشکالات زیادی دارد. البته نکات مهمی درباره بازگشت درآمدهای نفتی در دوران پسابرجام مطرح است که بیان کامل آن مجال جداگانه ای می طلبد.
ب- افزایش شدید صادرات نفت خام و میعانات گازی در اواخر دولت روحانی نه تنها نشاندهنده عملکرد مناسب این دولت در زمینه اقتصادی و بخصوص اقتصاد مقاومتی نیست بلکه اتفاقا نشان می دهد که تفکرات روحانی و جهانگیری و همکارانشان در دولت یازدهم فرسنگ‌ها با اقتصاد مقاومتی فاصله دارد. داستان از این قرار است که یکی از محورهای اصلی اقتصاد مقاومتی که هم در بندهای 13 و 15 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی اشاره شده و هم بارها و بارها مورد تاکید مقام معظم رهبری قرار گرفته، کاهش خام فروشی نفت و گاز و میعانات گازی است. در واقع، اگر اقتصاد مقاومتی محور فعالیت‌های دولت یازدهم بود نباید این دولت برای افزایش صادرات نفت خام و میعانات گازی تا این حد تلاش می‌کرد یا حداقل اینقدر ذوق زده می‌شد و همه جا آنرا به عنوان «بزرگترین دستاورد برجام» و «دستاورد بزرگ دولت یازدهم» جار می‌زد. زیرا اقتصاد مقاومتی به دنبال کاهش صادرات خام این مواد هیدروکربوری ارزشمند و افزایش استفاده از این مواد خام در داخل کشور برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر است.
اما دولتمردان ارشد دولت یازدهم حتی رئیس ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی که کاندیدای پوششی روحانی در انتخابات ریاست جمهوری 29 اردیبهشت ماه هم هست، نه تنها منتقد افزایش خام فروشی نفت و میعانات گازی نیستند بلکه عملکرد اقتصاد مقاومتی دولت بخصوص وزارت نفت در زمینه اقتصاد مقاومتی را به شدت درخشان می دانند!
جالب اینجاست که بدانیم همزمان با دست و پا زدن دولت برای افزایش خام فروشی نفت و میعانات گازی که نهایتا با اجرای برجام محقق شد، طرح‌های در دست اجرا در دولت روحانی برای افزایش استفاده از این مواد خام در داخل کشور برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر به شدت کند شد.
یکی از مهم‌ترین مصادیق این موضوع، پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس است که با پیشرفتی حدود 70 درصدی به دولت یازدهم تحویل داده شد ولی همچنان فاز اول این پالایشگاه سه فازی به صورت کامل تکمیل نشده است و این فاز به صورت ناقص همین چند روز قبل با حضور روحانی افتتاح شد تا در رقابت های انتخاباتی امسال دست رئیس دولت یازدهم خالی نباشد. این در حالی بود که بیژن زنگنه وزیر نفت در جلسه رای اعتماد مجلس در مردادماه 92 وعده داده بود: «اتمام طرح‌های تولید بنزین در پالایشگاه‌ها و به ویژه به نتیجه رساندن مرحله به مرحله پالایشگاه ستاره خلیج فارس از اولویت‌های ماست». زنگنه چند ماه بعد از نشستن بر صندلی وزارت نفت در دولت یازدهم در 7 اسفندماه 922 هم زبان انتقاد بر مدیریت این پروژه پالایشگاهی و پیشرفت فیزیکی آن در دولت‌های نهم و دهم گشود و ضمن تاکید بر لزوم شتاب گرفتن ساخت این پالایشگاه و تاکید بر مایه شرمساری بودن پیشرفت کنونی آن گفت: «این طرح در حال حاضر نشان دهنده یک اغتشاش مدیریتی است که می‌توان از آن به عنوان موردی خاص برای تدریس استفاده کرد».
اما علی رغم تمامی این انتقادات تند و تیز، سرعت پیشرفت پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس در دولت روحانی به مراتب کمتر از دولت احمدی نژاد بود و همین امر در کنار بهره برداری از برخی از فازهای جدید پارس جنوبی و رفع برخی موانع در دوران پسابرجام موجب شد تا چند هفته قبل بیژن زنگنه، وزیر نفت با افتخار از 2.5 برابر شدن صادرات میعانات گازی در دولت روحانی خبر بدهد، خبری که باید مایه شرمساری این دولت باشد و نه موجب افتخار آن!
البته مدل برخورد زنگنه با تکمیل این پالایشگاه بار دیگر اثبات کرد که عملا اعتقاد زیادی به پالایشگاه سازی یا همان کاهش خام فروشی نفت و حتی میعانات گازی ندارد هرچند بعضا به صورت شفاهی اظهار نظر دیگری داشته باشد. همین امر نیز موجب شد تا مشابه دوره قبلی وزارت نفت زنگنه یعنی دولت های هفتم و هشتم ، واردات بنزین در دولت روحانی بار دیگر به شدت افزایش یابد و ظرف 4 سال، از حدود 1.8 میلیون لیتر در روز در سال 91 به 12 میلیون لیتر در روز در سال 95 برسد یعنی بیش از 6.5 برابر شود!