براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ایران در شاخص رقابت‌پذیری اقتصادی طی سال‌های 2012- 2011 میلادی با هفت رتبه صعود در جایگاه 62 رتبه‌بندی جهانی قرار گرفته است.
دستیابی به اقتصادی «صادرات‌گرا» و رهایی از چنبره جایگزینی واردات با تولید داخل همواره از آرزوها و شعارهای مسوولان کشور بوده و همچنان نیز هست. بر همین اساس برنامه‌ها و راهبردهای فراوانی نیز طی سال‌های متمادی برای تحقق این مهم تدوین و گاه نیز اجرا شده که متاسفانه موفقیت و نتیجه روشنی از آنها حاصل نشده است.یافتن پاسخی برای این پرسش که چرا کشور ما در تغییر فاز از اقتصادی واردات‌محور به اقتصادی صادرات‌محور ناکام مانده است، نیاز به ریشه‌یابی و واکاوی بسیاری از عوامل تاثیرگذار در فرآیندهای اقتصادی ایران دارد، یکی از مهم‌ترین این عوامل بدون شک «میزان رقابت‌پذیری» در اقتصاد ایران است.نهادهای بین‌المللی تعاریف متفاوتی از این شاخص مهم اقتصادی ارایه داده‌اند که البته باوجود تفاوت در برخی محورها از وحدت رویکرد برخوردار است؛ سازمان همکاری‌های اقتصادی، توسعه رقابت‌پذیری را توانایی یک کشور در تولید کالاها و خدمات برای ارایه در بازارهای بین‌المللی و به طور همزمان حفظ یا ارتقای سطح درآمد شهروندان در دراز مدت تعریف کرده است.
آنکتاد مفهوم رقابت‌پذیری را توانایی کشورها در فروش محصولاتشان در بازارهای جهانی می‌داند و موسسه بین‌المللی توسعه مدیریت، رقابت‌پذیری را نشان‌دهنده توانایی ملت‌ها برای رسیدن به رفاه اقتصادی تعریف می‌کند.
در این میان مجمع جهانی اقتصاد علاوه بر اینکه سطح رقابت‌پذیری کشورها را منعکس‌‌کننده توان آنها در تامین و افزایش رفاه برای اتباع خود می‌داند، شاخصی را نیز با عنوان شاخص رقابت‌پذیری جهانی طراحی کرده است که معیار جامعی برای اندازه‌گیری رقابت‌پذیری کشورها بوده و عوامل اصلی تعیین‌کننده رقابت در سطح اقتصاد خرد و کلان را مورد توجه قرار می‌دهد.
بنا بر این شاخص، قدرت رقابت‌پذیری عبارت است از مجموعه‌ای از نهادها، سیاست‌ها و عواملی که سطح بهره‌وری را تعیین می‌کنند. سطح بهره‌وری نیز به نوبه خود تعیین‌کننده سطح رفاه پایداری است که نظام اقتصادی یک کشور می‌تواند به آن دست یابد.
مجمع جهانی اقتصاد برای نخستین بار در سال 1387 با انتخاب اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران به عنوان همکار خود در کشورمان، اندازه‌گیری شاخص رقابت‌پذیری را در ایران آغاز کرد. مطالعه و بررسی فاکتورهای موثر در شاخص رقابت‌پذیری با نظرسنجی از مدیران بنگاه‌های اقتصادی انجام گرفت و سرانجام در سال 1389 ایران برای نخستین بار در رتبه‌بندی سال 2011-2010 مجمع جهانی اقتصاد برای رقابت‌پذیری قرار گرفت.
نخستین رتبه‌های ایران
در آن سال ایران از میان 142 کشور مورد بررسی در جایگاه 69 قرار گرفت. این رتبه در رتبه‌بندی سال 1390، یعنی گزارش سال 2012-2011 مجمع جهانی اقتصادی با هفت پله بهبود به رتبه 62 ارتقا یافت.
ایران در سال 90 پس از کشورهای اسلوونی، مکزیک، ترکیه، مونته نگرو، کاستاریکا در رتبه 62 قرار دارد و به این ترتیب بالاتر از کشورهای اروگوئه، لتونی، ویتنام، روسیه و پرو جای گرفته است.
معیارهای اندازه‌گیری شاخص رقابت‌پذیری
برای اندازه‌گیری شاخص رقابت‌پذیری جهانی، فاکتورهای تاثیرگذار بر رقابت‌پذیری به 12 گروه تحت عنوان ارکان رقابت‌پذیری تقسیم شده‌اند: نهادها، زیرساخت‌ها، ثبات در حساب‌های دولتی، بهداشت و آموزش ابتدایی، آموزش عالی و حرفه‌ای، کارایی بازار کالا، کارایی بازار نیروی کار، پیشرفته بودن بازار مالی، آمادگی تکنولوژیک، اندازه بازار، پیشرفته بودن بنگاه‌های تجاری و نوآوری.
در رتبه‌بندی سال 2012- 2011 مجمع جهانی اقتصاد، ایران در رکن اندازه بازار رتبه 21، رکن ثبات در حساب‌های دولتی رتبه 27، رکن بهداشت و آموزش ابتدایی رتبه 50، رکن زیرساخت‌ها رتبه 67، نوآوری رتبه 70، رکن نهادها رتبه 72، رکن آموزش عالی و حرفه‌ای رتبه 89، رکن پیشرفته بودن بنگاه‌ها رتبه 92، رکن کارایی بازار رتبه 103، رکن آمادگی تکنولوژیک رتبه 104، رکن پیشرفته بودن بازار مالی رتبه 123، رکن کارایی بازار نیروی کار رتبه 139 را حایز شده است.
همان‌گونه که اشاره شد مجموعه عوامل تاثیرگذار در شاخص رقابت‌پذیری را در سه زیرشاخص کلی الزامات بنیادین، عوامل موثر بر افزایش کارایی و عوامل موثر بر پیشرفته بودن و نوآوری دسته‌بندی می‌کنند.
کشورمان در زیرشاخص الزامات بنیادین با کسب امتیاز 8/4 در رتبه 51 جهان، در زیرشاخص عوامل موثر بر افزایش کارایی با امتیاز 76/3 در رتبه 88 جهان و در زیرشاخص عوامل موثر بر پیشرفته بودن و نوآوری در رتبه 83 جهان قرار گرفته است.
جایگاه ایران در میان کشورهای منطقه
در میان کشورهای منطقه که همان رقبای کشورمان به حساب می‌آیند و برای تحقق سند چشم‌انداز 20 ساله باید بالاتر از آنان قرار بگیریم، کشورهای قطر با رتبه 14، عربستان با رتبه 17، رژیم صهیونیستی با رتبه 22، امارات متحده عربی با رتبه 27، عمان با رتبه 32، کویت با رتبه 34، بحرین با رتبه 37، آذربایجان با رتبه 55 و ترکیه با رتبه 59 بالاتر از ایران در رتبه‌بندی جهانی قرار دارند.
اردن با رتبه 71، قزاقستان با رتبه 72، گرجستان با رتبه 88، لبنان با رتبه 89 و ارمنستان با رتبه 92 در رتبه‌های بعدی قرار دارند.