جزئیات صادرات نفت توسط بخش خصوصی

***
بخش خصوصی در صادرات فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی سابقه گسترده‌ای دارد، اما در صادرات نفت خام این سابقه اندک است و درباره توانایی بخش خصوصی در صادرات نفت خام نیز تردید وجود دارد؛ بنابراین اینکه اخیرا فعالان بخش خصوصی از ایجاد کنسرسیوم برای صادرات نفت خام خبر داده‌اند را باید به خاطر فضای ویژه این روزهای کشور دانست یا بخش خصوصی پتانسیل ورود به این بخش را دارد؟

طرح این موضوع از سوی افرادی که عنوان می‌کنند بخش خصوصی توانایی و ظرفیت صادرات نفت خام را ندارد، به چند عامل بر می‌گردد. اولین عامل توان مالی است. تقریبا هم در داخل و هم در خارج این ارزیابی وجود دارد که چون صنعت نفت و تجارت آن عمدتا در اختیار دولت بوده است، بخش خصوصی قوی در این حوزه به وجود نیامده است. به اعتقاد آنها بخش خصوصی بیشتر در صنایع کوچک و صنایع پایین دستی فعالیت دارد یا اینکه سهام دار یک سری از مجموعه‌های دولتی هستند. ارزیابی آنها این است که از آنجایی که در تجارت نفت رقم‌هایی که رد و بدل می‌شود، بسیار سنگین است، بخش خصوصی توانایی ورود به این بخش را ندارد. البته برخی از فعالان بخش خصوصی در حوزه‌هایی چون ساخت و ساز توانایی مالی بالایی دارند، اما در صنعت نفت تصور این است که توانایی بخش خصوصی پایین است. دومین عامل به تحریم‌ها بر می‌گردد. در حال حاضر مبادلات نفتی با ارقام بالایی سر و کار دارد و انتقال آن در صحنه بین‌المللی دشوار است؛ چرا که همه این مبادلات از سوی کشورهای غربی رصد می‌شود و با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی علیه ایران، جلوی این مبادلات را می‌گیرند. عامل سومی که مطرح می‌شود این است که تاکنون صنعت نفت و تجارت آن 100درصد در اختیار دولت بوده است و بخش خصوصی نه تنها تجربه، بلکه متخصصان لازم برای این کار را ندارد. در مجموع با طرح این سه عامل برخی اعلام می‌کنند که صادرات نفت از سوی بخش خصوصی عملیاتی نخواهد شد.

این موضوع خیلی مهم نیست. چون شرکت‌های نفتی که هم‌اکنون خریدار نفت از ایران هستند بندر و چاه نفتی در اختیار ندارند، آنها صرفا خریدار نفت هستند. موضوع اصلی در اینجا تجارت نفت است. لازم نیست که بخش خصوصی چاه یا حتی تاسیسات بارگیری نفت داشته باشد. دولت وقتی پذیرفته است که بخش خصوصی وارد تجارت نفت شود، خدمات لازم در این رابطه را هم ارائه می‌کند.

در رابطه با سرمایه لازم برای ورود به تجارت نفت، ما مجموعه‌ای از شرکت‌های بخش خصوصی را دور هم جمع کردیم. در مورد آن بخش از سرمایه‌ای که لازم است شرکت‌ها خودشان تامین کنند، با ایجاد کنسرسیوم‌هایی ضعف خودمان را پوشش می‌دهیم. در واقع سرمایه لازم برای تجارت نفت یا باید از سوی شرکت‌های بخش خصوصی یا از مراکز مالی (بانک‌ها) یا هر دو تامین شود. با بررسی‌های صورت گرفته به این نتیجه رسیدیم که باید از ظرفیت‌های دو بخش استفاده کنیم. ما با تشکیل چند کنسرسیوم شرکت‌ها را به رهبری یک شرکت قوی‌تر کرده و این ضعف را به لحاظ توانایی برطرف کردیم. از سوی دیگر، ظرفیت بانک‌ها را هم برای ورود به تجارت نفت به کار گرفتیم. در نتیجه ضعفی که در رابطه با تامین منابع مالی وجود داشت برطرف شده است. مورد بعد به عملیات و مشتریان نفت بر می‌گردد. شرکت‌های خریدار نفت ایران در خیلی از کشورها افراد و شرکت‌هایی هستند که منافع خودشان را نسبت به سیاست‌های تحمیلی و دستورالعمل‌های نادرست دولتی ترجیح می‌دهند. وقتی در بازار اروپا شرایط به گونه‌ای است که تحریم و قطع صادرات نفت ایران برایشان خسارات ایجاد می‌کند، دنبال یک راه حل می‌گردند. از طرف دیگر در این شرایط آنها به دنبال خرید نفت با قیمت مناسب نیز هستند تا یک سودی را هم برای خودشان ایجاد کنند. لذا از ظرفیت آنها هم می‌توان استفاده کرد.

آیا بخش خصوصی تخصص لازم برای مذاکره و فروش نفت خام را دارد؟

در حال حاضر بسیاری از بازنشستگان امور بین‌الملل شرکت ملی نفت که تجربه فروش نفت دارند، در بخش خصوصی فعالیت دارند. این افراد علاوه بر آشنایی با مراکز مالی و بازار نفت، ارتباطات خوبی نیز دارند که می‌تواند به تجارت نفت کمک کند. تاکنون چون نفت در اختیار بخش خصوصی نبوده است، شرکت‌ها بیشتر روی انجام سوآپ و صادرات فرآورده‌های نفتی تمرکز داشته‌اند. الان که فرصت صادرات نفت به وجود آمده است بسیاری از شرکت‌های بخش خصوصی فعال شده‌اند، به طوری که در حال حاضر کادر نفت ما در مجموعه شرکت‌های بخش خصوصی بزرگ‌تر از امور بین‌الملل شرکت ملی نفت است.

ما مکانیزم نقل و انتقال پول حاصل از فروش نفت را طراحی کرده‌ایم، اما جزئیات آن را نمی‌توانیم اعلام کنیم.

تهاتر نفت با کالا موضوع جدیدی نیست. از گذشته نیز وجود داشته است و ظرفیتی است که ما از آن استفاده می‌کنیم، اما در شرایط فعلی که عملیات نقل و انتقال پول از طریق بانک‌ها با محدودیت روبه‌رو شده است، ما با نادیده گرفتن بانک‌ها مکانیزم دیگری را در پیش می‌گیریم.

خیر، ما ارز دریافت می‌کنیم. مکانیزم طراحی شده از سوی بخش خصوصی در عین ساده بودن، پیچیده نیز هست. پیچیدگی این مکانیزم از آن جهت مطرح است که رصد کردن فعالیت بخش خصوصی فوق‌العاده مشکل شده است. کسانی که فکر می‌کنند صادرات نفت از طریق بخش خصوصی غیرممکن است، به دلیل این است که ظرفیت‌های ما را نمی شناسند. من محکم می‌گویم که همه ضعف‌های احتمالی برطرف شده و عملیات سنتی فروش نفت از سوی بخش خصوصی عوض می‌شود. آن چیزی که امروز برای بخش خصوصی اهمیت دارد اثبات این موضوع است که بخش خصوصی امکان صادرات نفت خام را دارد، ولو هیچ سودی برای ما نداشته باشد. نگاه ما به آینده است. اگر ما بتوانیم اعتماد را به مسوولان بدهیم، در آینده علاوه بر فعال شدن بورس نفت، تجارت نفت نیز به معنای واقعی آن شکل می‌گیرد. در حال حاضر ما انتظار سود از دولت نداریم و توقع نداریم که رانتی ایجاد شود.

آنها موافق ورود بخش خصوصی برای تجارت نفت هستند. مسوولان اصلی تصمیم‌گیری کشور با این کار مخالفتی ندارند.

خیر، اینکه گفته می‌شود که دولت قرار است تخفیف ویژه‌ای به بخش خصوصی بدهد شایعه است. دولت در حال حاضر 70درصد نفت خام را بدون تخفیف به مشتریان خارجی عرضه می‌کند؛ بنابراین قطعا برای 30درصد باقیمانده که قرار است از سوی بخش خصوصی صادر شود، تخفیفی در نظر نخواهد گرفت.

هنوز هیچ تخفیفی اعلام نشده است و قرار هم بر تخفیف نیست. درخواست ما از شرکت ملی نفت این بوده است که نفت را به صورت اعتباری به ما بدهد. در واقع ضمانت نامه از شرکت‌های بخش خصوصی بگیرد و نفت را در یک مدت زمان معین (به طور مثال سه ماه) در اختیار ما قرار دهد تا بعد از تحویل به پالایشگاه‌های خارجی و تبدیل آن به فرآورده‌های نفتی و بازگشت پول، پول نفت را پرداخت کنیم.

پیشنهاد ما به وزارت نفت این بوده است که یک درصد از محموله‌ای که صادر می‌کنیم به عنوان دستمزد به ما پرداخت کنند.

متفاوت است. از 300 هزار تا 3 میلیون بشکه.

وزارت نفت هنوز موافقت نکرده است. اما این توافق صورت گرفته که این دستمزد را چه کسی پرداخت کند.

چند درصد نفت خام کشور قرار است از طریق بخش خصوصی صادر شود؟ قبلا اعلام شده بود که قرار است بخش خصوصی برای 20 درصد نفت خام بازاریابی کند؟

سال گذشته که اتحادیه اروپا از قطع واردات نفت از ایران در تیر ماه سال 91 خبر داد ما به وزارت نفت پیشنهاد دادیم که حاضریم برای 20درصد از صادرات نفت ایران به صورت پایلوت تا قبل از شروع تحریم‌ها بازاریابی کنیم و مشتریان دیگری را جایگزین کنیم، اما متاسفانه وزارت نفت دیر در این زمینه اقدام کرد.

در حال حاضر مذاکرات این کار شروع شده است، اما هنوز محموله زیادی صادر نشده است. در حال حاضر در مرحله جمع کردن شرکت‌ها، انتخاب مدیران، تشکیل کنسرسیوم، تامین سرمایه و مذاکره با بانک‌ها، هستیم. در واقع تا ابزارهای این کار فراهم شود، وقت نیاز داریم.

برای صادرات نفت خام، سه کنسرسیوم طراحی شده است و شرکت‌های پشتیبان نیز برای آنها در نظر گرفته‌ایم.

ما هم به دنبال مشتری جدید هستیم و هم با مشتریان قدیمی رایزنی می‌کنیم. بیشتر سعی داریم که کسری صادرات نفت را پوشش دهیم. اصرار نداریم که در بخش‌هایی که شرکت ملی نفت موفق است ورود پیدا کنیم. اخیرا اخلالی در بخش صادرات نفت ایران ایجاد شد، به طوری که برخی شرکت‌های خریدار نفت ایران که کشتی حامل نفت را خودشان می‌آوردند و محموله نفتی می‌بردند، با شروع محدودیت‌های بین‌المللی، درخواست تامین و بیمه کشتی‌ها را مطرح کردند. خوشبختانه بعضی از کشتی‌ها که یک ماه فعالیت خود را قطع کرده بودند، دوباره فعالیت خود را شروع کردند. یکی از مشکلات آنها بیمه کشتی‌ها بود که این مشکل در حال حاضر حل شده است. هم اکنون کشور کره دوباره واردات نفت از ایران را از سر گرفته است و ژاپن نیز از کشتی‌های خود برای واردات نفت از ایران استفاده می‌کند. من تصور می‌کنم با تعهد شرکت ملی نفت برای بیمه کشتی‌ها، مشکل صادرات نفت ایران حل شده است. در حال حاضر 70درصد صادرات نفت ایران مشکلی ندارد و باید روی 30 درصد باقی مانده برنامه‌ریزی کرد که بازار برای آن وجود دارد. در واقع با طراحی و اجرایی کردن یک سری مکانیزم‌ها می‌توان مابقی ظرفیت صادراتی نفت ایران را پوشش داد.

اسامی کشورهای جدید را نمی‌توانم اعلام کنم، اما رایزنی‌ها شروع شده است.