با پیشرفت فناوری‌های نو همچون «ANG»، ذخیره‌سازی گاز طبیعی برای سوخت وسایل نقلیه را می‌توان با فشار کم، ایمنی بالاتر و ظرفیت بیشتر انجام داد؛ صنعتی که پس از سی‌ان‌جی، هم‌اکنون توجه برخی شرکت‌های معتبر دنیا را به خود معطوف کرده است.
ایران با توجه به جایگاهش به عنوان سومین دارنده خودروهای گازسوز و دومین مصرف‌کننده سی‌ان‌جی در جهان، اقدام‌های ارزشمندی با همکاری مراکز پژوهشی صنعت نفت و دانشگاه‌های کشور برای دستیابی به این فناوری انجام داده است.
۱۱۶ جایگاه سی‌ان‌جی جدید
اکنون بیش از ۲ هزار و ۴۳۵ جایگاه سی‌ان‌جی در ایران فعالیت می‌کنند. افزایش دو برابری کارمزد جایگاه‌داران خصوصی سبب شده، سرمایه‌گذاران استقبال خوبی از راه‌اندازی این گونه جایگاه‌ها داشته باشند. هم اکنون ۱۱۶ جایگاه سی‌ان‌جی در حال احداث است که از این تعداد ۷۱ جایگاه با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ساخته می‌شود.
چشم‌انداز هزارتایی
امروزه بیشتر جایگاه‌های عرضه سی‌ان‌جی در ایران با فشار ۲۲۰ بار به صورت سنتی فعالیت می‌کنند. بر اساس برنامه‌ریزی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، ساخت جایگاه‌های کوچک و متوسط با هدف افزایش دسترسی بهتر مردم در دستور کار قرار گرفته و هم اکنون این شرکت با همکاری شهرداری تهران آغاز به ساخت ۲۵ جایگاه کرده است و در صورت موفقیت آمیز بودن این طرح، تا دو سال آینده هزار جایگاه در سراسر ایران احداث خواهد شد.
تمرکز بر فناوری ANG
در بخش تولید خودروهای گازسوز در ایران سه موضوع موتور پایه گازسوز، مخزن سی‌ان‌جی و توان حمل مخازن خودروها بیش از همه بررسی و مطالعه شده است. مطالعات در صنعت سی‌ان‌جی روی فناوری ANG متمرکز است. این فناوری به دو قسمت «نانوکربن و نانو سرامیک‌ها» تقسیم می‌شود. در فناوری نانو کربن، فشار مخازن سی‌ان‌جی از ۲۲۰ بار به ۳۵ بار کاهش و ظرفیت ذخیره‌سازی مخزن ۴۰ درصد افزایش یافته است. در فناوری نانو سرامیک، وزن مخازن به یک دوازدهم کاهش و ظرفیت مخزن، افزایشی قابل توجه می‌یابد، از این رو در صورت استفاده از این فناوری‌ها انقلابی در صنعت سی‌ان‌جی ایران رخ می‌دهد. هم‌اکنون شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران با همکاری پژوهشگاه صنعت نفت و دانشگاه صنعتی شریف موفق به ساخت نمونه مخازن نانوکربن شده و در حال آزمایش روی خودرو در جاده است. یکی از مخاطرات احتمالی استفاده از فناوری آن است که امکان دارد ناخالصی‌های موجود در گاز در میان حفرات لانه زنبوری مخازن به دام بیفتد و به مرور زمان، ظرفیت مخزن را کاهش دهد، البته این فناوری هنوز تجاری‌سازی نشده است.
صرفه‌جویی شدید انرژی
فناوری ANG در بخش نانوکربن‌ها به مرحله تولید انبوه در دنیا رسیده است، اما در بخش نانو‌سرامیک در مرحله آزمایشگاهی قرار دارد. از سوی دیگر، با به کارگیری این فناوری در هر دو بخش نیازی به تغییر در سیستم موتوری خودرو وجود ندارد؛ از این رو دست خودروساز برای استفاده از آن باز است و تنها چیزی که خودرو با حالت قبل تفاوت می‌کند، شکل مخزن و مکان قرارگیری در خودرو است. هم اکنون در کمپرسورهای جایگاه‌های سی‌ان‌جی، چهار مرحله فشرده‌سازی گاز وجود دارد، در حالی که در فناوری ANG تنها به فشرده‌سازی در مرحله نخست نیاز است، در نتیجه در مصرف برق و انرژی به شدت صرفه‌جویی می‌شود. بر اساس برآوردها، در شرایط آرمانی در صورت دسترسی همه‌جانبه به گاز، این فناوری صددرصد جایگزین بنزین در کشور خواهد شد و بنزین مصرفی می‌تواند به صادرات اختصاص یابد و می‌توان حداقل شاهد صرفه‌جویی دست کم ۱۶۰ میلیارد تومان در روز بود. در صورت موفقیت‌آمیز بودن فناوری ANG در کشور، باید در مدت هفت سال ۴,۵ میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری شود، این میزان سرمایه‌گذاری برای کشور بیش از ۸۰ میلیارد دلار بازگشت سرمایه از طریق صرفه‌جویی در مصرف سوخت بنزین برای کشور به همراه دارد که در این میان بایسته است دولت از بخش خصوصی و سرمایه‌گذار حمایت کند.
تصویب کلیات یک طرح
ایران با هدف توسعه گاز در سبد سوخت ناوگان حمل‌ونقل سبک و سنگین جاده‌ای خود قصد دارد به سرعت در بخش ساخت خودروهای گازی سرمایه‌گذاری کند. سهم گاز در سوخت خودروهای سبک هم اکنون ۲۰ درصد است و مقرر شده در سه مرحله و در چهار سال به ۳۵ درصد افزایش یابد. هم اکنون طرحی با عنوان بازار انرژی در کشورهای پیشرفته دنیا در صنعت سی‌ان‌جی در حال اجراست. در این طرح با اجرای مجموعه اقدام‌های بهینه‌سازی، مقداری از گاز مصرفی در بخش خانگی کشور صرفه‌جویی می‌شود و سرمایه‌گذار این میزان گاز را به جای سرمایه خود به بخش دیگر نیروگاه‌ها می‌فروشد. چندی پیش کلیات این طرح در مجلس شورای اسلامی تصویب و برای اجرا به دولت دوازدهم ابلاغ شد.
جایگاه‌های کوچک در هر نقطه ایران
بر اساس سنتزهای صورت گرفته، با استفاده از فناوری یاد شده با کاهش فشار از ۲۰۰ بار به ۵۰ بار دیگر نیازی به وجود کمپرسورهای گران‌قیمت در ساخت ایستگاه‌های سی‌ان‌جی نیست و می‌توان به جای آن از بوستر پمپ استفاده کرد. در این صورت، با توجه به گسترش ۹۰ درصدی خطوط گازرسانی در سراسر کشور می‌توان در هر نقطه‌ای اقدام به احداث جایگاه‌های کوچک سی‌ان‌جی کرد. در صورت موفقیت‌آمیز بودن طرح ANG در مقیاس آزمایشگاهی، با سازندگان بزرگ خارجی دارنده این فناوری قرارداد منعقد خواهیم کرد.
در صنعت خودرو ایران مخازن موجود سی‌ان‌جی ، ایمن‌ترین قسمت خودرو است، زیرا بدنه سیلندرهای گاز یک سانتی متر قطر دارد و از مقاومت زیاد در برابر ضربه برخوردار است؛ به طوری که از ۵۷ حادثه‌ای که در یک سال گذشته در صنعت سی‌ان‌جی رخ داده، تنها یک فوتی به ثبت رسیده، این در حالی است که سهم سی‌ان‌جی در سبد سوختی کشور ۲۰ درصد است. از سوی دیگر، در صورت استفاده از فناوری ANG، دیگر خبری از فشار بالا در مخزن گاز نیست، در نتیجه احتمال انفجار به صفر می‌رسد. هم اکنون ایران پس از پاکستان، دومین مصرف‌کننده سی‌ان‌جی در بخش خودرویی است و فناوری به کار رفته در این خودروها به بیش از ۱۵ سال پیش باز می‌گردد؛ از این رو هم اکنون به شدت به فناوری روز دنیا در این صنعت نیاز داریم.
سی‌ان‌جی، صنعت رو به رشد
پیشینه استفاده از سی‌ان‌جی در کشور را می‌توان به دو مقطع قبل و پس از انقلاب اسلامی تقسیم‌بندی کرد. استفاده از این سوخت پاک در دوره پیش از انقلاب به سال ۱۳۵۶ برمی‌گردد. در آن مقطع یک هزار دستگاه تاکسی پیکان در شهر شیراز به تجهیزات استفاده از سی‌ان‌جی مجهز شدند و یک‌سال بعد نیز در شهر مقدس مشهد این اتفاق روی داد و ۶۰۰ دستگاه تاکسی سی‌ان‌جی سوز شدند، اما پس از انقلاب اسلامی، استفاده از سی‌ان‌جی درسال ۱۳۷۰ با سی‌ان‌جی سوز شدن تعدادی از اتوبوس‌های شرکت واحد کلید خورد و در سال ۱۳۷۸ هم‌زمان با تغییر الگوی مصرف سوخت کشور به وسیله دولت، به سی‌ان‌جی و استفاده از آن در ناوگان خودرویی توجهی ویژه‌تر شد، به طوری که در سال ۱۳۷۹ سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت در مجموعه وزارت نفت و با رویکرد توسعه صنعت سی‌ان‌جی در کشور پا به عرصه وجود گذاشت. با تاسیس این سازمان، مقدمات مطالعاتی طرح گازسوزشدن خودروها با هدف کاهش مصرف بنزین و آلایندههای هوا با انعقاد قراردادهایی با خودروسازان و بخش خصوصی به منظور تولید و تبدیل خودروهای گازسوز از یک سو و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای احداث جایگاه‌های سی‌ان‌جی، وارد مرحله اجرایی شد.
مزایای استفاده از سی‌ان‌جی
سی‌ان‌جی را می‌توان جایگزینی مناسب برای بنزین و گازوئیل دانست، زیرا مصرف آن آسیب بسیار کمتری را در مقایسه با سوخت‌های یاد شده متوجه محیط زیست می‌کند. ذرات معلق در سی‌ان‌جی بسیار کمتر از گازوییل و بنزین است، به همین دلیل در مقایسه با آنها آلایندگی ندارد و این مزیتی بزرگ به شمار می‌آید. امنیت عرضه انرژی، سهولت دسترسی به گاز طبیعی، جلوگیری از آلودگی محیط زیست به ویژه کاهش انتشار دی اکسید کربن در فضا، همچنین ارزانی قیمت گاز طبیعی در مقایسه با سوخت‌های فسیلی مایع را می‌توان مزیت‌های مهم دیگری برشمرد که موجب شده است بسیاری از کشورها به استفاده از سی‌ان‌جی و توسعه آن در کشورهای خود روی آورند. در ایران با توجه به فعالیت‌هایی که در صنعت سی‌ان‌جی شده این صنعت روندی رو به رشد داشته است، به طوری که هم اکنون بیش از ۲۴۰۰ جایگاه عرضه‌کننده این سوخت پاک در کشور هستند.
هم اکنون روزانه به طور میانگین، ۲۱ میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی از طریق مجاری عرضه در کشور توزیع و مصرف می‌شود. به گفته کارشناسان، این میزان، تنها نیمی از ظرفیت قابل استفاده سی‌ان‌جی در کشور را تشکیل می‌دهد. به عبارتی هنوز ظرفیت‌های خالی وجود دارد که می‌توان از آن بهره گرفت و با استفاده از آن روزانه در واردات و مصرف ۴۰ میلیون لیتر بنزین صرفه‌جویی کرد. با در نظر گرفتن قیمت‌های فوب خلیج فارس، پر واضح است که این میزان صرفه‌جویی درمصرف بنزین با جایگزینی سی‌ان‌جی، چه عدد درشتی را رقم می‌زند. بدون تردید، با توجه به وجود منابع عظیم گاز در کشور، رشد و شکوفایی هرچه بیشتر صنعت سی‌ان‌جی، صرفه‌ها و مزیت‌های قابل ملاحظه‌ای را رقم خواهد زد که هزینه نکردن برای سالم‌سازی و بهبود محیط زیست و کاهش یا حتی قطع واردات بنزین از آن جمله است؛ مزیت‌های مهمی که توجه مسئولان را تا آنجا به خود جلب کرده است که به صنعت سی‌ان‌جی، نگاهی ویژه‌تر از گذشته داشته باشند.
حمید قاسمی
مدیر سی‌ان‌جی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی