اتاق بازرگانی تهران با قدمت 135 ساله به همت امین الضرب با اندیشه ای وسیع و تلاشی تاریخی جهت اجرای قوانین و کاهش دخالت های دربار و عدم دخالت حکام قاجار در تصمیمات اقتصادی تأسیس شد امروزه اتاق تهران متشکل از نوزده هزار فعال اقتصادی ، سهمی 40 درصدی را از اقتصاد کشور به عهده دارند. دکتر بهمن عشقی دبیر کل اتاق بازرگانی، صنایع ، معادن و کشاورزی تهران که سابقه حضور و فعالیت در حوزه هایی چون تولید، واردات خودرو، برنامه ریزی شهری و حمل و نقل دارد مدیری تحلیل گر با مطالعات وسیع تاریخی است که در جای جای مصاحبه، نقبی به تاریخ هم می زند و بسیاری از مشکلات و شرایط جاری بین المللی را منبعث از جریانات تاریخی گذشته می داند. گفتگوی ما با دبیر کل اتاق بازرگانی تهران حول محورهای گوناگونی بود که در پی می آید :
• تعریف شما از یک حکمرانی خوب چیست ؟
برای تعریف این کلمه باید منصفانه و تاریخی قضاوت کرد . از منظر یک فعال اقتصادی معتقدم از زمان پیدایش دولت مدرن و ایجاد قوانینی که از آغاز این قرن شمسی تا کنون قدمت دارد حکمران ها رفتاری در جهت منافع بخش خصوصی نکرده اند. بخش خصوصی را درک نکرده و اساساً باوری به بخش خصوصی نداشته و ندارند. این جریان در بعد از انقلاب نیز در یک شرایط غیر خطی و انقلابی باقی مانده است. با انقلابی گری و شرایط همیشگی اضطرار نمی توان به باور یک حکمرانی خوب دست پیدا کرد. از منظر بخش خصوصی عدم قضاوت و پیش بینی از نرخ تورم، رشد اقتصادی، نرخ ارز و ارزش پول ملی که لازمه بنیادی یک اقتصاد مطلوب است باعث شده است حکمرانی دولت مورد سؤال و مؤاخذه باشد. فارغ از محافظه کار، اصولگرا و یا اصلاح طلب، دولت ها باید دستاوردشان را منعکس نمایند . دستاورد دولت اول دکتر روحانی ، ثبات اقتصادی بود که امروزه هیچ آثاری از این ثبات باقی نمانده است. اوضاع از دولت نهم و دهم هم بدتر شده است. در دولت دهم تلاطم ارزی یک هفته بود. در دولت کنونی تعداد نرخ های ارزی و قیمت دلار معلوم نبوده و از زمان آغاز بحران در بهمن ماه گذشته این آشفتگی ها سیر صعودی داشته و پایانی بر آن متصور نیست. این با حکمرانی خوب که مد نظر شماست به هیچ وجه قابل تعریف نیست.
• اتاق بازرگانی تهران چه تأثیری در عدم ورشکستگی فعالان اقتصادی می تواند داشته باشد؟
همه اتاق های بازرگانی در سطح بین المللی محل لابی گری هستند. بگذریم از اینکه این کلمه در کشور ما معنای خوبی پیدا نکرده است همانطور که اتاق بازرگانی آمریکا با مقیاس بسیار فراتر از اتاق بازرگانی ایران یا تهران نمی تواند روی رفتارهای ترامپ تأثیر بگذارد این عدم تأثیر پذیری اتاق تهران در دولت نیز به همین گونه است اما اتاق بازرگانی تهران می تواند تحلیل گر و منتقد دولت در تصمیمات گوناگون از جمله نرخ ارز باشد. در مکاتباتی که با دفتر ریاست جمهوری داشتیم عنوان شد که شعار عوام پسندانه ریال قوی یک اقتدار قوی است فلسفه ای اشتباه است و اقتدار ملی از آن نشأت نخواهد گرفت.
نمونه موفق این تطابق پول ملی و ارز در وضعیت نشان دادن پول ملی چین در برابر دلار آمریکا است که باعث جنگ تجاری بین چین و آمریکا شده است. دولت ترامپ در برابر این استراتژی دولت چین، با افزایش تعرفه واردات چین به آمریکا به نوعی جنگ تجاری ایجاد می کند که سهم برد چین از این جنگ بیشتر خواهد بود در دولت فعلی ما با اصرار به تقویت پول ملی در برابر دلار زمینه ای ایجاد کرده است که با یک بحران خروج ترامپ از برجام همه معادلات بهم خورده و زمینه را برای افزایش بهای دلار و تضعیف پول ملی ایجاد می کند اتاق بازرگانی در سبد دیپلماسی عمومی نهاد حاکمیت قرار دارد و حوزه سرمایه گذاری اتاق وابسته به این دیپلماسی است در صورت تعامل نامناسب بین الممللی نهاد حاکمیت اعضای اتاق نیز از اثرات منفی آن بهره خواهند برد. بعد از برجام ستادی در اتاق تهران تشکیل شده که توانست فعالان اقتصادی تهران را شناسایی و معرفی نماید که سهم درآمدی 700 میلیون تا 5 میلیارد دلار را طی سال گذشته ایجاد کرده اند.
• نخبه گرایی در دولتهای ما نقشی دارند؟
یک تفاوت اساسی با دنیای مدرن کنونی داریم در دنیای مدرن سازمان های NGO روزنامه های آزاد و مردم نهاد رفتار سیاست مدارها را نقد می کنند رفتارهایی که به ظاهر به نفع مردم باشد اما در باطن علیه منافع ملی است شناسایی شده و راه به جایی نمی برند این شیوه ها در انگلیس ، امریکا و بسیاری از کشورهای توسعه یافته اعمال می شود و موضوع فقط نخبه گرایی در بدنه دولتها نیست بلکه اتفاقا هر دولتی از کارشناسان نخبه بهره مند است مهم تصمیماتی است که در درازمدت نتیجه ای مشکل آفرین ایجاد می کند . پرداخت یارانه از نمونه تصمیمات عوام گرایانه بود که اجرای آن از ابتدا با هدف انباشت صندوق رای شکل گرفت و تداوم آن نیز با همین رویکرد صورت گرفته است.
• اتاق تهران در حمایت از تشکل ها و اتحادیه ها چه اقداماتی انجام داده است؟
به این نتیجه رسیده ایم که نیازمندی های تشکل ها یک نیاز یکسان نبوده و دینامیک است بعضی تشکل ها در بدو تشکیل قرار دارند و نوع نیازشان با تشکل هایی که در دوران استقرار هستند فرق دارند و بالطبع تشکل های دیگری که دوران استقرار را گذرانده اند و وارد توسعه شده اند از نیازهای دیگری خبر می دهند. اتاق تهران تلاش کرده است میثاقی بین خود و تشکل ها ایجاد نماید تا نیازها از حد کمک مالی فراتر رفته شرح خدمات تشکل ها را دریافت و آنالیز کرده و در جهت بهره مندی اعضای اتاق منتشر نماید چنین رویکردی یک تشکل با اتحادیه را از درخواست های متعدد مالی مستقل کرده و زمینه را جهت درآمد زایی فراهم می نماید .
• اتحادیه اوپکس با حمایت شما و اتاق ایران توانست مجوز برگزاری اولین نمایشگاه بین المللی پایین دستی را اخذ نماید نظرتان در این خصوص چیست؟
این یک سیاست متقن و آزمون دیده در سطح جهانی است که طبقه متوسط جامعه بهترین اداره کننده یک کشور خواهد بود طبقه متوسطی که دغدغه تامین مایحتاج اولیه زندگی را ندارد و فقط در اندیشه و کتاب سیر می کند متاسفانه این ظرفیت در جامعه ما بوجود نیامده که اداره کشور توسط طبقه متوسط باشد.
• برای این طبقه متوسط تشکیل نهاد نظارتی رگولاتوری نیز مهم خواهد بود.
معتقدیم قانون ملی شدن صنعت نفت در همه دولتهای گذشته و حال اجرا نشده است دولت ها نفت را به صندوق خانه خود تبدیل کرده اند. گفته اند دولت رگولاتور است من باور دارم این صاحبان صنعت هستند که پایه گذار و مجری رگولاتوری می توانند باشند رگولاتوری باید قوانین ضد انحصار داشته باشد وقتی دولتی خود انحصار بوجود می آورد. این با اصل رگولاتوری در تضاد می باشد.
• نظرتان درباره کمبود خوراک واحدهای تولیدی پتروشیمی و رقابت ناسالم در تأمین آن چیست؟
اتاق تهران به آرایی واحد در شوه نرخ گذاری خوراک نرسیده است. مثال بزنم از فولاد که دولت به شهرک بالادستی مانند مبارکه انرژی ارزان می دهد با هدف اینکه زنجیره پایین دستی تقویت گردد و از این زنجیره مشاغلی همچون لوله سازها، پروفیل کاران و نوردکارها تشکیل گردد ولی با ایجاد تعرفه توسط دولت و صادرات فولاد، سهم بخش خصوصی ناچیز بوده و منجر به تعطیلی واحدهای تولیدی می گردد همین حکم در مورد پتروشیمی نیز حادث است. از طرفی گروهی معنقدند خوراک مجانی به پتروشیمی داده شود در حالی که زنجیره پایین دستی نسبت به این شیوه از عرضه تضمین ندارند که به موقع و به مقدار لازم خوراک دریافت نمایند.
شیوه صحیح در محدودیت انحصار و حذف تعرفه و ایجاد رقابت نهفته است و هر مرجعی هم می تواند نسبت به عرضه خوراک اقدام نماید و صنایع پایین دستی با محدودیت انحصار و عرضه رقابتی سالم می تواند تعیین کند که از مجاری داخلی یا خارجی خوراک خود را تهیه نماید.
• نظرتان راجع به اصل 44 قانون اساسی و خصوصی سازی چیست؟
به نظر من در اصل 44 قصدی برای خصوصی سازی نبود هنوز هم واژه های نامفهومی همانند اقتصاد مردمی یا عمومی شرایط غیر شفافی در اقتصاد ما بوجود آورده است هر اقتصاد از یک دولت و بخش خصوصی تشکیل شده است و چیزی بنام اقتصاد عمومی که بعضاً غیر شفاف بوده و از نظام مالیاتی نیز تمکین نمی کنند ندارد اینکه در اقتصاد ما مالکیت نهادها یا سازمان ها و یا صندوق ها در انتظار بخش هایی به نام اقتصاد عمومی باشد شاید بیان همه مشکل ها نباشد اما ایجاد دامپینگ برای اعضاء عدم شفاف سازی دارایی ها و درآمدها و قیمت تمام شده و فروش و معافیت های مالیاتی توانسته است جایگاه بخش خصوصی را به مخاطره اندازد.
• آیا می توانید الگویی را به عنوان الگوی شایسه برای اقتصاد ایران و برای پرهیز از آزمون و خطای دولت ها مناسب بدانید؟
هیچ الگویی از کشورهای توسعه یافته را نمیتوان برای اقتصاد ایران متصور شد حتی چین عصر دن شیائو پینگ در دهه هفتاد میلادی هم با آزمون و خطا توانست به جایگاه چین کنونی برسد.
اما می توانیم سه الگو را برای رهایی از بند مشکلات کنونی متصور شویم. اینکه اداره کشور توسط طبقه متوسط باشد همانند کشورهایی نظیر سوئد، ایسلند و نروژ، همه چیز شفاف سازی شود و قوانینی ضد انحصار با حذف قوانین مداخله گر و آیین نامه های بی مصرف جاری گردد. اما توسعه با پیشرفت فرق دارند امروزه چین پیشرفت کرده ولی توسعه یافته نیست چین رشد کرده با محیط زیست جامعه طبقاتی و فساد اداری به شدت درگیر است و یکی از فاسد ترین کشورها ست .
ولی کشوری مثل دانمارک که طبقه متوسط آن را اداره می کنند از مشکلات حال حاضر چین مرتفع است.
جامعه ما اگر بر این اصول اساسی پایبند باشد و آن را به میثاق ملی تبدیل کند می تواند تا 15 سال آینده به این حد از توسعه برند.
• اتاق تهران چه برنامه های توسعه طلبانه دارد.
اتاق ها در دنیای توسعه یافته سه وظیفه دارند یکپارچگی و وحدت اعضاء تقویت اعضاء و انجام بهینه امور توسط اتاق که در حال حاضر اتاق تهران در این سه وظیفه موفق عمل کرده است.
• نظرتان در خصوص بخشنامه ارزی دولت چیست؟
چنین بخشنامه ای موجی از انتظار در بازار ارز ایجاد کرده و بر روی افزایش قیمتها تاثیری نداشته است و تقاضا را برای ارز به طور کاذب بالا برده است این نرخ گذاری 4200 تومانی عجولانه و غیر واقعی بوده و باعث فساد و داشت شده است.
• نظر شما معاونت دیپلماسی اقتصادی در وزارت امور خارجه می تواند راهگشا باشد؟
یک مدل موفق در کشور فرانسه اجرایی شده است و دولت در جایی سفارتخانه و یا نمایندگی سیاسی تاسیس می کند که "بیزنیس فرانس" مزیت و توجیه اقتصادی آن را تایید کند بعد از امریکا بزرگترین شبکه دیپلماتیک دنیا متعلق به فرانسه است. دیپلماسی اقتصادی ما بسیار متاثر از روابط دیپلماتیک جهانی ما است در صورتی که ارتباطات دو طرفه نباشد این دیپلماسی هم راه به جایی نخواهد برد.
• خدمات برجسته اتاق تهران در طی دو سال گذشته چه بوده است؟
اتاق تهران در حسابرسی ده ساله که بسیاری از تولید کنندگان ما را گرفتار کرده بود و همچنین پذیرش اظهار نامه مالیاتی سال 94 توانست موثر واقع شود در حقیقت اتاق مانند دارکوب عمل می کند و وقتی نمی تواند پارادایم دولت را نسبت به اعضا عوض کند با پیگیری های متعدد به خواسته خود می رسد.
• نظر شما با نرخ واقعی دلار چیست؟
اگر این قطع جریان ورود پول به کشور نبود رقم واقعی دلار بین 5300 تا 5700 تومان بود ولی این موضوع شرایط غیر نرمالی را بوجود آورده است با توجه به گفته ترامپ که این تحریم ها به جای جنگ است پس در این جنگ اقتصادی نمی شود رقمی واقعی برای ارزش دلار در نظر گرفت.
امیرعباس امامی – پایگاه اطلاع رسانی اوپکس