بازی افتتاحیه جام جهانی 2018، از یک جنبه بی‌سابقه بود. در واقع 2 تیمی که 14 ژوئن رو در روی یکدیگر قرار گرفتند 2 تولید کننده بزرگ نخست جهان بودند که روی هم روزانه نزدیک به 20 میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کنند. «روسیه» و «عربستان سعودی». ولادیمیر پوتین و محمدبن سلمان سران این دو کشور نیز از ورزشگاه لوژنیکی از نزدیک شاهد این بازی بودند. روسیه به عنوان میزبان این رویداد مهم جهانی، در سال گذشته میلادی به طور متوسط روزانه 10 میلیون و 348 هزار بشکه نفت خام تولید کرده است، بشکه‌هایی که شاید بخش مهمی از هزینه 11.8 میلیارد دلاری برگزاری تورتومنتی به بزرگی جام جهانی را برای روسیه فراهم کند.
قطر به عنوان میزبان بعدی جام جهانی نیز از تولیدکنندگان مهم نفت و همچنین گاز در جهان به شمار می‌رود. این کشور که چندین سال است خود را آماده برگزاری جام جهانی در سال 2020 می‌کند در پیش‌بینی‌های نخست رقمی بین 8 تا 9 میلیارد دلار را به عنوان هزینه‌های برگزاری این تورنومنت در نظر گرفته است. این رقم قطعا رو به افزایش است مخصوصا وقتی بدانیم برزیل که در سال 2014 معادل 15 میلیارد دلار صرف جام جهانی کرد در ابتدا هزینه‌ای بین 1 تا 3 میلیارد دلار را برآورد کرده بود. این کشور باید 12 ورزشگاه را برای برگزاری جام جهانی احداث کند.
اما معنای برگزاری جام جهانی برای اقتصاد کشورهایی مانند روسیه و قطر که منابع عظیم گاز و نفت را در اختیار دارند چیست؟
اقتصاد روسیه در طول 2 سال گذشته منقبض شد، این وضعیت باعث شد طبقه متوسط این کشور بخشی از رفاه خود را از دست بدهند، تحلیلگران غربی یک فروپاشی را برای این ساختار اقتصادی برآورد می‌کردند اما در نهایت این اتفاق رخ نداد. فایننشال تایمز در یکی از گزارش‌های خود نوشته است که با برخی از معیارها، اقتصاد روسیه قوی‌تر از قبل از دوره رکود خارج شده است. شرکت‌های روسی وابستگی خود را به بدهی‌های خارجی کاهش دادند، بانک مرکزی این کشور روبل را زودتر از برنامه‌ریزی خود شناور کرد و در نهایت پس از یک سال تورمی، تورم مصرف‌کننده به کمتر از 2 درصد کاهش یافت که در واقع از دوران قبل از بحران اقتصادی این کشور کمتر است.
مسکو سیاست‌های کاهش وابستگی به نفت را نسبتا خوب به اجرا گذاشت. تحت قانون منتج شده از این سیاست‌ها، مازاد فروش هر بشکه نفت خام بالاتر از 40 دلار صرف بودجه جاری نشده و برای سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت راهی صندوق رفاه ملی می‌رود.
دولت روسیه البته به همین نیز اکتفا نکرد و سیاست‌هایی را در جهت محدود کردن استفاده از صندوق رفاه ملی این کشور اعمال کرد. طبق این سیاست‌ها دولت فقط وقتی حق دارد از منابع این صندوق جهت سرمایه‌گذاری استفاده کند که بخش شناور منابع این صندوق بیشتر از 7 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور باشد. با این حال عملکرد روسیه در استفاده از منابع حاصل از فروش نفت نیز بارها مورد انتقاد اقتصاددانان این کشور بوده است.
در اینجا باید این نکته را نیز در نظر گرفت که روسیه نه فقط از نفت بلکه از گاز طبیعی نیز درآمد هنگفتی دارد. بانک جهانی ارزش منابع گازی روسیه را 57 تریلیون دلار امریکا برآورد کرده است. روسیه در سال گذشته میلادی بیش از 212 میلیون متر مکعب گاز طبیعی صادر کرده است.
به طور کلی نفت و گاز نقش مهمی را در تولید ناخالص داخلی روسیه ایفا می‌کنند که در طول سال‌های گذشته نیز افزایش یافته است اما این به این معنا نیست که تمام قدرت اقتصادی روسیه در همین دو بخش جمع شده است. اقتصاد روسیه به صنعت نظامی نیز متکی است.
با تمام این تفاسیر اما روسیه به دنبال این است که چهره‌ای متفاوت از خود و ساختار اقتصادی‌اش ایجاد کند و در جهت سیاست‌های کاهش وابستگی به نفت گام بردارد. برگزاری تورنومنتی به بزرگی جام جهانی فوتبال در همین زمره قرار می‌گیرد. طبق برآورد برگزارکنندگان، جام جهانی 2018 اثری 31 میلیارد دلاری بر اقتصاد روسیه خواهد گذاشت که تا سال 2023 ادامه خواهد یافت.
همین حالا نیز برگزاری جام جهانی 220 هزار شغل را در روسیه ایجاد کرده است. از سویی دولت روسیه بر این باور است که با برگزاری این مسابقات، مردم روسیه رغبت بیشتری به سوی ورزش پیدا می‌کنند.
روسیه سال 2014 نیز سرمایه‌گذاری هنگفتی در برگزاری المپیک زمستانی انجام داد. تحلیلگران اعتقاد دارند برگزاری این تورنومنت‌ها در واقع کلید «اعتبار ملی» تلقی می‌شود. برای مثال هر چند اپوزیسیون روسیه دولت را به هدر دادن منابع مالی در المپیک زمستانی سال 2014 متهم کرد اما شهر سوچی که محل برگزاری این مسابقات بود، به بزرگ‌ترین مرکز گردشگری سالیانه روسیه تبدیل شد.
پایگاه خبری تحلیلی ای مارکت می‌نویسد: «ورزش‌هایی در این مقیاس، تصویر کشور میزبان را به شکلی متفاوت و بهتر از قبل ترویج می‌کنند. از سوی دیگر سازماندهی چنین تورنمنت‌هایی موجب توسعه ورزش، حمل و نقل و زیرساخت‌های جامعه می‌شود»
طبق برآوردها در طول برگزاری جام جهانی 500 هزار توریست به روسیه سفر می‌کنند که به آمار توریست‌های غیر مرتبط با جام اضافه می‌شود. از طرفی برآوردها نشان می‌دهد توریست‌هایی که برای حمایت از تیم ملی خود به محل برگزاری جام جهانی سفر می‌کنند، تقریبا دو برابر توریست‌های عادی در کشور میزبان پول خرج می‌کنند.
تقریبا با همین شمایل اما با مقایسی متفاوت، قطر نیز به عنوان کشوری نفت و گازی از برگزاری جام جهانی منتفع خواهد شد. در مورد قطر بسیاری اعتقاد دارند که برگزاری جام جهانی نوعی حرکت نمادین از ورود به دوره‌ی جدیدی از رشد اقتصادی به حساب می‌آید.
آماده‌سازی زیرساخت‌ها برای برگزاری این تورنومنت در قطر، چهره این کشور را متفاوت خواهد کرد. وب‌سایت خبری تحلیلی کیو اف ای می‌نویسد که برگزاری جام جهانی در سال 2022 در واقع دروازده مدرنیزاسیون اقتصاد قطر به حساب می‌آید.
سرمایه‌گذاری‌های عظیم قطر روی ایجاد زیرساخت در واقع برای سال‌های بعد از جام جهانی رشدی قابل توجه را در اقتصاد و در تولید ناخالص داخلی ایجاد می‌کند. تمام این موارد باعث خواهند شد قطر بعد از 2020 نه فقط کشوری گازی بلکه کشوری که در عرصه ورزش نیز یک «برند» محسوب می‌شود به حساب آید.
نادی صبوری