لزوم تعامل بین بخش خصوصی و دولت

هر چند که خصوصی سازی ها در مواردی نیز سبب خیر شده و به دنبال کسب سود حداکثری، ظرفیت های خالی نصب شده را وارد مدار تولید کرد اما لازم است تا ساختار مشخصی برای پتروشیمی هایی که دیگر زیر نظر دولت فعالیت نمی کنند ایجاد شود.
مدیرعامل سابق هلدینگ خلیج فارس نیز عقیده دارد که مهمترین مشکل این زمینه این بود که واگذاری ها در صنعت پتروشیمی را بلاتکلیف گذاشتیم.
عادل نژادسلیم که این روزها مشاور هلدینگ نفت و گاز پارسیان است در گفتگو با خبرنگار نیپنا، علاوه بر این موضوع به حال و روز صنعت پتروشیمی ایران و اولویت های این صنعت اشاره کرده است. این گفتگو در ادامه می آید.
به عنوان سوال نخست؛ به نظر شما حال پتروشیمی ایران خوب است؟
در پاسخ به این سوال در ابتدا باید شاخص خوب بودن تعریف شود. اینکه دربررسی وضعیت پتروشیمی ایران، راندمان و تکنولوژی اهمیت دارد و یا توسعه این صنعت مورد توجه است. از نگاهی دیگر وضعیت تولید نیز می تواند در این خصوص موثر باشد. بنابراین پاسخ به این سوال در یک کلمه دور از واقعیت است.
اما در هر صورت، صنعت پتروشیمی از مهمترین بخش ها در پیشبرد رشد اقتصادی کشور است. در واقع پتروشیمی ایران در بخش هایی وضعیت مطلوبی دارد و در بخش های دیگر به بهبود نیاز دارد.
پتروشیمی ایران با توجه به مزیت هایی که دارد و بارها درباره آن صحبت شده است، موتور توسعه کشور به شمار می رود و در توسعه اقتصادی ساخت داخل و اشتغال زایی برای کشور و به ویژه در زمان تحریم ها از نظر ارز آوری نقش مهمی بازی کرده و همچنین این صنعت با تکمیل زنجیره ارزش در کشور از سوزاندن منابع هیدروکربوری و همچنین خام فروشی جلوگیری می کند.
با توجه به این موارد، مهمترین مشکل صنعت پتروشیمی ایران چیست؟
یکی از مهمترین ایراداتی که در مجموعه پتروشیمی های ایران وجود دارد این است که زنجیره ارزش ما کامل نیست و همچنان فضای رشد دارد زیرا زنجیره ارزش باید تا انتها برود تا علاوه بر تامین نیاز داخلی، ارزش افزوده بیشتری نیز از محل صادرات فراهم کند.
اما این موضوع مورد غفلت قرار گرفته در واقع استراتژی هدف باید طوری طراحی شود که شاهد قطع کامل خام فروشی باشیم زیرا خام فروشی به معنای انتقال ارزش افزوده به خارج کشور است.
همچنین با تکمیل زنجیره ارزش، برای حل معضل بیکاری، توسعه اقتصادی و ایجاد رفاه عمومی می توان گام های عملی برداشت.
از سوی دیگر توسعه نه تنها در پتروشیمی بلکه باید در همه بخش های اقتصادی اتفاق بیافتد.
بنابراین پتروشیمی با توجه به نقش بزرگی که می تواند در اقتصاد کشور بازی کند باید توسعه با عقلانیت تفکرواستقرایی چشم انداز تکمیل زنجیره ارزش را با توجه به شرایط پتروشیمی دنیا، و نیاز و فرهنگ کشور تدوین شود.
تکمیل زنجیره ارزش را یکی از اولویت های اصلی پتروشیمی عنوان کردید. اکنون وضعیت این بخش چگونه است؟
اکنون بیشتر واحدهای مادر و میانی را توسعه داده ایم اما بخش های پایین دستی همچنان جای کار دارد. به طور مثال اگر زنجیره متانول کامل شود می تواند تولیدات گرانقیمتی ایجاد کند.
در این زنجیره، شاید ظرفیت کمی نسبت به واحد مادر پایین باشد ولی از نظر ارزش تولید و اشتغال زایی بمراتب ارجحیت دارد.
البته در تکمیل زنجیره ارزش، نیاز داخل،‌ نیاز منطقه و نیاز جهان برای تکمیل زنجیره ارزش باید مورد توجه قرار گیرد به این معنا که با توجه به تامین نیاز داخل،‌ موقعیت صادراتی نیز سنجیده شود.
همچنین ارزش افزوده باید در تکمیل تولید مورد توجه باشد که درآمد بیشتر شده و اشتغالزایی ایجاد شود.
در زنجیره پلی اتیلن ها وضعمان بد نیست و از این به بعد نیز اگر بخواهیم توسعه دهیم باید هوشمندانه عمل کنیم.
اما در پلی پروپیلن،‌ از آنجا که هدف از ایجاد کراکرها تولید اتیلن بوده و با خوراک مایع کار می کنند و حاشیه سود کمتری نسبت به گاز دارد، تولید پروپیلن کم است.
این در حالی است که نیاز دنیا به پلی پروپیلن زیاد است. اخیرا تبدیل گاز به پروپیلن مطرح شده که سرمایه گذاری بالایی می خواهد و حاشیه سود کمی دارد بنابراین اگر بخشی دولتی در این زمینه ها ورود کند شاید کار بهتر پیش رود.
در تبدیل متانول به پروپیلن مسئله ای که وجود دارد این است که اگر قیمت متانول بالا باشد صرفه اقتصادی آن از بین می رود.
در سال های اخیر شاهد جهش بزرگ سهم ساخت داخل در صنعت پتروشیمی بوده ایم. علت افزایش این سهم را چه می دانید و چه عواملی در این مورد موثر بوده اند؟ در حال حاضر چند درصد از تجهیزات مورد نیاز این صنعت در داخل ساخته می شود؟
یکی از بخش هایی که پتروشیمی در آن موفق بوده،‌ ارتقا توان کشور در ساخت و نصب و تبدیل توان بالقوه به بالفعل در این صنعت است.
در گذشته یک پیچ معمولی برای این صنعت از خارج کشور وارد می شد. علاوه بر آنکه در مواقعی به دلیل مسائل سیاسی حتی همین پیچ را نیز به ایران نمی فروختند بنابراین لازم بود برای ساخت آنها در داخل کشور تلاش شود. از بعد قتصادی نیز این مسئله اهمیت دارد زیرا در دسترس بودن تجهیزات و لوازم جانبی سرعت اصلاح را افزایش می دهد که باعث کاهش زمان توقف تولید شده و قیمت تمام شده قطعات نیز کاهش می یابد.
همچنین توجه به ساخت داخل، کمک جدی به بافت جامعه و رشد توانمندی کشور و اشتغالزایی خواهد کرد. درواقع باعث اشتغالزایی غیر مستقیم شده است و امیدواریم بیش از این توجه به ساخت داخل باشد.
یکی دیگر از عواملی که به توسعه ساخت داخل در کشور کمک زیادی کرد، شرایط سختی بود که صنعت پتروشیمی با ان مواجه شد توفیق اجباری بود که با توجه به توانمندی های داخلی و جسارت انجام فعالیت ها در این زمینه، قطعات حساس در صنعت پتروشیمی را به کار گرفتیم و باور کردیم که می توانیم در این حوزه ورود کنیم.
در حال حاضر حداقل 70 درصد تجهیزات پروژه های پتروشیمی در ایران ساخته می شود.همچنین دستگاه های ثابت 100 درصد ایرانی است و تنها در برخی بخش ها مانند کمپرسور و ... که جزء تجهیزات ویژه است، خریدهایی از خارج انجام می شود که در این زمینه نیز گام هایی برای داخلی سازی برداشته شده است.
تحریم ها محدودیت های جدی برای صنعت پتروشیمی بوجود آورد البته خودباوری را نیز برای ایرانیان به همراه داشت. به نظر شما مهمترین دستاورد سال های تحریم در صنعت پتروشیمی چه بوده است؟
یکی از تجربه هایی که پتروشیمی در دوران سخت تحریم به دست آورد تخصص و تبحر در هدایت و کنترل فرآیندها و تولید بود زیرا در زمان تحریم همه موارد در دست ایرانیان قرار داشت. نتیجه این شد که اکنون کارشناسان و مهندسان تحصیل کرده و با تجربه ای داریم که توانایی حل بسیاری از مشکلات را دارند.
همچنین در آن دوران شرکت هایی بوجود آمد که مهندسی پایه انجام می دهند و این در حالی است که تا پیش از این به این فعالیت ها کمتر ورود کرده بودیم.
اما اکنون از مهندسی تا نصب EPC)) در صد بیشتری ایرانی است. بطور کلی در زمان تحریم توانمندی بااقوه کشور در تمام زمینه ها به بالفعل تبدیل گردید.
اولویت توسعه صنعت پتروشیمی را چه می دانید؟
در بخش رشد تکنولوژی و توجه به فعالیت های دانش بنیان وضعیت مناسبی نداریم و باید به این موضوع توجه کنیم. باید برای ایجاد تکنولوژی در کشورها گام های عملی برداشته شود.
اکنون می توانیم ابزارها را در ایران بسازیم اما تکنولوژی آن را نداریم. بنابراین باید در این قسمت کار کنیم و یکی از شاخص هایی که می تواند راهگشا باشد، همبستگی بین مراکز پژوهشی و دانشگاه با صنعت است. متاسفانه این اتفاق به طور جدی نیافتاده است. برای رسیدن به این مهم لازم است تا مراکز پژوهشی برای رفع نیازهای داخلی هدفدار شوند.
در واقع تولید تکنولوژی هایی که به واسطه آن می توانند روی تولید پتروشیمی ایران فشار وارد کنند باید در اولویت باشد البته اکنون در بعد کاتالیست کشور پیشرفت خوبی داشته است اما هنوز این قسمت فضای رشد دارد.
در مجموع می توان گفت اگر در بحث تکنولوژی به پیشرفت مورد نظرمان برسیم می توانیم ادعای استقلال کامل در صنعت پتروشیمی را داشته باشیم.
اکنون برخی مسائل در پتروشیمی مانند هزینه های اضافی و سربار به صنعت تحمیل می شود. همچنین مدیریت در صنعت باید از مدیریت سنتی خارج شده به سمت مدیریت علمی و محاسباتی و عقلایی برود.
بحث شدت مصرف انرژی و بی توجهی به بازده نیز اهمیت دارد. مصرف انرژی در صنعت پتروشیمی خوب نیست بنابراین باید با کار و مدیریت در این بخش ایجاد ساختار کنیم.
در گذشته نه چندان دور، تقریبا تمامی مجتمع های پتروشیمی به بخش خصوصی واگذار شد. این واگذاری ها انتقادات فراوانی را به دنبال داشت. یه عقیده شما مهمترین نقطه ضعف خصوصی سازی در صنعت پتروشیمی چه بود؟
مهمترین مشکل این بود که واگذاری ها در صنعت پتروشیمی با مطالعه کافی انجام نگرفت البته به گذشته برگشتن مشکلی را حل نمی کندبلکه ما باید تلاش به حل مشکلات شود .
مسئله این است که خصوصی سازی باید انتقال سهام به بخش خصوصی باشد نه اینکه از بخش دولتی به یک صندوق دولتی منتقل شود و نام خصولتی بگیرد. خصولتی ها پتروشیمی را تضعیف کرده اند.چون برخورد یک بام و دو هوا با انها انجام می شود یعنی مصلحتی این را نمیگویند خصوصی نمی شود با تفکر و هدف خصوصی که تحقق ان به فرمول و روش خاص خود نیاز دارد دولتی عمل کرد معلوم است نه تنها به هدف نمیرسد بلکه مشکلات جانبی را به مشکل اصلی اضافه خواهد کرد. ومانع رشد و فعالیت اقتصادی کشور می شود و مدیریت سلیقه ای جایگزین مدیریت علمی و اصولی میشود.
در واقع اگر می خواهیم شاهد رشد اقتصادی و توسعه واقعی در کشور باشیم باید به مرور بخش خصوصی قدرتمند شده و دولت کمرنگ شود. اینکار نیز قدم به قدم باید صورت پذیرد و به یکباره اتفاق نخواهد افتاد. از سوی دیگر مانع بزرگی برای خصوصی سازی قدرتمند وجود دارد و آن این است که به واسطه حضور قوی دولت در اقتصاد ما بخش خصوصی بزرگی نداریم.
بنابراین باید با برنامه ریزی روشن مرحله به مرحله پیگیری کنیم تا در نهایت اقتصاد به بخش خصوصی واقعی منتقل شود.
خبری که این روزها از صنعت پتروشیمی شنیده می شود، بحث تجمیع هلدینگ ها است. این تجمیع تا چه حد می تواند به قدرتمند شدن برند پتروشیمی کمک کند؟
این اتفاق برای صنعت پتروشیمی بسیار مفید خواهد بود زیرا یکپارچگی این صنعت حفظ می شود. پیش از واگذاری ها نیز به سازمان خصوصی سازی پیشنهاد دادیم که به جای واگذاری شرکت ها، ‌سهام شرکت صنایع پتروشیمی واگذار شود تا صنعت پتروشیمی متمرکز باقی بماند که در آن زمان موافقت نشد.
بعد از آن تلاش شد تا هلدینگ ها در این صنعت بوجود آید زیرا واگذاری مجزای پتروشیمی ها مناسب نبود و قدرت چانه زنی را کاهش می داد. وقتی پول واریز شده و قدرت را تقسیم شود، قدرت متمرکزی را نخواهیم داشت. با تجمیع هلدینگ ها قدرت چانه زنی برای جذب سرمایه و فروش محصولات افزایش پیدا می کند.ولی پیش نیازاینکار این است که اول یکپارچگی باید در تفکر ها حاصل شود و هدف ان مشخص شود . اگر این اقدام با هدف صیانت از منافع ملی و تقویت و رشد بخش خصوصی باشد به نظرم اقدام مفیدی خواهد شد.
وضعیت تولید در صنعت پتروشیمی چه طور ارزیابی می کنید؟
در گذشته که پتروشیمی ها به صورت کامل دولتی بود، ظرفیت بلااستفاده زیادی وجود داشت. یکی از مزایای خصوصی سازی، ‌توجه به استفاده از ظرفیت موجود بود. اکنون تولید در مجتمع های پتروشیمی بیش از 90 درصد ظرفیت نصب شده است و این در حالی است که در گذشته تنها در یکسال تولید به 72 درصد ظرفیت رسید و در سال های دیگر 70 درصد بود.
این نشان می دهد که آگاهی در صنعت ایجاد شده است. اینکه از سرمایه خود درست استفاده کرده و منابع ملی را صیانت کنیم.
رگولاتوری و ایجاد نهاد تنظیم گر به کلیدواژه اغلب فعالان صنعت پتروشیمی تبدیل شده است. چه الگویی را برای ایجاد این ساختار مناسب می دانید؟
دولت باید کم کم از حوزه تصدی گری خارج شده و بعد حاکمیت خود را تقویت کند. در واقع تدوین‌ قوانین مناسب داشته و کنترل مدیریتی انجام دهد
امیدواریم بحث هایی که در مورد رگولاتوری انجام شده است هر چه سریعتر محقق شود. برای رسیدن به آن شرایط باید ‌اتاق بازرگانی ها فعال شده و ایده آل این است که سرمایه ها، ‌بانک،‌ بخش خصوصی باهم در جهت تولید ملی همکاری داشته باشند.
در ایران نیز باید اتاق های بازرگانی فعال شده و سرمایه های بخش خصوصی به تولید هدایت شود و تصمیم گیری در اقتصاد بر عهده بخش خصوصی و نخبکان اقتصاد در جهت اهداف کلان کشور و منافع ملی باشد.
با توجه به این موارد، رگولاتوری در صنعت پتروشیمی با همکاری بخش خصوصی و دولت نوشته شود زیرا دولت حق حاکمیت دارد و باید خط قرمز های کشور را تعیین کند. قطعا در تدوین رگولاتوری بخش خصوصی واقعی حضور داشته باشد و اگر رگولاتوری در یک اتاق و توسط دولت نوشته شود موفق نخواهد بود بلکه ساختار مطلوب آن است که بخش خصوصی این موضوع را تدوین کرده و دولت بخش حاکمیت خود را اعمال کند و پس از تصویب در مجلس قانونی شود.
وضعیت اقتصادی کشور در ماه های اخیر دستخوش تحول و نوسان شده است. به عقیده شما راه حل مقابله با این مشکلات چیست؟
جای اهداف و ابزار نباید تغییر کند زیرا زمانی که جا به جا شود انرژی کشور (دولتی و خصوصی) صرف مسائل جانبی خواهد شد. به طور مثال ارز و سکه در کشور ابزار است اما اکنون به هدف تبدیل شده است.
همچنین باید تلاش شود تا آشتی بین بخش خصوصی و دولت اتفاق بیافتد و ساختاری شود.البته اکنون کارهایی نسبت به سال های قبل انجام شده و بخش خصوصی در جلسات دولت شرکت می کند اما همچنان جای کار وجود دارد.بقول متخصصان اقتصادی و اجتماعی باید نخبگان سیاسی و فکری با هم متحد باشند.
باید یاد بگیریم که خوشبختی همه ما در حفظ منافع ملی است و مبادا منافع ملی را به خاطر منافع شخصی زیر پا بگذاریم. اگر این موضوع در جامعه نهادینه شود با توجه به اینکه ملت ایران ملتی تلاشگر و مقاوم است موفق می شویم.اگر قیمت ها کنترل شود و اقتصاد شرایط مناسبی داشته باشد نگرانی نسبت به معیشت نخواهد بود.
شما پس از هلدینگ خلیج فارس به هلدینگ نفت و گاز پارسیان آمده اید. مهمترین فعالیت نفت و گاز پارسیان در صنعت پتروشیمی چیست؟
اکنون برای استفاده از تجربیات چهل ساله ام در صنعت نفت و پتروشیمی بعنوان مشاور عالی در هلدینگ نفت و گاز پارسیان هستم که بعد از هلدینگ خلیج فارس، دومین هلدینگ ایران است و تولید متانول و کود شیمیایی دست این هلدینگ است و تلاش می کند روند توسعه را ادامه دهد.
ارزش پروژهای در دست این هلدینگ چه میزان است؟
نفت و گاز پارسیان تا 7 میلیارد یورو پروژه در برنامه دارد . که از مهمترین آنها طرح کیان در عسلویه است که شامل طرح های تولید اتیلن، ‌پلی اتیلن، ‌پایین دستی و آروماتیک می شود و حدود 4 میلیارد دلار ارزش آن است.
کارهای مهندسی پایه و تصحیح زمین انجام شده و اخیرا صندوق توسعه ملی برای تامین فاینانس موافقت کرده است. پیش بینی برای راه اندازی آن نیز چهارساله است.
همچنین یکی از پروژه ها در زمینه اچ اس ای، جمع آوری گازهای منتشر شده در عسلویه با توجه به کنوانسیون های بین المللی محیط زیست است که شرکتی با سهم 50 درصد هلدینگ خلیج فارس و 50 درصد نفت و گاز پارسیان در این زمینه تاسیس شد.
تعدادی پروژه مانند تاسیس خط لوله اتیلن غرب تا پتروشیمی تبریز در دستور کار قرار دارد.
علاوه بر طرح های پتروشیمی ایجاد پالایشگاه جدید در کنار پالایشگاه شیراز نیز از برنامه های این هلدینگ است که توسعه پالایشگاه ها و طرح های توسعه ای برای تولید فرآورده های با کیفیت تر را انجام خواهد داد.
و حرف آخر...
امیدوارم ایران هر روز مسیر شکوفایی را طی کند، نگاه و دیدمان علمی شده و عقلانیت حاکم شود. همچنین لازم است تا مدیریت علمی و تفکر سیستمی را یاد بگیریم و کلان نگر باشیم. اکنون دیگر زمان مدیریت سنتی نیست.
برای رسیدن به اهداف خود لازم است تا هر کاری که انجام می دهیم در داخل منافع ملی ببینیم و جزیره ای فکر نکنیم و با شعار توکل،‌ تفکر و تلاش به اهداف خود برسیم.