با گذشت ۱۱۰ سال از عمر صنعت نفت ایران، سرمایه عظیم منابع زیرزمینی در گستره مناطق نفت‌خیز جنوب، همچنان مهم‌ترین مزیت اقتصادی است که موتور محرک و زمینه فعالیت‌های پایدار اقتصادی و تجاری کشور به شمار می‌آید.
قرائن و شواهد نشان میدهد در افق و چشم‌انداز آینده نیز ادامه حیات و فعالیت ثمربخش این صنعت به عنوان نبض اقتصاد و محملی برای توسعه و رونق اقتصادی، برای دهه‌های متمادی از اولویت‌های مدیریت کلان کشور بوده و قادر خواهد بود در عرصه‌های بین‌المللی نیز جایگاه در خور شأن ایران را به عنوان یکی از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان نفت و انرژی جهان حفظ کند؛ منوط به این که در مواجهه با تحولات نوپدید در عرصه فناوری، رفع چالش‌های فنی و تکنیکی این صنعت را با اتکا به مؤلفه‌های دانش‌محور در دستور کار قرار دهیم.
بخش عمده مخازن نفت و گاز کشور و به‌ویژه شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در نیمه عمر خود قرار گرفته و با چالش کاهش فشار مخزن و افت طبیعی تولید مواجهند؛ بدین سبب تولید نفت خام از نظر مهندسی و مدیریت مخزن، نیازمند شناخت ویژگی‌ها، پیش‌بینی رفتار، تعیین عدم قطعیت و پذیرفتن ریسک سرمایه‌گذاری در اینگونه مخازن است.
بر این اساس می‌توان ادعا کرد که برنامه ازدیاد برداشت از میدان‌های نفتی قدیمی، عمدتاً در حوزه عملیات مناطق نفت‌خیز جنوب که دارای ۴۵ میدان بزرگ و کوچک است، معنا یافته و موضوعیت می‌یابد.
در همین زمینه وزارت نفت با تدوین الگوی جدید قراردادهای نفتی، راهبرد بهره‌گیری از ظرفیت‌های بخش خصوصی داخلی و خارجی را در دستور کار قرار داده و مناطق نفت‌خیز جنوب را ملزم ساخته است فعالیت‌های مرتبط با ازدیاد برداشت از مخازن را مطابق با شرایط و با لحاظ صرفه و صلاح کشور پیگیری کرده و به سامان برساند.
این شرکت در سال ۱۳۹۵ با طرح ابتکاری خود یک الگوی قراردادی با دو نوع قرارداد «عملیات‌محور» و «میدان‌محور» برای توسعه مخازن خود به هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران ارائه داد که خوشبختانه هر دو نوع قرارداد مورد تصویب قرار گرفت و زمینه سرمایه‌گذاری در بخش توسعه میدان‌ها فراهم شد؛ با اجرای این پروژه‌ها ضمن جبران بخشی از افت طبیعی تولید، امکان افزایش ظرفیت تولید به میزان قابل توجهی نیز فراهم خواهد شد.
در حوزه میدان‌محور، شرکت ملی نفت ایران، مجوز توسعه چهار میدان کرنج، شادگان، رگ سفید و پارسی را صادر کرد و به دنبال آن با رایزنی‌های گسترده، جلسات کارشناسی و مذاکرات متعدد با شرکت‌های داخلی و خارجی، طرح توسعه ۲ میدان کرنج و شادگان نهایی و نخستین توافقنامه همکاری (HOA) در اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ با شرکت پرگس امضا شد تا عهده‌دار توسعه میدان کرنج شود. متعاقب آن مقدمات امضای توافقنامه همکاری (HOA) توسعه میدان‌های پارسی و پرنج نیز انجام و شرایط برای امضای این توافق نامه همکاری (HOA) نیز فراهم شده است. شایان ذکر است که مذاکرات توافقنامه همکاری میدان شادگان نیز در مرحله نهایی‌سازی است.
در بخش عملیات‌محور نیز توسعه ۲۸ مخزن در دستور کار قرار دارد و با جلسات مستمر کارشناسی، موانع و مشکلات فرا روی این طرح یکی پس از دیگری برداشته می‌شود؛ به گونه‌ای که در ۲ سال آینده، نتایج اجرای این طرح در قالب افزایش تولیدی حدود ۳۰۰ هزار بشکه و جبران کاهش حدود ۳۴۰ هزار بشکه آشکار خواهد شد.
اعتبار مورد نیاز برای اجرای طرح توسعه ۲۸ مخزن حدود ۴,۶ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که این حجم سرمایه‌گذاری در گستره عملیاتی مناطق نفت‌خیز جنوب و پنج شرکت بهره‌بردار، افزون بر تحقق اهداف مرتبط با افزایش تولید، در زمینه رونق کسب‌وکار و اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در استان خوزستان و استان‌های نفت‌خیز تأثیری مثبت و آثاری امید‌بخش خواهد داشت؛ اجرای ۱۱۰ پروژه سطح‌الارضی، حفاری ۲۸۳ حلقه چاه جدید و تعمیر ۱۴۳ حلقه چاه موجود بخشی از حجم عظیم فعالیت‌های مرتبط با توسعه این مخازن است که تنها در بخش حفاری، ۸۰ دکل شامل ۶۰ دکل توسعه‌ای و ۲۰ دکل تعمیراتی را در سطح مناطق نفت‌خیز جنوب به کار خواهد گرفت؛ در بخش تأسیسات سطح‌الارضی نیز حجم کار دست کمی از این بخش نداشته و حجم فعالیت‌های این شرکت را از طریق بازوهای اجرایی فعال در بخش خصوصی به نحوی کم سابقه افزایش خواهد داد.
نکته مثبت قراردادهای مرتبط با توسعه مخازن، لحاظ اصل الزام حمایت از سازندگان داخلی در همه اسناد مناقصه این طرح است که براساس آن پیمانکاران مؤظف شده‌اند همه نیازهای کالایی طرح را از داخل تأمین کنند، به استثنای آن بخش از تجهیزاتی که بومی‌سازی نشده یا در بازه زمانی اجرای طرح قابل طراحی و تولید نباشد.
طرح توسعه ۲۸ مخزن از طرح‌های مهم شرکت ملی نفت ایران است که از اهم فواید آن می‌توان به افزایش تولید نفت خام، افزایش درآمدهای ارزی کشور و ایجاد اشتغال جدی در حوزه عملیات مناطق نفت‌خیز جنوب به‌ویژه استان خوزستان اشاره کرد که منافع بسیاری برای کشور خواهد داشت، ضمن آن‌که اجرای این طرح‌ها زمینه مشارکت شرکت‌های توانمند ایرانی و سازندگان و تأمین‌کنندگان برتر کالا و تجهیزات صنعت نفت را فراهم خواهد ساخت. جای بسی امیدواری است که در این رهگذر تمام ظرفیت‌های استان خوزستان و استان‌های نفت‌خیز در پهنه جغرافیای شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب برای اجرای به موقع این طرح‌های توسعه‌ای، همراه و هم‌صدای شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب هستند و اعتقاد داریم با اجرای این طرح‌ها بخش قابل توجهی از مسئولیتهای اجتماعی در جهت محرومیتزدایی در این مناطق برطرف خواهد شد.
بیژن عالیپور
مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب