جنبش توسعه انرژیهای تجدید پذیر (RE) نتوانسته
است چندان توجه کشورهای در حال توسعه را جلب کند و رکورد این گروه کشورها در RE عقب تر از
کشورهای توسعه یافته است این شرایط در حالی است که طبیعت کشورهای در حال توسعه
مستعد تر برای شتاب و توسعه انرژی هایی نظیر انرژی خورشیدی می باشد.البته معدودی
کشورهای در حال توسعه نظیر لیتوانی و اروگوئه و بخش هایی از هند نظیر ایالت تامیل
نادو گامهای خوبی برای توسعه انرژی های باد و خورشید برداشته اند که اقدامات آنها
به معنی آنست که کشورهای میان درآمد و کم درآمد نیز می توانند در زمینه انرژیهای
تجدید پذیر (RE) یا انرژیهای سبز موفقیت های کسب کننده موقعیت اروگوئه در این
زمینه در بین کشورهای در حال توسعه بی نظیر است و رتبه آن در جهان درست بعد از
دانمارک قرار دارد که پیشرو بهره گیری از RE در جهان می باشد.
ولی آقای جراردوین کارشناس موسسه IEEFA که
پژوهشهای ویژه ای را در زمینه RE داشته معتقد است عمده گسترش RE در کشورهای توسعه یافته بویژه کشورهای اروپایی بوده است. ضمناً
این توسعه بیشتر معلول تکلیف الزام آور اتحادیه اروپا در 28 کشور عضو این نهاد
برای توسعه RE بوده و صرفاً ناشی از سیاستگزاری این کشورها نبوده است.
از سوی دیگر بررسی های منتشر شده از آمار و
اطلاعات موسسه IEEFA حاکی از آنست که در سال 2016، انرژیهای باد و خورشید بطور متوسط
فقط 4/3 درصد برق مربوط به 48 کشور در حال توسعه که برای آنها آمار ارائه شده را
تامین کرده است. البته این ارقام برای لیتوانی 26%، اروگوئه 25% و رومانی 14% بوده
، حال آنکه در کشورهای ناحیه بالکان (بوسنی هرزگوین، صربستان، مقدونیه و غیره) روسیه
و اندونزی است.
در سال یاد شده یعنی 2016 ، تولید برق
کشورهای توسعه یافته از باد و خورشید معادل 11% بوده که در بین آنها دانمارک با
46% تولید در صدر قرار داشته و پرتقال ، اسپانیا و ایرلند نیز در رتبه های بعدی
قرار داشته اند که رکورد آنها بیش از 20% بوده است . اگر بجای باد و خورشید تمام
انرژیهای تجدید پذیر از جمله انرژی های آبی (هیدرو)، زمین گرمایی (ژئوتومال) و
زیست توده ( بایومس نظیر کود ، برگ و غیره) را در نظر بگیریم ، سهم تولید برق
کشورهای نو ظهور Emerging Economies (کشورهای
در حال توسعه میانه) از این منابع حدود 23% میشود.
بیشتر کشورهای پیشرو در این زمینه طبیعت
کوهستانی دارند (نظیر ممالک آمریکای جنوبی و بالکان) که وضع خوبی از نظر انرژی
حاصل از سدهای آبی دارند. جالب توجه است که در سال 2016 برزیل 80% ، کلمبیا 62% ،
اکوادور 60% ، کرواسی 67% ، مونتنگرو 62% ، لیتوانی 70% و لاتویا 54% برق خود را
از RE (عمدتاً هیدرو) گرفته اند. از کشورهای یاد شده سه مورد آخر مشمول
سوبسیدهای اتحادیه اروپا نیز بوده اند.
وضعیت دارندگان سوخت های فسیلی
در بین کشورهای در حال توسعه ، وضع دارندگان
انرژیهای فسیلی از همه بدتر است. گذشته از وضعیت چین که بزرگترین تولید کننده و
مصرف کننده ذغال سنگ در جهان است و همچنین بالاترین مصرف انرژی دنیا را در بین
کشورهای جهان دارد و باید در مورد آن بطور اختصاصی روندها را ارزیابی کرد، کشورهای
ترکمنستان، ترینیداد و توباگو، الجزایر و تمام ممالک حوزه خلیج فارس که ذخایر و
تولید نفت و گاز زیادی دارند ، کمتر از 1% تولید برق خود را ..... تحصیل می کنند.
این امر در حالی است که در کشورهای توسعه یافته در سال 2016 سهم برق تولیدی از
انرژیهای تجدید پذیر بیش از 45% بوده است. در این گروه کشورها ایسلند تمامی برق
خود ررا از هیدرو و ژئوترمال می گیرد و نروژ و زلاندنو نیز بخش اعظم برق خود را از
هیدرو کسب می کنند.
آیا اروگوئه و دانمارک الگو
هستند؟
حامیان محیط زیست که مبارزه با تغییر اقلیم
و مقابله با تولید و مصرف سوخت های فسیلی بویژه نفت و گاز را در دستور کار دارند ،
تلاش می کنند کشوری نظیر اروگوئه را بعنوان الگو برای کشورهای در حال توسعه معرفی
کنند، حال آنکه ویژگی های جغرافیایی و انسانی این کشور منحصر بفرد و یا لااقل کم
نظیر است اروگوئه فقط 4/3 میلیون نفر جمعیت دارد که در مقیاس جهانی به اندازه یک
شهر با جمعیت متوسط است. ثانیاً موقعیت جغرافیایی این کشور بصورتی است که انرژی
آبی آن وضعیت مطلوبی دارد و پایه مطمئنی برای تامین انرژی در این کشور فراهم می
کند و در واقع انرژیهای باد و خورشید بیشتر نقش متوازن کننده تقاضای انرژی را
دارند . ثالثاً اروگوئه به سهولت می تواند برق اضافی خود را در مواقعی که مازاد
انرژی باد و خورشید دارد به دو همسایه بزرگ خود (برزیل و آرژانتین) صادر کند، حال
آنکه کشورهای بزرگ با همسایگان کوچک قادر به این کار نیستند. این وضعیت برای دانمارک نیز صادق است که می
تواند انرژی مازاد خود را به آلمان صادر کند.
در چین و هند چه خبر است؟
رکورد پیشرفت بهره گیری از انرژیهای تجدید
پذیر در دو کشور غول آسای چین و هند نیز چندان رضایتبخش نبوده است. در هند دولت
این کشور برای جذب کمک های بین المللی مستمراً وعده ها و قول هایی برای آینده می
دهد که بیشتر ناظران بین المللی نسبت به عملی شدن آنها تردید دارند. در برخی
ایالات این کشور نظیر ایالت جنوبی تامیل نادو پیشرفت هایی در این زمینه وجود داشته
بنحویکه در سال 2016 معادل 14% برق مصرفی این ایالت از انرژیهای باد و خورشید بدست
آمده است. البته در این ایالت نیز مقدار اصلی مصرف برق توسط یک نیروگاه اتمی تامین
می گردد و انرژیهای باد و خورشید نقش تامین کننده متوازن ساز دارند. نیروگاه اتمی
تا میل نادو یک سوم برق مصرفی هند را تامین می کند.
چینی ها سعی کرده اند تهدید مبارزه با تغییر
اقلیم را به فرصت تبدیل کنند و تا حدی نیز در این فرایند موفق بوده اند. چین که
بیشترین تولید و مصرف ذغال سنگ جهان را داراست و بزرگترین ماشین تولید صنعتی دنیا
را در اختیار دارد، دارای تعداد زیادی شهرهای بزرگ صنعتی است که زندگی در آنها با
روند فعلی امکان پذیر نمی باشد. از سوی دیگر تا سال 2015 که موافقت نامه پاریس
برای مبارزه با تغییر اقلیم تائید شد، چین از مخالفین سرسخت آن به حساب می آمد .
ولی از آن پس بویژه با روی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا که مخالفت آن با موافقت
نامه پاریس علنی شد، چین تلاش کرده است در رابطه با مسائل مبارزه با تغییر اقلیم
بویژه توسعه انرژیهای تجدید پذیر نقش سازنده داشته و افکار عمومی جهانی را جلب
نماید.
یکی از موضوعات مهم در مذاکرات تغییر اقلیم
توسعه انرژیهای تجدید پذیر بوده که چین در سالهای اخیر تصمیم گرفته است با تولید
انبوه صفحات خورشیدی و کاهش هزینه های آن نظر مثبت کشورهای جهان بویژه افکار عمومی
طرفداران محیط زیست در اروپا و آمریکا را به خود جلب نماید، حال آنکه این امر
بیشتر یک سیاست تولید صنعتی بوده که چین هم راستا با سایر سیاستها و راهبردهای خود در پیش گرفته است. به هر حال
فعالیت چین در زمینه تولید صفحات خورشیدی در سالهای اخیر سبب شده است هزینه تولید
انرژی خورشید بنحو قابل توجهی کاهش یابد و امید به توسعه این انرژی برای مبارزه با
تغییر اقلیم افزایش یابد. ولی بطور کلی در حال حاضر سهم انرژی های تجدید پذیر از
تولید انرژی در چین بسیار ناچیز است و بایستی برای نتیجه گیری نهایی ، آمار و
اطلاعات دو سه سال آینده را مد نظر قرار داد.
از چین و هند که بگذریم ، وضعیت در سایر
کشورهای آسیایی چندان تعریفی ندارد. سالها است که چند کشور در جنوب شرق آسیا به
تولید کنندگان انرژیهای خورشیدی و بادی خود سوبسید می دهند ولی این انرژی بواسطه
فقدان یکپارچگی شبکه های برق و ذغال سنگ ارزان ، رشد قابل ملاحظه ای نداشته اند.
دراوراسیا (پاکستان، ایران، ترکیه، گرجستان، آذربایجان و ارمنستان) نیز به علت زیر
ساخت های ضعیف و قیمت های غیر جذاب رشد بخش های مربوط به انرژیهای باد و خورشید
بسیار ناچیز بوده است.