ایجاد شفافیت در معاملات، کشف قیمت براساس مکانیسم عرضه و تقاضا، وجود تضامین خریدار و فروشنده برای پایبندی به تعهدات و انجام معاملات در حداقل زمان از جمله مزایایی است که بورس کالا در معاملات محصولات پتروشیمی ایجاد کرده است.
امروزه فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی نقش ارزندهای در فعالیت های اقتصادی ایران ایفا می کنند که بخش مهمی از آن مرتبط با صنایع پتروشیمی است. اهمیت صنایع پتروشیمی از دو نظر قابل بررسی است؛ مورد اول، سهم 20 درصدی ارزش بازار این صنعت از کل بورس تهران است که بیشترین سهم از میان تمام صنایع محسوب می شود و مورد دوم، میزان بالای صادرات محصولات پتروشیمی در میان صادرکنندگان غیر نفتی است. در این بین در بازار محصولات پتروشیمی و نفتی، گاهی تلاطم های بازار ارز یا برخی مواقع خاص در طول سال، خریداران و تولیدکنندگان دچار مشکلاتی می شوند و ریسک آنها را برای انجام معاملات افزایش می یابد. این در حالی است که این چالش ها به راحتی و مانند کشورهای توسعه یافته به کمک استفاده از ابزارهای مالی نوین مانند آتی و مشتقه قابل حل هستند.
ابزارهای مالی که به بنا به گفته “علی محمد بساق زاده، عضو هیئت مدیره شرکت ملی صنایع پتروشیمی “ نقش پررنگی در حمایت از تولیدکنندگان و خریداران دارند و زمانی که خریداری برای محصولات وجود ندارد، تولیدکنندگان با استفاده از ابزارهایی مانند سلف، محصولات خود را پیش فروش می کنند و این اتفاق دو نتیجه مهم را به همراه دارد؛ از یک سو، شرکت تولیدکننده در زمان تنگنای فروش نقدینگی دریافت می کند و از سوی دیگر، در شرایط افزایش و نوسان قیمت محصولات، خریداران با قیمت های مناسب می توانند محصولات مورد نیاز خود را تامین کنند. بنابراین، استفاده از ابزارهای مشتقه بورس کالا برای تولیدکنندگان و خریداران بازی برد-برد است و موجب تعادل بازار می شود”. متن کامل مصاحبه نیپنا با ایشان را در ادامه می خوانید:
امسال پانزدهمین سال تاسیس بورس فلزات و یازدهمین سال راه اندازی بورس کالای ایران است؛ در ابتدا بفرمایید که شرایط معاملات محصولات پتروشیمی پیش از تاسیس بورس کالا به چه ترتیبی بود و این بورس توانسته چه اصلاحاتی در بخش کالایی کشور، معاملات محصولات پتروشیمی و کلیت اقتصاد به وجود بیاورد؟
با توجه به اینکه بیش از 50 سال از فعالیت صنعت پتروشیمی می گذرد، این صنعت تجربه مناسبی در زمینه تولید و فروش محصولات به دست آورده است؛ پیش از تاسیس بورس کالا، تعداد بسیاری از شرکت های پتروشیمی تحت نظارت شرکت ملی صنایع پتروشیمی فعالیت می کردند و به همین دلیل، این شرکت برای بهبود وضعیت معاملات محصولات پترشیمی در بازارهای داخلی و خارجی شرکتی را با نام “ شرکت بازرگانی پتروشیمی” تاسیس کرد. در نتیجه با نظارت مستقیم شرکت ملی صنایع پتروشیمی بر ساز وکار “شرکت بازرگانی پتروشیمی”، وضعیت معاملات داخلی و صادرات محصولات پتروشیمی با تاسیس این شرکت سامان گرفت، اما گسترش صنعت پتروشیمی از یک سو و درخواست سرمایه گذاران جدید برای ورورد به این صنعت و تولید و سرمایه گذاری از سوی دیگر، موجب شد که بخش خصوصی به این صنعت ورود کند.
در ادامه، سیاست گذاری های شرکت ملی صنایع پتروشیمی و اجرای اصل 44 قانون اساسی موجب رشد خصوصی سازی در کشور شد و بسیاری از شرکت های پتروشیمی به بخش خصوصی واگذار شدند؛ به این ترتیب، شرکت “بازرگانی پتروشیمی” هم به شرکت خصوصی واگذار شد. این رویداد، نوساناتی را در معاملات محصولات پتروشیمی در بازارهای داخلی و خارجی را به همراه داشت و در این زمان، “بورس کالای ایران” وارد عمل شد و عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا، توانست کمک بسیار مناسبی برای آرام شدن بازار معاملات پتروشیمی ها انجام دهد. این در حالی است که پتروشیمی ها از جمله اولین محصولاتی بودند که به بورس کالای ایران راه یافتند و پس از آن، شاهد ایجاد رینگ محصولات پتروشیمی و فرآورده های نفتی در این بورس بودیم. در مجموع، ایجاد شفافیت در معاملات، کشف قیمت براساس مکانیسم عرضه و تقاضا، وجود تضامین خریدار و فروشنده برای پایبندی به تعهدات و انجام معاملات در حداقل زمان از جمله مزایایی است که بورس کالا در معاملات محصولات پتروشیمی و کلیت اقتصاد ایجاد کرده است. بنابراین، عملکرد بورس کالا در این زمینه بسیار مناسب، کارآمد و قوی بوده است.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، روند تامین مواد اولیه و کشف قیمت ها پس از عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا اصلاح شده است؛ آیا بورس کالا نقشی در توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی داشته است؟
پیش از ورود محصولات پتروشیمی به بورس کالا، صنایع پایین دستی پتروشیمی زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت فعالیت میکردند و صنایع میانی و بالادستی زیر نظر وزارت نفت بودند؛ از این رو با راه اندازی بورس کالا، هماهنگی مناسبی بین این زنجیره شکل گرفت تا مشکلات صنعت پتروشیمی در کوتاه ترین زمان ممکن برطرف شود. به این ترتیب زمانی که بورس کالا به این زنجیره وارد شد، معاملات شرایط بهتری پیدا کرد و این اتفاق تاثیر مستقیمی بر رونق صنایع پایین دستی داشت. از سوی دیگر، به دلیل انجام معاملات در تالار بورس کالا، بستر شفافی که بورس برای خرید و فروش مهیا کرده بود، دست واسطه گران را به میزان زیادی از این صنعت کوتاه و زمینه رونق بیشتر صنایع پایین دستی را فراهم کرد.
ایجاد شفافیت در دادوستدهای صنعت پتروشیمی تا چه میزان توانسته، سود اصلی را به تولیدکنندگان برساند و نقش پررنگ واسطه ها در گذشته را کاهش دهد؟
شرکت های پتروشیمی در بورس کالای ایران، محصولات تولیدی را در یک فضای شفاف و با ساز و کار مناسب عرضه می کنند و خریداران نیز پس از اینکه از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت احراز هویت شدند، اجازه دارند که محصولات را خریده و در کمترین زمان ممکن تحویل بگیرند. از این رو، بستر شفافی به وجود آمده تا واسطه گران از چرخه معاملات حذف شوند. در واقع، حذف واسطه ها به تولید بیشتر محصولات منجر می شود، چون سود حاصل از فروش به واحدهای تولیدی بازمی گردد و با تامین مالی بیشتر، محصول بیشتری نیز تولید می شود.
به اعتقاد شما اگر در سال های اخیر به بورس کالا بیشتر بها داده می شد تا بتواند ابزارهای مالی مانند ابزارهای مشتقه را بیشتر توسعه دهد، آیا امروز فعالان صنعت از نوسانات شدید قیمتی محصولات ناشی از نرخ ارز به این میزان لطمه می دیدند؟
گاهی در بازار شرایطی به وجود می آید که بر میزان خرید و فروش محصولات تاثیرگذار است؛ برای مثال در اسفند و فروردین به دلیل تعطیلات نوروزی، خرید محصولات با افت قابل توجهی روبه رو می شود. در چنین شرایطی، ابزارهای مالی نقش پررنگی در حمایت از تولیدکنندگان و خریداران ایفا می کنند؛ به عبارت دیگر، زمانی که خریداری برای محصولات وجود ندارد، تولیدکنندگان می توانند با استفاده از ابزارهایی مانند سلف و قراردادهای مشتقه، محصولات خود را پیش فروش کنند و این اتفاق دو نتیجه مهم را به همراه دارد. از یک سو، شرکت تولیدکننده در زمان تنگنای فروش نقدینگی دریافت می کند و می تواند صورت های مالی خود را بهبود بخشد و از سوی دیگر، در شرایط افزایش و نوسان قیمت محصولات، خریداران با قیمتهای مناسب میتوانند محصولات مورد نیاز خود را تامین کنند. بنابراین، استفاده از ابزارهای مشتقه بورس کالا برای تولیدکنندگان و خریداران بازی برد- برد است و موجب تعادل بازار می شود.
چشم انداز شما از آینده بورس کالا در اقتصاد ایران چیست؟
بورس کالا یک پدیده جهانی است که نمیتوان ضرورت وجود آن را انکار کرد؛ در ایران نیز بورس کالا با وجود نوپا بودن توانسته کارنامه خوبی از خود بجا بگذارد و معاملات صنایع مهمی از جمله پتروشیمی، کشاورزی، فولاد و... را مدیریت می کند و بدون شک در آینده نزدیک نیز زمینه رونق بیشتر این بورس فراهم میشود. بورس کالای ایران، فضای مناسب و شفافی برای رقابت ایجاد کرده و با تقویت نقاط قوت و برطرف کردن نقاط ضعف میتواند چابک تر از همیشه به فعالیت خود ادامه دهد و نقش پررنگی در اقتصاد ایران داشته باشد.