تداوم جریان نفت ایران به هشت مشتری اصلی
چهاردهم آبان هشت و نیم صبح به وقت واشنگتن و پنج عصر به
وقت تهران، فاز دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران اجرایی شد تا بعد از خروج یکجانبه
آمریکا از توافق بین‌المللی برجام، دور جدید محدودیت‌ها به شکل کامل علیه کشورمان
بازگردد. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در این تاریخ همزمان با اعلام رسمی
بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، اسامی هشت کشور معاف شده از تحریم‌های نفتی ایران نیز
اعلام کرد.
معافیت چین، هند، ترکیه، کره‌جنوبی، ژاپن، تایوان، ایتالیا
و یونان از تحریم‌های نفتی ایران اما مهم‌ترین نکته‌ای بود که باعث شد با وجود
بازگشت کامل تحریم‌ها علیه ایران، خرید نفت این هشت مشتری اصلی از ایران ادامه
پیدا کند. این هشت کشور که ۸۰ درصد از صادرات روزانه ۶/۲ میلیون بشکهای ایران در
سال گذشته میلادی به آنها اختصاص داشته در حالی مجاز به ادامه خرید نفت از ایران
در دوران تحریم هستند که پیش از این مقامات دولت دونالد ترامپ با جدیت به دنبال
صفر کردن صادرات نفت خام ایران تا ضرب‌العجل ۱۴ آبان بودند.
پس از خروج دونالد
ترامپ از توافق بین‌المللی برجام در تاریخ هشت مه (۱۸ اردیبهشت)، فاز نخست تحریم‌های
آمریکا علیه ایران در تاریخ ۱۵ مرداد سال جاری با محدود کردن صنایع مختلف از جمله‌خودروسازی
و فولاد آغاز شد و فاز دوم آن نیز به فاصله ۹۰ روز بعد در تاریخ ۱۴ آبان اجرایی شد
تا فروش نفت و مبادلات مالی و بیمه‌ای ایران در سطح بین‌الملل با محدودیت مواجه
شود.
از زمان خروج ترامپ
از برجام و با آغاز فشارهای آمریکا، صادرات نفت خام ایران با کاهش نسبی مواجه شد.
اعداد و ارقامی که از سمت منابع مختلف برای افت صادرات نفت خام ایران اعلام می‌شود
بین ۷۰۰ هزار بشکه تا یک 2/1 میلیون بشکه در روز نسبت به اوج صادرات نفت خام ایران
(8/2 میلیون بشکه در یکی از روزهای سال گذشته) نوسان دارد. با این حال وزیر امور
خارجه آمریکا میزان افت صادرات نفت خام کشور پس از خروج آمریکا از برجام را یک
میلیون بشکه و زیان مالی ناشی از آن را حدود ۵/۲ میلیارد دلار اعلام کرده است. اما
از نگاه بسیاری از کارشناسان از آنجا که همزمان با نگرانی خروج نفت ایران از بازار،
طلای سیاه با رشدی چشمگیر همراه شد و از ۷۴ دلار در ماه مه به رکورد ۸۶ دلار در
ماه اکتبر نیز رسید، ایران حتی با وجود صادرات کمتر زیان چشمگیری متحمل نشده است
زیرا به همان نسبت قیمت‌ها افزایش پیدا کرده بودند.
اما اعطای معافیت به هشت کشور اصلی خریدار نفت خام ایران به
چه معنا است؟ و کشورهای معاف شده تا چه میزان قادر به خرید نفت از ایران هستند؟
افزایش صادرات در دوران تحریم
دولت ترامپ طی ماه‌های گذشته تلاش فروانی برای صفر کردن
خرید نفت ایران از سمت متحدانش کرد. با این حال تقریبا تمام خریداران عمده نفت خام
ایران به جای همراهی با فشارهای آمریکا با تاکید بر اینکه صفر کردن خرید نفت از
ایران می‌تواند آثار زیان‌باری برای صنایع نفتی و قیمت سوخت آنها داشته باشد، حداکثر
تلاش خود را به کار بستند تا برای واردات نفت از ایران معافیت دریافت کنند و
سرانجام موفق به انجام این کار نیز شدند.
در این میان عدم توانایی کشورهایی چون عربستان و متحدانش در
خلیج فارس و همچنین روسیه برای جبران جای خالی ایران در بازار نفت، در اعطای این
معافیت‌ها بی‌تاثیر نبود. دونالد ترامپ پس از خروجش از برجام در حالی در توییت‌های
مختلف با لحنی دستوری اوپک را مجبور به افزایش تولید می‌کرد که با وجود افزایش
تولید روزانه نفت این سازمان، سرانجام مجبور به بیان این اعتراف شد که «برای وارد
نشدن شوک به بازار، حاضر به انعطاف در تحریم‌های نفتی ایران شده است.» این را رییس‌جمهور
آمریکا یک روز پس از اعلام معافیت‌ها به خبرنگاران گفت.
به این ترتیب تا
آنجا که تا کنون مشخص شده است (دو روز پس از اعلام معافیت‌ها)، هشت کشور معاف شده
از تحریم‌های نفتی ایران می‌توانند به مدت ۱۸۰ روز به خرید نفت از ایران ادامه
دهند. کارشناسان عقیده دارند با اعطای این معافیت، صادرات نفت ایران در دوران
تحریم بر خلاف آنچه دولت ترامپ می‌خواهد، با افزایش نیز همراه خواهد شد. علت این
اتفاق نیز بازگشت برخی کشورها به سبد صادراتی نفت ایران است. برای مثال کره‌جنوبی و
ژاپن، طی ماه‌های اخیر خرید نفت از ایران را برای نخستین بار از سال ۲۰۱۲ به صفر
رسانده بودند اما حالا زیر سایه معافیت‌های به دست آمده، این دو کشور خرید نفت از
ایران را از سر خواهند گرفت. به این ترتیب طبیعی است که آمار فروش نفت ایران
افزایش یابد.
در ادامه به طور خلاصه برنامه خرید برخی از
بزرگترین مشتریان نفتی ایران در دوران تحریم تشریح شده است. تا زمان نگارش این
گزارش از دو کشور ایتالیا و یونان و برنامه آنها برای واردات نفت از ایران
اطلاعاتی منتشر نشده است. ایتالیا و یونان کشور که از مشتریان پایدار نفت خام ایران
هستند در سال گذشته به ترتیب روزانه ۲۰۰ و ۱۲۰ هزار بشکه نفت خام از ایران خریداری
کرده‌اند.
چین
بر اساس گزارش‌های
موجود، دومین اقتصاد برتر دنیا در روزهای آینده می‌تواند روزانه ۳۶۰ هزار بشکه نفت
خام از ایران خریداری کند. این کشور که بزرگترین سهم را در سبد صادراتی ایران
دارد، پیش از این و در ماه‌های ژانویه و سپتامبر ۲۰۱۸ روزانه حدود ۶۵۸ هزار بشکه
نفت خام از ایران خریداری کرده است. به گفته منابع آگاه به بلومبرگ، ۳۶۰ هزار بشکهای
که چین می‌تواند در زمان تحریم از ایران خریداری کند شامل نفت تولید شده در پروژه‌هایی
نمی‌شود که شرکت‌های چینی در ایران در آن مشارکت دارند. به این ترتیب میزان واردات
این کشور از ایران، می‌تواند بیش از مقدار یاد شده باشد.
هند
هند نیز به عنوان
کشوری که برخی پالایشگاه‌های آن به لحاظ فنی وابستگی زیادی به نوع نفت خام ایران
دارد، با استفاده از معافیتی که به دست آورده است می‌تواند روزانه تا سقف ۳۰۰ هزار
بشکه نفت خام از ایران وارد کند. این کشور پیش از اعمال دوباره تحریم‌ها علیه
ایران، در ماه‌های ژانویه و اکتبر ۲۰۱۸ روزانه تا ۵۶۰ هزار بشکه نفت خام از ایران
وارد می‌کرد و پس از چین، دومین مشتری بزرگ نفت خام ایران بود.
هند کشوری بود که
مقامات آن با وجود فشار آمریکا برای صفر کردن خرید نفت از ایران، پافشاری فراوانی
برای به دست آوردن معافیت کرد. دولت هند در آستانه انتخابات سال آینده در این
کشور، با افزایش قیمت نفت تحت فشار کاهش عرضه ایران، شاهد رشد نرخ سوخت و اعتراض‌های
مردمی بود. طبق گزارش بلومبرگ، هند در سال جاری میلادی روزانه به طور متوسط ۵۶۰
هزار بشکه نفت خام از ایران خریداری کرده و در سال ۲۰۱۷ نیز تقریبا ۴۵۰ هزار بشکه
در روز از نفت ایران وارد می‌کرده است. انتظار می‌رود پالایشگران هندی در ماه جاری
(نخستین ماه بازگشت تحریم‌ها) ۹ میلیون بشکه نفت خام ایران را بارگیری کنند. هند
نیز مانند کره‌جنوبی، پول نفت‌های خریداری شده را در سپرده‌هایی در داخل این کشور
به نام ایران نگهداری می‌کند. این پول برای مواقع لزوم قابل برداشت است.
کره‌جنوبی
به گزارش بلومبرگ، کره‌جنوبی که یکی از بزرگترین خریداران
میعانات گازی ایران است، می‌تواند در دوران تحریم روزانه ۲۰۰ هزار بشکه از این
ماده از کشورمان وارد کند. این میزان از سمت اس اند پی گلوبال، چهار میلیون بشکه
در ماه یعنی روزانه ۱۳۰ هزار بشکه عنوان شده است.
این کشور که پنجمین
مصرف‌کننده بزرگ نفت خام دنیا است، در طول سال ۲۰۱۷ به طور متوسط روزانه ۳۰۰ هزار
بشکه میعانات گازی از ایران خریداری کرده است. کره‌جنوبی سومین مشتری بزرگ نفت خام
ایران و بزرگترین خریدار میعانات گازی کشور است و تا پیش از دریافت معافیت‌ها خرید
نفت از ایران را در تبعیت از سیاست‌های آمریکا به صفر رسانده بود. این کشور در
مقابل کره شمالی خود را به آمریکا نیازمند می‌بیند از همین رو از متحدان نزدیک
آمریکا به شمار می‌رود. با این حال نیاز حیاتی پالایشگاه‌های کره‌جنوبی به میعانات
گازی ایران و زیان شرکت‌ها در این کشور باعث شد وزیر امور خارجه کره‌جنوبی شخصا از
پمئپو درخواست کند حداکثر انعطاف در زمینه تحریم‌های نفتی برای این در نظر گرفته
شود تا از زیان بیشتر فعالان اقتصادی پیشگیری شود.
ترکیه
همسایه غربی ایران
که در دور قبلی تحریم‌ها نیز برای خرید نفت از ایران معاف شده بود، در دور جدید
نیز مجاز به تامین 25 درصد از نیاز نفتی خود از کشورمان است. این عدد اخیرا از سوی
مقامات رسمی ترکیه اعلام شده و به این معنا است که این کشور روزانه بیش از 100
هزار بشکه نفت خام از ایران خریداری خواهد کرد. طبق آمارهای اعلام شده از سمت سازمان تنظیم بازار انرژی ترکیه، 50 درصد از نیاز ترکیه
به نفت خام از ایران تامین می‌شود و میزان باقی مانده نیز از عراق، کویت، عربستان
سعودی و روسیه تامین می‌شود.
بر اساس آمارهای موجود، این کشور در سال 2017 به
طور متوسط بیش از 500 هزار بشکه نفت خام در روز واردات داشته که نیمی از آن از
طریق ایران تامین شده است. مقامات ارشد ترکیه پیش از این اعلام کرده بودند بازگشت
تحریم‌ها تاثیری بر خرید گاز این کشور از ایران نخواهد گذاشت.
ژاپن
وزیر اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن یک روز پس از اعلام معافیت‌ها
با اشاره به اینکه واردات نفت شرکت‌های ژاپنی از ایران به تصمیم خود آنها بستگی
دارد تاکید کرد «انتظار دارد پس از قرار گرفتن نام ژاپن در میان کشورهای معاف شده
از تحریم‌های نفتی ایران، خریداران ژاپنی خرید نفت از این کشور را از سر گیرند.»
ژاپن پیش از آغاز مجدد تحریم‌های آمریکا روزانه حدود ۱۶۰ هزار بشکه نفت خام از
ایران وارد می‌کرد با این حال پالایشگران این کشور از اواسط سپتامبر تحت فشار
آمریکا واردات نفت خام از ایران را قطع کردند. هلدینگ JXTG یکی از بزرگترین پالایشگران
ژاپن اعلام کرده ممکن است خرید نفت از خلیج فارس را آغاز کند اما به حجم محموله‌ها
اشاره‌ای نکرده است. ژاپن در سال ۲۰۱۱ یعنی یک سال پیش از آغاز تحریم‌های قبلی
روزانه حدود ۳۱۵ هزار بشکه نفت خام از ایران وارد می‌کرد اما این میزان حتی پس از
اجرای برجام نیز احیا نشد و در سطحی کمتر باقی ماند.
تایوان
این کشور آسیایی سهمی ۱۶ هزار بشکهای از سبد روزانه صادرات
نفت خام ایران داشته و در لیست هشت کشور معاف شده از تحریم‌های نفتی ایران نیز قرار
دارد. با این حال آنطور که بلومبرگ گزارش می‌دهد، به نظر می‌رسد پالایشگران این
کشور با وجود دریافت معافیت از دولت آمریکا ترجیح می‌دهند منابع دیگری را جایگزین
نفت خام ایران کنند و همچنان خرید نفت از ایران را ریسک می‌دانند. این درحالی است
که بسیاری از مشتریان بزرگ نفت خام ایران بعد از دریافت معافیت‌ها مشغول سفارش‌گذاری
برای خرید نفت و میعانات گازی ایران خواهند شد.