پتروپالایشگاه ها چه هستند و چگونه این واژه به ادبیات نفت و گاز و انرژی راه پیدا کرده است. غالب مردم با واژگانی چون پالایشگاه و پتروشیمی آشنایی دارند. پالایشگاه و پتروشیمی به دلیل اینکه قدمت بسیار طولانی دارند و بسیاری از محصولات مورد نیاز مردم به تفکیک از هر کدام از آنها تامین می شود، اسامی شناخته شده هستند.
در واقع نفت و گاز خام از میادین تولید و پس از فراورش اولیه در واحدهای بهره برداری به پالایشگاه ها ارسال می شود. از اینجا یعنی از خروجی واحدهای بهره برداری جز پایین دست صنایع نفت به حساب می آید. مهمترین خروجی و محصول پالایشگاههای نفتی و گازی شامل:نفتا، بنزین، گازوییل، نفت سفید، نفت کوره، قیر و مالچ و همچنین میعانات گازی و گازهای سبکی چون متان، اتان و پروپان و گوگرد است.
محصول خروجی پالایشگاهها بخشی به صورت مستقیم در بازار به مردم عرضه می شود و مورد مصرف قرار می گیرد اما بخشی دیگر به پتروشیمی ها انتقال داد شده و دست دوم محصولات پایین دستی به سه گروه محصولات اصلی شامل دسته اول: اتیلن، پروپیلن، گوگرد، بنزین، آمونیاک و غیره، این محصولات پایه و اساس محصولات متعدد دیگر پتروشیمی را تشکیل می دهد. دسته دوم شامل محصولات میانی که خود ماده اولیه محصولات نهایی است مانند مواد اولیه پلاستیک و پی وی سی و ملامین و ... و دسته سوم محصولات نهایی مانند: لاستیک، کودهای شیمیایی، بنزین، الیاف مصنوعی و ... تقسیم می شود.
حقیقت آن است که با پیشرفت زندگی بشر و وابستگی بیش از پیش به تولید انرژی از سوخت های فسیلی و همچنین مواد مصنوعی ساخته شده در پتروشیمی ها، نقش پالایشگاهها و پتروشیمی ها در تولید افزایش یافته است و این خود باعث افزایش تقاضا برای محصولات پایین دست شده است.
به دلیل افزایش این تقاضا و همچنین فراگیر شدن استفاده از محصولات پتروشیمی در کشورهای در حال توسعه و جوامع پر جمعیت اخیراً به جهت کاهش انرژی مصرفی و کاهش پسماند و همچنین کامل تر شدن چرخه های تولید نسل جدیدی از صنایع پایین دستی با عنوان پتروپالایشگاه بوجود امده است.
در واقع پترو پالایشگاهها امکان حضور پر رنگ تری با توجه به محبوبیت محصولات پتروشیمی به تولید کنندگان در مقایسه با تنها پالایشگاه می دهد که باعث می شود تا علاوه بر کامل تر شدن چرخه های پایین دستی هیدروکربن و همچنین حفظ بیشتر انرژی و بالا رفتن راندمان، حضور پر سود تر و پر رنگ تری در بازار داشته باشند و به کلام ساده به صرفه تر تولید کنند.
در کشور ما به دلیل عدم حضور پررنگ بخش خصوصی و همچنین کندی و سنگینی بخش دولتی در تغییر و گذر از یک نسل تکنولوژی به نسلی دیگر هنوز پتروپالایشگاه جایی را برای خود باز نکرده است.
اگر چنانچه پتروپالایشگاهها در ایران باب شوند ممکن است بتوان راندمان مصرف انرژی در چرخه پایین دست انرژی را کاهش داده و حتی از اتلاف خوراک و افزایش آلودگی محیط زیست نیز جلوگیری کرد. نکته دیگر که جا دارد در برنامه ریزی های راهبردی صنایع پایین دست در نظر گرفته شود، بازارهای مجاور ایران است.
بسیاری از کشورهای همسایه ایران بازارهای بکر و در حال توسعه ای هستند که کمتر به عنوان مشتری خوراک نهایی ما هدف گذاری شدند. طی چند ماه اخیر در طی کاهش ارزش پول ملی در مقابل ریال پدیده ای به نام قاچاق به شدت پر رنگ و رسانه ای شده است؛ قاچاق به نوبه خود پدیده ای مضر و منفی به حساب می آید اما حداقل نکته مثبتی که در ان می توان یافت شدت کشش عرضه و تقاضاست.
چرا عرضه و تقاضای موجود نادیده گرفته می شود. تصور کنید اگر وزارت نفت عزمی برای عرضه نفت و گاز در بورس داشته باشد آیا بهتر نیست که در طراحی واحدهای کوچک پتروپالایشگاه در مناطق نزدیک به مرز با حداقل آلودگی برنامه ریزی شود؟ تصور کنید که اگر این محصولات با قیمتی پایین تر از عرف بین الملل به دست صادر کننده برسد، ولو به صورت چمدانی می تواند در آنسوی مرزها به خریدار تحویل شود.
البته برنامه ریزی برای تبدیل پدیده ای مانند قاچاق به یک مزیت در دوران تحریم کار ساده ای نیست و قطعاً به سادگی نوشتن ان نخواهد بود اما منظور از بیان آن دیدن نکاتی مانند میل و کشش شدید عرضه و تقاضا در مرزهای شرقی و غربی ایران است که با توجه به شرایط بین المللی پیش آمده برای فروش نفت و گاز در ایران بد نیست که به آن نگاه ویژه گردد.
همچنین تغییر سوخت بانکرینگ که برای 2020 برنامه ریزی شده است به زودی تمام کشورها را محتاج ال ان جی خواهد کرد. و با توجه به اینکه ایران به عنوان یکی از شاخص ترین کشورهای دارای گاز حتی یک واحد تولید ال ان جی نیز ندارد، نیاز شدید تولید این فرآورده گازی برای مصرف داخلی و فراتر از آن برآورده کردن نیاز کشورهای همسایه احساس می گردد.
ال ان جی نیز می تواند در غالب چرخه های پتروپالایشی در نزدیکی مرزها تولید شود و به این ترتیب حداکثر تکمیل شدن چرخه ها جهت ازدیاد ارزش افزوده بر روی مواد خام استخراجی صورت گیرد. فراموش نگردد راز توسعه صنایع پایین دستی و بهینه سازی آنها ورود بخش خصوصی است. بخش خصوصی واقعی که مجال و فضای رقابت سالم با غیر رانتی ها را داشته باشد.