بهای نفت در سال جاری میلادی تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله اجرای توافق نفتی بین اوپک و برخی کشورهای تولیدکننده خارج از این سازمان و همچنین نگرانی از تحریم نفت ایران بیش از 15 درصد رشد داشته است و حتی بهای نفت برنت در اوایل ماه گذشته میلادی سطوح بیش از 86 دلار بر بشکه که بیشترین مقدار ظرف 4 سال گذشته بود را نیز تجربه کرد. با وجود اینکه تحریم نفت ایران یکی از دلایل رشد قیمت نفت محسوب میشود اما هیچ برآورد واحدی از میزان صادرات نفت ایران و تاثیر آن بر آینده قیمتها حتی در کوتاهمدت وجود ندارد. به طور مثال در حالی که بسیاری از کارشناسان پیشبینی کردهاند که به دنبال تحریم نفت ایران تا پایان سال جاری قیمتها افزایش خواهد یافت و به بیش از 100 دلار بر بشکه خواهد رسید، اما برخی کارشناسان نیز احتمال کاهش قیمتها را مطرح کردهاند.
دسته اول با اشاره به شدت تحریم نفت ایران و کاهش عرضه نفت از سوی کشورهای دیگری چون ونزوئلا، این احتمال را مطرح میکنند که افزایش تولید عربستان، روسیه و دیگر کشورهای عضو اوپک پاسخگوی کاهش عرضه نیست و بازار با کمبود نفت مواجه خواهد شد. از این رو عدهای از کارشناسان و موسسات از جمله دو شرکت فعال در تجارت نفت مرکوریا و ترافیگورا احتمال تداوم افزایش قیمتها و رسیدن آن به حدود 100 دلار را مطرح کردهاند. اما دسته دیگری به سقوط قیمت نفت در ماه اخیر اشاره میکنند و بر این باورند که ضعف تقاضا مهمترین بازیگر بازار نفت خواهد بود. این دسته یا بر این باورند که میزان صادرات نفت ایران آنطور که آمریکا انتظار دارد کاهش نخواهد یافت یا نقش عربستان برای جایگزینی نفت ایران را پررنگ ارزیابی میکنند. بنابراین آنها بر این باورند که در ادامه سال قیمت نفت رشد بیشتری را تجربه نخواهد کرد و حتی ممکن است به کانال 80 دلار باز نگردد. قیمتها در ماه اکتبر یعنی یک ماه پیش از اجرایی شدن تحریمها، به دلیل نگرانی از جنگ تجاری آمریکا و چین و ضعف اقتصاد جهانی به خصوص در اقتصادهای نوظهور کاهش یافته است. دو دستگی در برآورد از آینده نفت نشان میدهد که در ماههای آتی باید منتظر نوسانات شدید قیمتی باشیم و از ورود نفت به عصر پرتلاطم قیمتی خبر میدهد. با این حال با کنار هم گذاشتن برآوردها میتوان به این نتیجه رسید که غالب پیشبینیها از تداوم معامله شدن نفت برنت تا پایان سال در بازه قیمتی 70 تا 90 دلار بر بشکه خبر میدهند. در ادامه این گزارش بازیگران اصلی بازار نفت شناسایی و تاثیر هر یک بر قیمتها ارزیابی شده است.
تحریم نفت ایران
8 ماه مه دونالد ترامپ اعلام کرد که از توافق هستهای با ایران موسوم به برجام خارج شده است و تحریمهای نفتی ایران از 5 نوامبر، مصادف با 14 آبان آغاز خواهد شد. دولت ترامپ اعلام کرد که هدف از تحریمهای نفتی به «صفر رساندن صادرات نفت ایران» است. هرچند از همان ابتدا مشخص بود که هدف دولت آمریکا محقق نخواهد شد، اما اینکه تحریمها بر خلاف تحریمهای دوره دولت اوباما سازوکار مشخص و اعطای معافیت برای بخشی از صادرات نفت نداشت، موجب شد که گمانههای بسیاری حول عرضه نفت ایران با شروع تحریمها شکل بگیرد. هرچند که برآوردها بعضا اختلاف بسیار فاحشی با هم داشتند، اما سیگنال کاهش عرضه را به بازار مخابره کردند و احتمال کمبود نفت مطرح شد. این موضوع باعث شد که قیمتها رشد قابل توجهی را تجربه کنند و در اوایل ماه اکتبر به بیشترین مقدار خود ظرف 4 سال اخیر برسند. بهای نفت برنت تا مرز 88 دلار بر بشکه رشد کرد و نفتخام آمریکا نیز تا بیش از 76 دلار بر بشکه افزایش یافت.
حتی با وجود شروع تحریمها هنوز میزان تاثیر تحریمها بر صادرات نفت ایران مشخص نیست. با وجود فشارهای زیاد دولت ترامپ، به دلیل مزیتهای اقتصادی و فنی خرید نفت ایران، پالایشگاهها تمایلی برای تبعیت از دستورات و قوانین فرامرزی دولت آمریکا ندارند. از این رو ممکن است با ایران برای دور زدن تحریمها بیشتر از گذشته همراهی کنند. آمار مختلف و متفاوتی که از میزان صادرات نفت ایران منتشر میشد خود گواه بر این مسئله است؛ میزان صادرات نفت ایران در اکتبر از یک میلیون بشکه در روز تا 2/ 2 میلیون بشکه در روز متغیر بوده است. موسسهای چون تانکر ترکرز که کار ردیابی نفتکشها را انجام میدهد، میزان صادرات ایران را 2/2 میلیون بشکه در روز اعلام کرده و شرکت کپلر، دیگر موسسه ردگیری نفتکشها آن را حدود 3/1 میلیون بشکه در روز برآورد کرده است. برآوردهای متفاوت از میزان صادرات نفت ایران و تردید در تاثیر گذاری تحریمها یکی از دلایل کاهش قیمت نفت یک ماه پیش از شروع تحریمها شناسایی میشود. به نظر میرسد تاثیر تحریمها بر میزان صادرات نفت ایران تنها به مرور و در طول زمان مشخص خواهد شد.
عربستان و متحدانش
اوپک در دسامبر سال 2016 توانست برخی کشورهای نفتی خارج از این سازمان را با خود همراه کند تا به توافقی برای کاهش عرضه و از بین بردن مازاد نفت موجود در بازار دست یابد. نتیجه جلسات و تمدیدهای متوالی، اجرای توافق نفتی تا پایان سال 2018 بود. با این حال با اعلام خروج ترامپ از برجام، عربستان مواضع خود در خصوص توافق نفتی را به طور کامل تغییر داد و تلاش برای پایان دادن به این توافق را آغاز کرد. مذاکرات و لابی عربستان با دیگر کشورها به خصوص روسیه موجب شد که در نشست رسمی اوپک در جولای گذشته تصمیم به تعدیل توافق نفتی گرفته شود، تعدیلی که به تعبیر وزیر انرژی عربستان به معنای رشد یک میلیون بشکهای عرضه نفت بود.
در حال حاضر تولید نفت عربستان به حدود 7/10 میلیون بشکه رسیده است در حالی که پیش از خروج آمریکا از برجام کمتر از 10 میلیون بشکه در روز بود. تولید دیگر اعضای اوپک و همچنین روسیه نیز افزایش یافته و به سطح پیش از توافق رسیده است، با این حال کاهش تولید نفت ونزوئلا و ایران بخشی از رشد تولید این کشورها را جبران کرده و اوپک به هدف افزایش یک میلیون بشکهای عرضه دست نیافته است. عربستان اعلام کرده که مانع از ایجاد کسری نفت در بازار به دنبال تحریم ایران خواهد شد، با این حال به نظر نمیرسد این کشور تمایل داشته باشد که قیمتها را آنطور که ترامپ خواهان آن است، کاهش دهد. چراکه اقتصاد عربستان به شدت به قیمت نفت وابسته است و کاهش قیمتها میتواند این کشور را برای تامین هزینههای خود با چالش بزرگی مواجه کند. از جمله اینکه به دنبال افت قیمت نفت در ماه گذشته، برخی زمزمهها مبنی بر احتمال بازگشت مازاد عرضه به بازار نفت و لزوم تداوم توافق نفتی در سال 2019 از سوی مقامات عربستان شنیده میشود. با این حال عربستان همواره روابط استراتژیکی با آمریکا داشته که در دوران ریاست جمهوری ترامپ عمق بیشتری نیز یافته است و لازمه تداوم چنین روابطی با ترامپ افزایش عرضه و جلوگیری از رشد قیمتها است. در این میان قتل جمال خاشقچی، روزنامهنگار منتقد سیاستهای محمد بنسلمان، ولیعهد عربستان نیاز این کشور به حمایت ترامپ را بیشتر کرده است، چراکه این اقدام سعودی با واکنش تند جهانی مواجه شده و بنیان قدرت در عربستان را لرزانده است. بنابراین به اعتقاد برخی مرگ روزنامهنگار واشنگتنپست به معنای افزایش عرضه نفت از سوی عربستان است.
صنعت نفت آمریکا
عرضه و تقاضای نفت آمریکا همواره نقشی موثر در قیمت نفت ایفا کرده است. به خصوص اینکه در سالهای اخیر تولید نفت این کشور رشد قابل توجهی یافته و آمریکا در حال حاضر عربستان را پشت سر گذاشته و شانه به شانه روسیه، به عنوان بزرگترین تولیدکننده جهان، نفت استخراج میکند. رشد تولیدات آمریکا مهمترین عامل سقوط قیمت نفت در سال 2014 بود. در حال حاضر تولید نفت این کشور به سطح بیسابقه 11 میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به ابتدای سال حدود 2/1 میلیون بشکه در روز بیشتر است. با این حال به اعتقاد برخی کارشناسان نبود زیرساختهای لازم برای انتقال نفت، کمبود برخی مواد لازم برای حفاری در ذخایر نفت شیل و همچنین کمبود نیروی انسانی سه عاملی هستند که مانع از تداوم رشد عرضه نفت این کشور در سطح سابق میشوند. با این حال اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیشبینی کرده تولید نفت این کشور به رشد خود ادامه دهد و در سه ماهه پایانی سال 2019 به بیش از 12 میلیون بشکه در روز دست یابد. بنابراین هرچند تولید نفت آمریکا در حال حاضر در مرکز توجه معاملهگران قرار ندارد، اما ممکن است با رفع شدن موانع تولید و همچنین بازگشت آرامش به بازار نفت توجه بیشتری را به خود جلب کرده و قیمتها را در مسیر کاهشی قرار دهد.
اما آنچه که در حال حاضر بیش از عرضه نفت آمریکا مورد توجه است، میزان موجودی انبارهای نفتی این کشور است. آمریکا تنها کشور جهان است که آمار موجودی ذخایر خود را به شکل هفتگی منتشر میکند، افزایش موجودی این ذخایر به معنای کاهش تقاضا است و نگرانی از بازگشت مازاد عرضه را به دنبال دارد. از میانههای ماه سپتامبر سطح موجودی ذخایر نفتی آمریکا به شدت رشد کرده و این زمینهساز کاهش قیمت نفت در ماه گذشته میلادی شد. انتظار میرود با سرد شدن هوا، تقاضا برای نفت افزایش یافته و شدت افزایش موجودی انبارهای نفتی آمریکا متوقف شود، در صورتی که چنین تحولی رخ ندهد، باید منتظر افت بیشتر قیمتها باشیم.
ضعف اقتصاد جهانی
در حال حاضر مهمترین بازیگر بازار نفت سمت تقاضا است. ظهور نشانههای ضعف اقتصادی در اقتصادهای نوظهور و همچنین کاهش رشد اقتصادی چین گمانه کاهش تقاضا از سوی این کشورها را که مهمترین عامل رشد تقاضا هستند، به دنبال داشته است. در این میان رشد قیمت نفت به افزایش هزینهها در این کشورها منجر شده و خود ضعف تقاضا را تشدید کرده است. از سوی دیگر، تداوم جنگ تجاری بین چین و آمریکا میتواند تضعیف اقتصاد جهانی را شدت بخشد. در این میان آشکار شدن اختلافات بین فدرال رزرو و ترامپ بر سر افزایش نرخ بهره، نگرانی از وضعیت اقتصادی در آمریکا را به دنبال داشته و به کاهش شدید بازار سهام این کشور منجر شده است. در صورت تداوم ظهور نشانههای ضعف در اقتصاد جهانی، چشمانداز ناامیدکنندهتری پیش روی سمت تقاضای نفت قرار خواهد گرفت و تقاضا به عنوان یکی از مهمترین بازیگران بازار نفت میتواند به تضعیف قیمتها تا پایان سال جاری میلادی منجر شود.