وضع بازار نفت در روزهای پایانی سال ۲۰۱۸ میلادی نشان می‌دهد در سال آینده میلادی نیز باید منتظر نوسان‌های شدید باشیم.
به گزارش نشریه فوربز، از ماه ژانویه سال ۲۰۱۸ میلادی تا ماه اکتبر این سال قیمت نفت نزدیک به ۳۰ درصد افزایش داشت و از ۶۰ دلار به ۷۸ دلار برای هر بشکه رسید، اما در ماه دسامبر این رقم به پایین‌ترین سطح در چند سال اخیر سقوط کرد.
قیمت شاخص نفت خام دبیلوتی‌آی اکنون به حدود ۴۵ دلار برای هر بشکه رسیده است و قیمت شاخص برنت در بازه ۵۰ تا ۶۰ دلار به ازای هر بشکه قرار دارد.
افزون بر این، قیمت روزانه نفت در بازارهای جهانی اکنون با نوسان پنج درصدی رو‌به‌روست که سطحی بی‌سابقه از نوسان را در بازار نشان می‌دهد.
عرضه محصول براساس پروژه‌های تأمین سرمایه شده در سال‌های گذشته، تقاضا بر اساس عملکرد اقتصادی و عوامل ژئوپولیتیک، همگی قیمت نفت را تعیین می‌کنند. مسئله این است که آیا احتمال دارد عوامل بنیادین اقتصادی، فناوری و ژئوپولیتیک در پس این روندهای قیمت، در سال آینده میلادی تغییر شدیدی داشته باشند یا خیر. به بیان دیگر، آیا باید انتظار وضع مشابهی را در سال ۲۰۱۹ میلادی داشته باشیم؟
بیایید به عوامل تأثیرگذار کنونی نگاهی بیندازیم.
برای آغاز، اکنون عرضه مازاد نفت در بازار وجود دارد و سه تولیدکننده بزرگ نفت جهان، یعنی آمریکا، روسیه و عربستان، روزانه یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه بیشتر از نیاز مشتریان بر اساس قیمت‌های کنونی، تولید می‌کنند.
آمریکا به پشتوانه انقلاب تولید نفت شیل، اکنون با پشت سر گذاشتن روسیه و عربستان و تولید روزانه ۱۱ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه، بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان است.
تولیدکنندگان عمده همچون شرکت‌های اکسون موبیل آمریکا، شورون آمریکا و انگلیسی-هلندی شل اکنون به جمع تولیدکنندگان نفت شیل پیوسته‌اند.
در ماه نوامبر امسال، صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی آمریکا از واردات آن فراتر رفت و این کشور برای نخستین بار از سال ۱۹۹۱ میلادی تاکنون، جایگاه یک صادرکننده خالص نفت را به دست آورد.
پیشرفت‌ها در فناوری اکتشاف و تولید نفت سبب افزایش خیره‌کننده بهره‌وری و کاهش هزینه تولید برای تولیدکنندگان آمریکایی، به‌ویژه در زمینه تولید نفت شیل شده است.
تولید نفت آمریکا به حدی افزایش یافته که در برخی مناطق این کشور ظرفیت کافی خط لوله برای انتقال همه نفت تولیدی وجود ندارد. نقش تحول انرژی آمریکا در بازار امروز نفت، قابل توجه است.
سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش که ۵۵ درصد از تولید نفت جهان را به خود اختصاص داده‌اند، در ایفای نقش خود به عنوان تثبیت‌کننده بازار نفت با چالش روبهرو شده‌اند. به‌ویژه عربستان که ظرفیت مازاد تولید چشمگیری دارد، نتوانست در اجرایی کردن کاهش تولید لازم برای حفظ قیمت نفت در حدود ۷۰ دلار برای هر بشکه موفق باشد.
بیشتر اعضای اوپک از قیمت نفت در بازه ۷۰ تا ۹۰ دلار سود می‌برند، زیرا برای تأمین هزینه‌های آنها کافی است اما آنقدر بالا نیست که به سرمایه‌گذاری در منابع و فناوری‌های سوخت جایگزین، به‌ویژه انرژی‌های تجدیدپذیر و خودروهای برقی بینجامد. با این همه در یک سال گذشته، تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا، بحران اقتصادی ونزوئلا و خروج ناگهانی قطر از اوپک، به توانایی اوپک برای تعیین قیمت نفت آسیب رسانده‌اند.
چندی پیش بالاخره اوپک و متحدانش برای کاهش روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت به توافق دست یافتند، اما باید همچنان منتظر ماند و دید که آیا همه طرف‌ها بدون تقلب به کاهش تولید پایبند می‌مانند و آیا این کاهش برای مهار نیروهای اقتصاد کلان مؤثر است یا نه.
کند شدن رشد اقتصادی و نگرانی از رکود اقتصاد جهانی، تأثیر منفی عرضه مازاد را شدیدتر کرده است. افزایش واردات نفت چین و هند برای جبران کاهش مصرف در دیگر کشورهای در حال توسعه، کافی نبوده است. بیماری بازار تسری می‌یابد و رشد تقاضای نفت در کشورهای در حال توسعه را مهار می‌کند و تأثیر منفی بیشتری بر قیمت نفت می‌گذارد.
افزایش نرخ بهره از سوی بانک مرکزی آمریکا نیز افت قیمت نفت را شتاب بخشیده است. افزایش نرخ بهره در آمریکا، دلار را گران‌تر می‌کند. از آنجا که نفت بر مبنای دلار قیمت‌گذاری می‌شود، تقویت دلار به تقاضای جهانی نفت، به‌ویژه از سوی کشورهایی که با کاهش ارزش پول ملی خود روبهرو هستند، تأثیر منفی می‌گذارد.
افزایش نرخ بهره همچنین می‌تواند فعالیت‌های اقتصادی را کند سازد، به گونه‌ای که وام گرفتن پول پرهزینه‌تر می‌شود. این مسئله می‌تواند به کند شدن بیشتر رشد اقتصاد جهانی منجر شود و بر تقاضای نفت تأثیر منفی بگذارد.
اگر نگرانی‌ها درباره رکود محقق شود، باید انتظار استمرار روندهای کاهش قیمت را داشته باشیم. شاخص‌های اقتصاد کلان به همین جهت اشاره می‌کنند. پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (او‌یی‌سی‌دی)، در سال آینده میلادی ۰,۱ درصد کاهش یابد، در حالی که رشد اقتصادی کل جهان در سال ۲۰۱۹ میلادی با ۰.۲ درصد کاهش به ۳.۵ درصد خواهد رسید.
حتی با وجود کاهش مورد انتظار تولید از سوی اوپک و متحدانش، به نظر می‌رسد تنها عاملی که می‌تواند تأثیری معنادار بر قیمت‌ها داشته باشد، بحران ژئوپولیتیک است و امکان دارد این بحران‌ها در سال ۲۰۱۹ میلادی زیاد باشند. برنامه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، برای خروج ۲ هزار سرباز از سوریه و همچنین خروج ۷ هزار سرباز این کشور از افغانستان، پیامدهای جدی برای امنیت و ثبات منطقه خواهد داشت. در صورت ناامنی در خاورمیانه، قیمت نفت جهش خواهد یافت.
بنابراین سال ۲۰۱۹ میلادی تا حد زیادی همچون سال ۲۰۱۸ میلادی، پرنوسان، چرخه‌ای و غیرقابل پیش‌بینی خواهد بود و اگر رکود اقتصاد جهانی محقق شود، قیمت‌ها رو به کاهش خواهند گذاشت.