اگر بخواهیم نامی برای بازار نفت در 2018 انتخاب کنیم بهترین نام «سال پرنوسان نفت» خواهد بود. این سال در حالی به پایان رسید که بهای نفت برنت به حدود 53 دلار بر بشکه و قیمت نفت خام آمریکا به حدود 45 دلار بر بشکه سقوط کرده بود. ابتدای سال این دو نفت به ترتیب حدود 67 و 60 دلار بر بشکه معامله میشدند، بنابراین در مجموع در سال 2018 قیمت نفت با حدود 15 دلار کاهش در هر بشکه روند کاهشی طی کرده است. نفت برنت حدود 20 درصد و نفتخام آمریکا بیش از 25 درصد کاهش قیمت را در این سال به ثبت رساندهاند. اما تنها به دلیل این کاهش قیمت نام سال نوسانی را به 2018 نمیگذاریم، در این سال بارها قیمت نفت صعود و فرود را تجربه کرده است. بهای نفت تا پایان سه ماهه سوم سال روندی افزایشی همراه با نوسانی داشت، به طوریکه در اوایل ماه اکتبر(ماه دهم تقویم میلادی) به سقف 4ساله خود رسید. در این زمان قیمت نفت برنت به بیش از 86 دلار در بشکه و قیمت نفتخام آمریکا تا حدود 77 دلار رشد کرد. اما از آن پس قیمتها در مسیر کاهشی قرار گرفته است، به طوریکه در پایان سال نفت برنت نسبت به اوج قیمتی خود در اکتبر حدود 40 درصد و نفتخام آمریکا حدود 37 درصد کاهش را نشان میدهند.
«خروج آمریکا از برجام و آغاز تحریمها علیه صادرات نفت ایران»، «رکوردشکنی تولید نفت آمریکا»، «دو نشست اوپک که یکی به انحلال توافق نفتی و دیگری به تشکیل توافق جدید منجر شد» و همچنین «شعلهور شدن جنگ تجاری» که به اعتقاد بسیاری جرقه شروع رکود اقتصاد جهانی را زده از مهمترین عوامل اثرگذار بر بازار نفت در سال 2018 بوده است. اما این چهار عامل هنوز تعیین تکلیف نشده و انتظار میرود در سال جدید نیز همچنان تعیینکننده مسیر قیمت نفت باشند. با این حال غالب تحلیلگران بر این باورند که کاهشی که نفت در 3 ماهه اخیر تجربه کرده در سال 2019 متوقف شده و قیمتها در این سال تا حدودی بازیابی شود. والاستریت پیشبینی میکند در نیمه اول سال جدید بهای نفت رو به افزایش خواهد گذاشت، اما در نیمه دوم سال بازار با سردرگمی مواجه خواهد شد، در نهایت نفت در کل سال رشد معتدلی را تجربه خواهد کرد. بانکهای سرمایهگذاری قیمت نفتخام برنت در سال 2019 را بین 68 تا 73 دلار بر بشکه پیشبینی کردهاند، در حالی که متوسط قیمت این نفت شاخص در سال 2018 حدود 71/8 دلار بر بشکه بوده است. در عین حال انتظار میرود قیمت نفت خام آمریکا به حدود 59 تا 66 دلار بر بشکه برسد، این نوع نفت به طور متوسط در سال 2018 حدود 65 دلار معامله شد. با این حال کارشناسان زیادی هشدار میدهند که تحت تاثیر عوامل مختلفی قیمت نفت میتواند به بیشتر یا کمتر از این بازه قیمتی برسد.
تحریم ایران؛ نگرانی از کمبود نفت
در 8 ماه مه ترامپ خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد و از بازگشت تحریمها علیه ایران خبر داد. تحریم صادرات نفت ایران به فاصله شش ماه بعد از خروج از برجام یعنی در 5 ماه نوامبر آغاز شد. در این فاصله شش ماهه دولتمردان آمریکا بارها و بارها اعلام کردند که هدف از تحریمها توقف صادرات نفت ایران است. پیش از خروج ترامپ از برجام میزان صادرات نفت و میعامات گازی ایران به حدود 2/5 میلیون بشکه در روز بود، احتمال حذف این حجم از نفت از بازار نگرانیهای بسیاری را به همراه داشت. از این رو تحریم ایران یکی از مهمترین دلایل افزایش قیمتها و رسیدن آن به سقف 4 ساله(86 دلار بر بشکه) در اوایل ماه اکتبر بود.
اما افزایش قیمت نفتخام موجب فشار بر دولت ترامپ از خارج و داخل آمریکا شد تا واشنگتن برخی خریداران نفت ایران را از تحریمها معافیت کند. از این رو حدود یک ماه مانده به شروع تحریمها، زمزمههایی مبنی بر اعطای برخی معافیت به گوش میرسید. همین موضوع خود یکی از دلایل شروع روند کاهشی قیمتها در ماه اکتبر محسوب میشود. در نهایت نیز در روز شروع تحریمها دولت آمریکا 8 خریدار بزرگ نفت ایران را به مدت 6 ماه از تحریم خرید نفت معاف کرد.
اما این معافیتها یکی از بازیسازان بزرگ بازار نفت در سال 2019 خواهند بود. در واقع در حال حاضر سرنوشت این معافیتها که میتواند سطح صادرات نفت ایران را در بیش از یک میلیون بشکه در روز نگه دارد، یکی از ابهامهای بزرگ بازار نفت است. چراکه مهلت 6 ماهه این معافیتها در اوایل ماه مه 2019 یعنی حدود 4 ماه دیگر به اتمام میرسد. استراتژی ترامپ برای بعد از پایان این موعد مشخص نیست، برخی بر این باورند که بعد از پایان مهلت معافیتها ترامپ فشار بیشتری بر ایران اعمال خواهد کرد و حتی اگر قیمت نفت در سطوح کنونی باقی بماند ممکن است، تلاش برای توقف صادرات نفت ایران بار دیگر از سرگرفته شود. مایکل کوهن، تحلیلگر بارکلیز بر این باور است که اگر قیمت نفت زیر 60 دلار باقی بماند دولت ترامپ فرصت بیشتری برای اعمال فشار بر ایران خواهد داشت. به اعتقاد این کارشناس بازار نفت تنها رسیدن نفت به بیش از 80 دلار باعث خواهد شد که ترامپ برای کاهش قابل توجه در صادرات نفت ایران اقدام نکند.
اوپک و دو تصمیم بزرگ
پیش از خروج آمریکا از برجام، سعودیها قول مساعدت به واشنگتن برای افزایش عرضه و جلوگیری از رشد قیمتها داده بودند. بعد از خروج آمریکا از برجام، عربستان تلاش کرد توافق نفتی برای کاهش تولید را که از ابتدای سال 2017 به اجرا درآمده بود، منحل کند. در نهایت نیز در اولین نشست اوپک در سال 2018 که ماه ژوئن(تیر) برگزار شد، تصمیم به افزایش تولید نفت گرفته شد. عربستان، روسیه، امارات و عراق بیشترین رشد را در تولیدات خود لحاظ کردند و غالبا به رکورد جدیدی در تولید دست یافتند. تولید نفت عربستان در ماه اجرایی شدن تحریمها به حدود 11/2 میلیون بشکه در روز رسید که بیشترین سطح در تاریخ این کشور محسوب میشود. تولید نفت روسیه نیز به بیش از 11/42 میلیون بشکه در روز افزایش یافت که از رشد بیش از 400 هزار بشکهای تولید این کشور خبر میداد. دیگر اعضای اوپک نیز تقریبا تولیدات خود را به بیشترین سطح توان رساندند و توافق نفتی اوپک و متحدانش که از ابتدای سال 2017به اجرا درآمده بود عملا تابستان امسال منحل شد. این موضوع یکی از مهمترین دلایل قرار گرفتن قیمت نفت در مسیر کاهشی محسوب میشود.
اما افت قیمت نفت در ماههای اخیر تولیدکنندگان اوپک را که اقتصادی وابسته به درآمدهای نفتی دارند، به شدت نگران کرده است. از همین رو در دومین نشست اوپک و متحدانش در سال 2018 که در دسامبر(آذر) برگزار شد، مجددا توافقی برای کاهش تولید نفت به دست آمد. بر اساس این توافق تولید نفت اوپک و متحدانش در شش ماه ابتدای سال 2019 نسبت به سطح تولید اکتبر حدود 1/2 میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت. با این حال آنطور که برآوردهای اوپک و آژانس بینالمللی انرژی نشان میدهد این میزان کاهش عرضه نمیتواند بازار نفت را متعادل کند. بر اساس توافق سقف تولید اوپک باید به 32/1 میلیون بشکه در روز برسد، این در حالی است که آژانس میزان تقاضا برای نفت اوپک را 31/6 میلیون بشکه در روز برآورد کرده که 500 هزار بشکه کمتر از سقف تولید اوپک است. اوپک نیز در آخرین گزارش خود میزان تقاضا برای نفت این سازمان در سال 2019 را حدود 31/4 میلیون بشکه در روز برآورد کرده که نسبت به سقف تعیین شده برای تولید اوپک حدود 700 هزار بشکه در روز کمتر است. چنین برآوردهایی از اثرگذاری توافق اوپک، موجب شد که بعد از این توافق نه تنها قیمت نفت در مسیر افزایشی قرار نگیرد، بلکه با کاهش بیشتری مواجه شود. نفت در روزهای پایانی سال نسبت به زمان توافق حدود 10 دلار معادل 16 درصد کاهش یافته بود.
از این رو در روزهای پایانی سال از سوی مقامات مختلف کشورهای عضو اوپک اظهاراتی مبنی بر احتمال تمدید توافق یا حتی تعمیق آن منتشر میشد. اوپک و متحدانش قرار است در ماه آوریل(فروردین-اردیبهشت) یعنی دو ماه پیش از زمانی که به طور عادی این سازمان باید نشست رسمی خود را برگزار میکرد و درست پیش از پایان مهلت معافیت از تحریم خرید نفت ایران، با یکدیگر دیدار کنند. به نظر میرسد هدف از این نشست هماهنگی بیشتر عربستان و اوپک با سیاستهای آمریکا در قبال صادرات نفت ایران باشد. یعنی اگر آمریکا قصد داشته باشد که حلقه تحریمها را تنگتر کند، ممکن است توافق نفتی تمدید نشود یا حتی تعدیل شود. اما اگر صادرات نفت ایران ادامه داشته باشد ممکن است عربستان برای تعمیق بخشیدن به توافق و تمدید آن تلاش کند. به اعتقاد تحلیلگران، تصمیمات اوپک در سال جدید میلادی یکی از کلیدیترین موضوعات تعیینکننده قیمت نفت خواهد بود.
نفت شیل اوج میگیرد
رشد تولید نفت آمریکا یکی از دلایل کاهش قیمت نفت در ماههای اخیر بوده است. تولید نفت این کشور در ماههای اخیر به حدود 11/7 میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به دسامبر 2017 حدود 2 میلیون بشکه رشد را نشان میدهد. اما بخش قابل توجهی از این رشد تولید در ماههای اخیر و به دنبال توسعه زیرساختهای انتقال نفت در این کشور رخ داده است. آنطور که آمار منتشر شده از سوی اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان میدهد، تولید نفت این کشور در ماه اکتبر کمی بیش از 11 میلیون بشکه در روز بوده و در یک ماه بعد از آن یعنی در نوامبر 700 هزار بشکه افزایش مییابد.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا متوسط تولید نفت این کشور در 2019 را حدود 12/3 میلیون بشکه در روز برآورد کرده، با این حال زیرساختهای انتقال نفت آمریکا به خصوص در حوزه نفتی پرمیان که قطب رشد تولید نفت شیل محسوب میشود، همچنان با محدودیتهایی مواجه است. این محدودیتها میتواند روند رشد تولید آمریکا را در نیمه اول سال 2019 متوقف کند، اما پیشبینی میشود در نیمه دوم سال، زیرساختهای انتقال نفت توسعه یافته و جریان رشد تولید آمریکا را آزاد کنند. بنابراین چگونگی توسعه زیرساختها در صنعت نفت آمریکا یکی از پارامترهای مهم بازار نفت در سال 2019 است.
جنگ تجاری؛ کلید بازار نفت
اختلافات آمریکا و چین بر سر تراز تجاری از اوایل سال 2018 آغاز شد. در نهایت ترامپ در ماه مارس اعلام کرد که بر واردات فولاد به این کشور تعرفه 25 درصدی اعمال خواهد کرد و این شروعی برای اعمال تعرفه بر واردات اقلام زیادی از طرف هر دو کشور شد. اما چین و آمریکا در حاشیه اجلاس گروه 20 در اوایل ماه گذشته میلادی توافق کردند که به مدت سه ماه از ابتدای ژانویه 2019 آتش بس اعلام و در این مدت برای رفع اختلافات تلاش کنند.
هرچند که در حال حاضر اختلافات تجاری کاهش یافته، اما همچنان نااطمینانی از حصول توافقی نهایی بین این دو کشور بر بازار سایه افکنده است. علاوه بر آن اختلافات بین دو کشور در ماههای گذشته عدم اطمینان از وضعیت اقتصاد جهانی و نگرانی از کاهش رشد اقتصادی در چین و دیگر اقتصادهای نوظهور را به همراه داشت و ماحصل چنین شرایطی افت شدید بازارهای کالایی و بورسهای بزرگ دنیا بود.
اما به دنبال این شرایط پیشبینی شد که تقاضا برای نفتخام نیز کاهش یابد. آژانس بینالمللی انرژی نسبت به آگوست برآورد خود را از رشد تقاضا در سال آینده 100 هزار بشکه کاهش داده و به 4/1 میلیون بشکه در روز رسانده است. اوپک و اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز به ترتیب 200 و 100 هزار بشکه برآورد خود را کاهش داده و به 3/1 و 5/1 میلیون بشکه در روز رساندهاند. این در حالی است که برخی موسسات برآوردهای بسیار بدبینانهتری دارند، بهطور مثال موسسه مشاورهای جیبیسی انرژی رشد تقاضا برای سال 2019 را کمتر از یک میلیون بشکه در روز برآورد کرده است.
در سال 2019 نیز، پارامترهای اقتصاد کلان یکی از مهمترین موضوعات اثرگذار بر بازار نفت خواهد بود. در حال حاضر تحلیلگران پیشبینی میکنند که در نیمه اول سال جدید میلادی رشد اقتصادی به خوبی از قیمت نفت حمایت میکند، اما این رشد پیش از فرارسیدن سال 2020 فروکش خواهد کرد. به اعتقاد تحلیلگران، بزرگترین ریسک پیشروی اقتصاد جهانی افزایش تنشهای تجاری بین آمریکا و چین است. کاهش رشد اقتصادی چین تاثیر زیادی بر قیمت نفت خواهد داشت، چراکه این کشور قطب رشد تقاضا برای نفت محسوب میشود