سبقت قیمتی گازوئیل از بنزین

افزایش نسبی قیمت گازوئیل و رسیدن آن به سطوحی بیشتر از بهای بنزین، یکی از موضوعاتی است که فعالان حوزه پالایشگاهی را در ماههای اخیر به خود مشغول کرده است. آنطور که گزارش شده، در ماههای اخیر سود پالایشگاههای آسیا از تولید هر بشکه بنزین تا حدود منفی 4/1 دلار در بشکه سقوط کرده که کمترین میزان در حدود 7 سال اخیر است و نشان از منفی شدن کرک اسپرد تولید این سوخت برای اولین بار از نوامبر 2011 دارد. این در حالی است که سود تولید هر بشکه گازوئیل در اوایل ماه نوامبر به بیش از 18 دلار در هر بشکه نیز رسید که بیشترین سطح از اوایل سال 2015 محسوب میشد. هرچند در هفتههای اخیر فاصله قیمت گازوئیل از نفتخام تا حدودی کاهش یافته، اما همچنان پالایشگران از تولید گازوئیل نسبت به تولید بنزین سود بسیار بیشتری کسب میکنند. این شرایط تنها مختص به بازار آسیا نیست و در دیگر بازارهای جهان و حتی بازار آتی نیز دیده میشود. برای مثال، رویترز گزارش داده که کرک اسپرد بنزین برای سررسید نوامبر 2019 به 7 دلار در هر بشکه رسیده، این یعنی قیمت بنزین برای سررسید ماه نوامبر 2019 تنها 7 دلار از قیمت نفت برنت در این ماه بالاتر است. در حالی که قیمت گازوئیل برای سر رسید همین ماه فاصله 18 دلاری با بهای نفت برنت دارد.
چنین روندی در بازارهای جهانی چندان معمول نیست و معمولا کرک اسپرد بنزین بیشتر از گازوئیل یا بسیار نزدیک به هم است. به طور مثال دادههای آرگوس نشان میدهد که در سال 2016 کرک اسپرد بنزین بیشتر از گازوئیل بوده و این روند تا اواخر سال 2017 ادامه داشته است. اما از حدود یک سال پیش سود تولید گازوئیل به بیش از بنزین رسیده، با این حال اختلاف کرک اسپرد این دو سوخت بسیار ناچیزتر از سطوح کنونی بوده است. بر اساس داده‎های منتشر شده از سوی پلاتس در ماه اکتبر (حدود سه ماه پیش) اختلاف قیمت گازوئیل و بنزین اندک و حدود 3 دلار بوده است، یعنی این دو سوخت با نفت برنت به ترتیب فاصله قیمت 17 و 14 دلاری داشتهاند.
به اعتقاد کارشناسان افزایش کرک اسپرد گازوئیل نسبت به بنزین ریشه در دو دلیل دارد، اول اینکه بازارهای جهانی با مازاد عرضه بنزین مواجه هستند و دوم اینکه کمبود عرضه فرآوردههای میان تقطیر از جمله گازوئیل برای تقاضای ایجاد شده در بازار برای این سوخت کافی نیست. کمبود گازوئیل و مازاد بنزین را برخی به شرایط سمت عرضه این محصولات و برخی به سمت تقاضای آنها مربوط میدانند. به اعتقاد برخی کارشناسان افزایش فعالیت پالایشگاهها، افزایش صادرات نفت شیل آمریکا و کاهش صادرات نفت ایران سمت عرضه بنزین و گازوئیل را تحت تاثیر قرار داده و تعادل بازار را بر هم ریخته است. به اعتقاد برخی دیگر افزایش تقاضا برای گازوئیل و کاهش آن برای بنزین شرایط کنونی را رقم زده است.
هرچند در هفتههای اخیر با کاهش کرک اسپرد گازوئیل اختلاف قیمت این دو سوخت تا حدودی تعدیل شده است، با این حال اختلاف قیمت این دو سوخت همچنان بیش از 11دلار در هر بشکه است. حال در شروع سال جدید میلادی این سوال مطرح است که چه پارامترهایی در بازار این فرآوردههای نفتی دخیل است و قیمت این دو سوخت به کجا خواهد رفت؟

تفاوتهای بنیادی بازار دو سوخت
فاصله در قیمت سوختهای سبک و میان تقطیر موضوع جدیدی نیست. بنزین و گازوئیل در منابع و وسایل مختلفی مصرف میشوند، بنابراین طبیعی است که قیمت آنها نیز تحت تاثیر عوامل متفاوتی به حرکت درآید. بنزین در وسایل نقلیه سبک مصرف میشود، در حالی که گازوئیل در بخش‎های حمل و نقل تجاری، تولید، کشاورزی و معدن کاربرد دارد. حتی جغرافیای مصرف این دو سوخت نیز متفاوت است، بخش مهمی از بنزین در آمریکا و ژاپن به مصرف میرسد در حالی که مرکز اصلی تقاضای گازوئیل آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای لاتین است. مصرف بنزین بیشتر به چرخه تجاری جهان وابسته است، در حالی که میزان تقاضا برای گازوئیل تا حدود زیادی با تغییر در رشد اقتصاد جهانی تغییر میکند. از آنجایی که اقتصاد جهان بر اساس برآوردهای صندوق بینالمللی پول در سالهای 2017 و 2018 نزدیک به 4 درصد رشد کرده، افزایش رشد تقاضا برای گازوئیل را به همراه داشته است. آنطور که آمار بیپی نشان میدهد رشد تقاضا برای گازوئیل در سال 2017 حدود 8/2 درصد بوده در حالی که تقاضا برای بنزین 4/1 درصد افزایش یافته است. در نیمه اول سال 2018 نیز تقاضا برای گازوئیل رشد 2درصدی را تجربه کرده، در حالی که تقاضای بنزین تغییر محسوسی نداشته است.
مانند هر بازار کالایی، تغییرات محدود در سمت عرضه و تقاضای هر یک از این دو سوخت به عدم تعادل در بازار آن منجر میشود. اما بنزین و فرآوردههای میان تقطیر هر دو در یک پروسه پالایش به دست میآیند و پالایشگران ناگزیر به تولید هر دو محصول هستند، در نتیجه درصورتی که سود تولید گازوئیل نسبت به تولید بنزین افزایش یابد، آنها نمیتوانند تنها به تولید گازوئیل دست بزنند و تولید بنزین را متوقف کنند. بنابراین یکی از دلایل افزایش مازاد عرضه در بازار بنزین همین موضوع بوده است، در واقع پالایشگران در ماههای اخیر تلاش کردهاند که با افزایش ظرفیت پالایشی خود تولید گازوئیل را افزایش دهند، اما این موضوع در نهایت به تولید بیشتر بنزین نیز منجر شده است. پالایشگران تنها میتوانند از طریق تغییر در نوع نفت پالایشی خود درصد تولید بنزین و گازوئیل را تغییر دهند، اما این تغییرات محدود است. در اکثر موارد بازار یک سوخت خاص با تغییر در قیمت و تقاضا متعادل میشود.
به همین دلیل برخی تحلیلگران تحولات سمت تقاضا را عامل اصلی تغییرات قیمت در بازار فرآورده‎ها میدانند. به گفته آنان تابستان امسال که به طور فصلی مسافرتهای جادهای و مصرف بنزین افزایش مییابد، تقاضا برای این سوخت ضعیفتر از برآوردهای قبلی بود که این خود ریشه در قیمت بالای نفت و به دنبال آن نرخ بالای بنزین داشت. در حالی که بازار تقاضا برای گازوئیل از سوی بخش حمل و نقل تجاری، معدن و ... به خوبی حمایت میشد. همچنین پیشبینیها از افزایش تقاضا برای گازوئیل از سال 2020 به دنبال اجرای قانون جدید سازمان دریایی بینالمللی (IMO) که استفاده از نفتکوره را در حمل و نقل دریایی منع میکند، از دیگر عوامل افزایش قیمت گازوئیل محسوب می‎شود.
کلاید راسل، تحلیلگر بازارهای کالایی بر این باور است که در تحولات بازار فرآوردهها مانند دیگر بازارهای جهان میتوان رد سیاستهای ترامپ را مشاهده کرد. آنطور که راسل میگوید، جنگ تجاری بین آمریکا و چین و تحریم صادرات نفت ایران که هر دو از مهمترین اقدامات ترامپ در سال گذشته محسوب میشود، از اصلیترین دلایل تغییر حاشیه سود تولید فرآوردهها بوده است.

ردپای ترامپ درگرانی گازوئیل
به دنبال شدت گرفتن جنگ تجاری آمریکا با چین و اعمال تعرفه بر واردات کالا، دولتمردان چینی برای کاهش تاثیر افت صادرات خود به تقویت زیرساختها در این کشور دست زدهاند و این موضوع افزایش تقاضا برای سوخت دیزل در چین و کاهش صادرات این سوخت از سوی این کشور را به دنبال داشته است. بر اساس آمار گمرک چین، صادرات گازوئیل از این کشور در ماه سپتامبر 2018(ماه نهم تقویم میلادی) به 257 هزار بشکه در روز رسیده که کمترین سطح طی 21 ماه پیش از آن محسوب میشود. این در حالی است که متوسط صادرات این سوخت از سوی چین در 8 ماه ابتدای سال 2018 بیش از 400 هزار بشکه در روز برآورد شده و حتی این کشور در ماه مه(ماه پنجم تقویم میلادی) یعنی پیش از شدت گرفتن جنگ تجاری روزانه حدود 500 هزار بشکه گازوئیل صادر کرده است.
علاوه بر کاهش صادرات گازوئیل چین، کمبود نفت سنگین در بازارهای جهانی موضوع دیگری است که به کاهش تولید این سوخت منجر شده است. از پالایش نفت سنگین و ترش، گازوئیل و سوخت جت بیشتری نسبت به بنزین و نفتا به دست میآید. تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران که از 4نوامبر اجرایی شدهاند به کاهش صادرات نفت ایران منجر شده است. نفت ایران نسبتا نفت سنگینی محسوب میشود و با پالایش آن محصولات پالایشی میان تقطیر چون گازوئیل بیشتری تولید میشود. بر اساس برخی گزارشها صادرات نفت ایران در ماههای اخیر به حدود یک میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به پیش از خروج ترامپ از برجام کاهش قابل توجهی یافته است. کاهش صادرات نفت ونزوئلا به عنوان یکی دیگر از تولیدکنندگان عمده نفت سنگین دنیا، شرایط را پیچیدهتر کرده است. تولید نفت ونزوئلا در سالهای اخیر به طور مداوم رو به کاهش گذاشته است، تولید نفت این کشور در ماه نوامبر حدود 1/1 میلیون بشکه در روز بوده که نسبت به متوسط سال 2017 حدود 800 هزار بشکه در روز کاهش را نشان میدهد.

نقش شیل در بازار فرآورده
اما در حالی که تولید نفت سنگین کاهش یافته، رشد تولید نفت شیل به افزایش عرضه نفت سبک منجر شده است. تولید نفت آمریکا در سالهای اخیر به مدد انقلاب شیل رشد قابل توجهی را تجربه کرده است. تولید نفت این کشور درست 10 سال پیش حدود 5 میلیون بشکه در روز بوده اما در حال حاضر این کشور با تولید بیش از 7/11 میلیون بشکه در روز، بزرگترین تولیدکننده نفت جهان محسوب میشود. تولید نفت این کشور در سال 2018 بیش از دو میلیون بشکه در روز افزایش یافت. در عین حال آمریکا در ماههای اخیر بیش از دو میلیون بشکه در روز نفت به سراسر جهان صادر کرده است که حدود نیمی از آن به بازار آسیا ارسال میشود. حدود 7 میلیون بشکه از نفت تولید شده در آمریکا از میادین نفت غیرمتعارف یا همان شیل استخراج می‎شود. نفت شیل نفت فوق سبکی محسوب میشود و مهمترین محصول نهایی پالایش این نوع نفت، بنزین است. به دنبال کاهش تولید نفت سنگین، برخی پالایشگران نفت سبک آمریکا را جایگزین نفت ایران و ونزوئلا کردند، اما این موضوع نتوانست به افزایش سودآوری آنها کمکی کند چراکه افزایش تولید بنزین در صنعت پالایشی را به دنبال داشت.

تغییرات فصلی
اما قرار گرفتن در فصل سرما یکی دیگر از افزایش قیمت گازوئیل است. سوختهای نفتی که برای گرمایش خانهها استفاده میشود، از لحاظ ترکیب تولیدی نزدیک به سوخت گازوئیل است. از این رو در فصل سرما که تقاضا برای سوختهای گرمایشی افزایش مییابد، پالایشگاهها از تولید گازوئیل کاسته و به افزایش تولید سوختهای گرمایشی رو میآورند. در عین حال در این فصل شاهد کاهش مسافرتهای جادهای و تقاضا برای بنزین هستیم، از سوی دیگر با وجود کاهش قیمت این سوخت در بازارهای جهانی، دولتها اجازه ندادهاند که قیمت خرده فروشی بنزین چندان تغییر کند، بنابراین کاهش قیمت جهانی نفت و بنزین تقاضا برای این سوخت را تقویت نکرده است.

کاهش قیمت گازوئیل
در هفتههای اخیر قیمت گازوئیل در بازارهای جهانی تا حدودی تعدیل شده است. آنطور که پلاتس گزارش میدهد در نیمه دوم آخرین ماه سال 2018، کرک اسپرد گازوئیل به حدود 11 دلار در بشکه کاهش یافت که کمترین سطح در این سال محسوب میشود، با این حال این نرخ نزدیک به 10 دلار از کرک اسپرد هر بشکه بنزین بیشتر است. از سوی دیگر باید توجه داشت که قیمت نفت در ماههای اخیر به شدت کاهش یافته، بنابراین با در نظر گرفتن نفت برنت 50 دلاری باید گفت که حاشه سود تولید گازوئیل بیش از 20 درصد است. با این حال تحلیلگران نگرانی از شرایط اقتصاد جهانی را یکی از دلایل کاهش قیمت گازوئیل در هفتههای اخیر معرفی و احتمال ادامه چنین روندی در ژانویه 2019 را پیشبینی کردهاند.
در حال حاضر بزرگترین عدم اطمینان برای پالایشگران و مصرفکنندگان محصولات میان تقطیر، چشم‎انداز اقتصاد جهانی در سال 2019 و 2020 است. رشد اقتصاد جهانی در سال 2017 به افزایش شدید تقاضا برای محصولات میان تقطیر منجر شد. اما حجم حمل و نقل در سال 2018 به دلیل ظهور نشانههای رکود اقتصاد جهانی رو به کاهش گذاشت. در سال 2019 اگر آنطور که پیشبینی میشود، رکود اقتصاد جهانی فراگیر و به کاهش رشد اقتصادی منجر شود، کمبود کنونی بازار محصولات میان تقطیر از جمله گازوئیل کاهش مییابد و حاشیه سود تولید این نوع محصولات نیز فرو میریزد. با این حال اگر رشد اقتصاد جهانی مجددا بازیابی شود، تقاضای قوی از سمت حمل و نقل به همراه به اجرا درآمدن قوانین جدید کشتیرانی به کمبود هرچه بیشتر محصولات میان تقطیر در بازار منجر خواهد شد.