وجود کالاهای ضروری در بین اقلام وارداتی با تغییرات قیمت ارز یا مشکل تراشی ها در تجارت خارجی کشورمان توسط دولت های خارجی میتواند بازار داخلی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد, این اقلام در ردیف کالاهای لوکس نیستند و همگی در سبد محاسبه نرخ تورم بانک مرکزی دارای ضرایب اهمیت بالا هستند, تغییرات قیمت این اقلام که منطقا با تغییرات قیمت دلار یا راه های بازرگانی رخ میدهد میتواند بازار داخلی را در حد بالایی متاثر سازد.
لطفا توجه داشته باشید در سیستم های مختلف ممکن است اعداد پیش و پس از ممیز جابجا شوند برای امتحان این عدد ۷۹۶/۴۳(۴۳ممیز۷۹۶) را در نظر داشته باشید، اگر در سیستم شما عدد به صورت صحیح نمایش داده میشود، یعنی سایر اعداد نیز صحیح هستند اما اگر جابجا دیده میشود، سایر اعداد ممیز دار را نیز جابجا در نظر داشته باشید.
تداوم سقوط صادرات پسته و حضور غلات و مصحولات کشاورزی و دامی در بین اقلام عمده وارداتی از جمله مهمترین نکات موجود در گزارش آمار تجارت خارجی کشور در سال ۱۳۹۰ هستند، همچنین افزایش قابل توجه سهم گمرک اصفهان در واردات و افزایش واردات قانونی سیگار از دیگر نکات مهم در بحث اقلام مورد مبادله است. در حالی که تقریبا ترکیب مقاصد عمده صادرات کشور نسبت به سال ۸۹ در سال ۹۰ نیز تثبیت شده است، شاهد کاهش قابل توجه واردات از المان، ترکیه و امارات و در مقابل رشد واردات از کره و چین در سال ۹۰ نسبت به سال ۸۹ هستیم.
در سال ۱۳۹۰ مجموعا۷۷ هزار و ۷۵۴ تن کالا به ارزش ۷۹۶/۴۳(۴۳ممیز۷۹۶) میلیارد دلار از ایران به جهان صادر شده که نشان دهنده رشد ۸/۱۰(۱۰ممیز۸) درصدی به لحاظ وزن و ۰۸/۲۹(۲۹ممیز۰۸) درصدی به لحاظ ارزش است.
۸۷/۲۲(۲۲ممیز۸۷) درصد از این صادرات را میعانات گازی، ۳۳/۳۴(۳۴ممیز۳۳) درصد را محصولات پتروشیمی و ۸۱/۴۲(۴۲ممیز۸۱) درصد را سایر اقلام به خود اختصاص دادند. در سال ۱۳۸۹ میعنات گازی ۷۴/۲۱ درصد، محصولات پتروشیمی ۵۱/۲۸ درصد و سایر اقلام ۷۴/۴۹ درصد از مجموع صادرات غیر نفتی کشور ا به خود اختصاص داده بودند که گزارش تجارت خارجی در سال ۹۰ نشان دهنده افزایش نزدیک سهم صادرات میعانات گازی و محصولات پتروشیمی از مجموع صادرات غیر نفتی است؛ این در حالیست که در سال ۸۹ سهم کالاهای دیگر (به جز محصولات شبه نفتی) ۷۴/۴۹ درصد بوده که در سال ۱۳۹۰ این سهم به ۸۱/۴۲ درصد رسیده است.
با احتساب میعانات گازی و محصولات پتروشیمی در صادرات غیر نفتی، شاهد رشد ۲۹ درصدی ارزش صادرات در سال ۱۳۹۰ نسبت به سال ۱۳۸۹ هستیم، این در حالیست که به صورت تفکیک شده، میعانات گازی رشد ۷۵/۳۵ درصدی،محصولات پتروشیمی رشد ۴۰/۵۵ درصدی وصادرات سایر کالاها تنها ۰۹/۱۱ درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است.
کسری ۱۸ میلیارد دلاری تراز بازرگانی
در سال ۱۳۹۰ مجموعا ۳۸ میلیون و ۳۰۷ هزار تن کالا به ارزش ۸/۶۱ میلیارد دلار به کشور وارد و در مقابل ۷۷ میلیون و ۷۵۴ هزار تن کالا به ارزش ۸/۴۳ میلیون دلار از کشور به جهان صادر شده است. صادرات در وزن ۸/۱۰ درصد رشد و در ارزش ۰۸/۲۹ درصد افزایش داشته و در مقابل واردات به لحاظ وزن ۵۲/۱۵ درصد و در ارزش ۱۳/۴ درصد کاهش داشته است.
تراز تجاری کشورمان در تجارت با جهان طی سال ۱۳۹۰ با در نظر گرفتن میعانات گازی و محصولات پتروشیمی که روی هم ۲۵ میلیارد دلار از صادرات غیر نفتی ما را به خود اختصاص دادند با کسری ۱۸ میلیارد دلاری روبروست. گفتنی آنکه با واردات ۴/۶۴ میلیارد دلاری و صادرات ۹/۳۳ میلیارد دلاری در سال ۱۳۸۹ این کسری نزدیک به ۵/۳۰ میلیارد دلار بود.
تراز تجاری کشور با احتساب صادرات شبه نفتی در صادرات غیر نفتی و بدون احتساب صادرات شبه نفتی
رشد میانگین نرخ ارز
میانگین نرخ ارز مورد استفاده در مبادلات تجاری سال ۱۳۹۰ در یورو ۷۴/۱۰ درصد و در دلار ۰۷/۶ (۶ممیز۰۷) درصد نسبت به سال ۱۳۸۹ رشد داشته است. بر این اساس قیمت هر دلار به صورت میانگین در مبادلات خارجی سال ۱۳۹۰ برابر ۱۰۹۶۲ ریال و قیمت هر یورو به صورت میانگین ۱۵۱۲۰ ریال ثبت شده است، قیمت دلار و یورو در مبادلات تجاری سال ۱۳۸۹ به طور متوسط به ترتیب برابر ۱۳۶۵۳ و ۱۰۳۳۵ ریال بوده است.
فصول عمده واردات
ماشین آلات و وسایل مکانیکی و اجزاء و قطعات ان ها به ارزش ۵/۱۱ میلیارد دلار با سهم ۵۵/۱۸ درصدی از مجموع واردات، چدن، آهن و فولاد به ارزش ۶/۷ میلیارد دلار و سهم ۳۷/۱۲ درصدی از مجموع واردات، ماشین آلات و دستگاه های برقی و اجزاء و قطعات آنها به ارزش ۹/۳ میلیارد دلار و سهم ۳۲/۶ درصدی از مجموع واردات، سوخت ها و روغن های معدنی با سهم ۳/۶ درصدی از مجموع واردات به ارزش۹/۳ میلیارد دلار و غلات به ارزش ۳ میلیارد دلار و سهم ۸۲/۴ درصدی از مجموع واردات پنج فصل عمده واردات در سال ۱۳۹۰ هستند.
از ۱۰ قلم کالای عمده وارداتی سال قبل ۶ قلم مربوط به اقلام کشاورزی و دامی از قرار: برنج، دانه ذرت دامی، کنجاله و آخال از دانه سویا، قند و شکر، قطعات گوشت و روغن خام سویابوده اند که این اقلام سر جمع ۷/۸ درصد از مجموع صادرات را به خود اختصاص دادند.
برنج سال ۱۳۸۹ پنجمین کالای عمده وارداتی کشور بود که در سال ۱۳۹۰ رتبه این محصول در بین اقلام وارداتی به دومین کالا رسیده و واردات آن ۸۳/۳۶ درصد نسبت به سال ۸۹ رشد داشته است. واردات دانه ذرت دامی با رشد ۷/۱۸ درصدی روبرو بوده قند وش کر که در سال ۱۳۸۹ در رتبه ۱۰ قرار داشتند، سال ۱۳۹۰ با دو پله صعود به رتبه هشتم واردات کشور رشیده و واردات آن بیش از ۷ درصد نسبت به سال ۱۳۸۹ رشد داشته است. همچنین روغن خام سویا نیز دیگر مصحولیست که با رتبه دهم، در بین ده قلم عمده واردات امسال قرار گرفته این در حالیست که سال ۸۹، این محصول یازدهمین محصول وارداتی به کشور بوده و واردات آن امسال نسبت به سال قبل ۴۵/۷ درصد رشد داشته است.
واردات محصولات تخت و گرم نورد شده از آهن یا فولاد نیز با رشد ۴/۱۰ درصدی در سال ۱۳۹۰ مواجه بوده، همچنین واردات دارو نیز رشد ۶/۴ درصدی داشته است.
در سال ۱۳۹۰ همچنین شاهد کاهش ۹/۱۸ درصدی واردات شمش از آهن و فولاد، کاهش ۱۴ درصدی واردات قطعات منفصله جهت ساخت خودروی سواری کاهش ۴/۱۱ درصدی واردات کنجاله و آخال از دانه سویا و ۵/۸ درصدی واردات گوشت منجمد به کشور بوده ایم.
تجارت خارجی کشور(واردات-صادرات-تراز تجاری) در سال ۹۰ به تفکیک ماه
سقوط پسته و صعود زیور آلات!
اولین محصول عمده صادراتی کشور در سال گذشته پروپان مایع شده بوده، صادرات پروپان مایع شده به ارزش ۰۶/۲ میلیارد دلار و سهم ۱۲/۶ درصدی از مجموع صادرات ۲۳/۴۵ درصد نسبت به سال ۸۹ رشد داشته است. دومین محصول عمده صادراتی کشور در سال ۹۰ گازهای نفتی و هیدوکربورهای گازی شکل مایع شده بودهند که به ارزش ۲ میلیارد دلار سهمی برابر۸۸/۵ درد از مجموع صادرات کشور را به خود اختصاص دادند و نسبت به سال گذشته صادرات آن ۲۴/۱۵۰ درصد رشد داشته است.
ماتانول سومین محصول عمده صادراتی کشور در مدت یاد شده است که با افزایش ۱۲/۳۰ درصدی نسبت به سال قبل ارزش صادرات آن به ۴/۱ میلیارد دلار رسیده و سهمی نزدیک به ۴ درصدی از مجموع صادرات ۱۳۹۰ را به خود اختصاص داده است.
صادرات بوتان مایع شده که در رده چهارمین محصول عمده صادراتی کشورمان قرار دارد، نسبت به سال ۱۳۸۹ ۳۳/۶۳ درصد رشد داشته تا ارزش صادرات آن را به ۳/۱ میلیارد دلار برساند و به این ترتیب ۴ درصد از مجموع صادرات به این محصول اختصاص یافته است.
ارزش صادرات پلی اتیلن گرید فیلم – پنجمین محصول عمده صادراتی کشورمان – در سال گذشته بالغ بر ۳/۱ میلیارد دلار بوده و سهم آن از مجموع صادرات برابر ۸/۳ درصد ثبت شده، صادرات این محصول نسبت به سال ۱۳۸۹ کاهشی برابر ۸۵/۴ درصد داشته است.
ششمین محصول صادراتی کشورمان کود اوره است که ارزش آن برابر یک میلیارد دلار و سهم آن از مجموع صادرات ۳ درصد است، صادرات این محصول در سال ۱۳۹۰ نسبت به سال ۸۹ با رشد ۱۱/۱۴۲ درصدی مواجه بوده است.
صادرات پسته در سال ۹۰ نسبت به سال ۸۹ متاسفانه نزدیک ۱۴/۳ درصد کاهش داشته و مجموع ارزش صادرات آن در سال قبل ۷۹۷ میلیون دلار بوده که سهمی نزدیک به ۳۶/۲ درصدی را حکایت میکند. گفتنی آنکه سهم صادرات پسته از مجموع صادرات در سال ۸۹ برابر ۱/۳ درصد بوده و در سال ۸۹ پسته پنجمین محصول عمده صادراتی کشورمان به شمار می رفت که امسال جایگاه آن به هفتمین محصول سقوط کرده است!
قیر نفت هشتمین محصول عمده صادراتی است که با رشدی ۷۶/۳ درصدی ارزش صادرات آن به ۷۴۸ میلیون دلار رسیده است، نهمین کالای عمده صادراتی کشورمان سنگ آهن و کنستانتره های آن است که با کاهش ۸۶/۳۰ درصدی ارزش صادرات آن به ۷۲۵ میلیون دلار رسیده، درباره این محصول نیز باید گفت در سال ۸۹ سومین محصول عمده صادراتی کشورمان بوده که سهم آن از مجموع صادرات نزدیک به ۴ درصد ثبت شده است، این در حالیست که رتبه آن امسال به ۹ و سهم آن از مجموع صادرات به ۱۵/۲ درصد کاهش یافته است.
سر انجام زیور آلات و جواهرات از فلزات گرانبها دهمین محصول عمده صادراتی کشورمان در سال ۹۰ هستند. این مصحولات در سال ۸۹ رتبه ۲۷ را در بین مصحولات صادراتی کشور داشتند که ارزش صادرات آنها با رشدی ۸/۲۷۵ درصدی به ۶۶۷ میلیون دلار رسیده و سهمی تقریبا دو درصدی را از مجموع صادرات کشور به خود اختصاص دادند. سهم دو درصدی این محصولات از صادرات ایران در سال ۹۰ در حالیست که در سال ۸۹ مجموع سهم این اقلام از صادرات نزدیک به ۶۷/۰ درصد بوده است.
سهم اقلام شبه نفتی در صادرات غیر نفتی سال ۸۹ و۹۰
تغییرات سهم اقلام شبه نفتی از مجموع صادرات غیر نفتی در سال ۸۹ و ۹۰
سهم فرش بازهم از صادرات کمتر شد
فصل ۵۷ از مجموع فصول گمرک که به صادرات فرش اختصاص دارد نشانه های خوبی را در سال ۹۰ به ما ارایه نمیدهد. صادرات فرش در سال ۱۳۸۹ برابر ۵۳۳۶۳ تن به ارزش ۸۶۹۷۹۵۵۰۱ دلار ثبت شده است و سهم این محصول ایرانی از مجموع صادرات کشورمان سال گذشته ۱۰/۰ (۰ممیز۱۰) درصد بوده است. امسال وزن صادرات این فصل از صادرات به ۵۱۶۲۴ تن و ارزش صادرات آن به ۸۹۷۴۷۷۵۷۲ دلار رسیده است، سهم این محصول از مجموع صادرات کشورمان در سال قبل ۰۸/۰(۰ممیز۰۸) درصد بوده است که نشان دهنده کاهش سهم فرش از مجموع صادرات در سال ۱۳۹۰ است.
تثبیت ترکیب مقاصد صادرات
چین، عراق، امارات متحده عربی، هندوستان و افغانستان پنج مقصد اول صادرات کشور هستند که ترتیب آنها نسبت به سال ۱۳۸۹ هیچ تغییری نداشته است. ارزش صادرات به این پنج کشور به ترتیب: ۶/۵، ۱/۵، ۵/۴، ۷/۲،۲/۲ میلیارد دلار، ارزش صادرات به سایر کشورهای جهان نیز برابر ۵۳/۱۳ میلیارد دلار بوده است. بر این اساس رشد صادرات به این پنج کشور در سال قبل به ترتیب: ۶۶/۲۳، ۴۹/۱۳، ۳۷/۳۵، ۰۷/۵۱، ۰۹/۵۸ درصد بوده است. چین ۷۳/۱۶ درصد، عراق ۲۵/۱۵ درصد، امارات ۳۷/۱۳ درصد، هند ۱۵/۸ درصد و افغانستان ۴۵/۶ درصد از کل صادرات ایران را در سال قبل به خود اختصاص دادند و سایر کشورهای جهان روی هم رفته نزدیک به ۴۰ درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص دادند.
سقوط آلمان و صعود کره
امارات متحده عربی، چین، کره جنوبی، آلمان و ترکیه پنج کشور اصلی مبدا واردات کشور در سال ۹۰ به شمار می روند که به ترتیب ۷/۱۹، ۴/۷، ۷/۴،۴/۳،۳/۳ میلیارد دلار از این کشورها کالا وارد کرده ایم. در این بین واردات از امارات به میزان نزدیک به ۷ درصد، از آلمان نزدیک به ۵/۲۴ درصد و از ترکیه نزدیک به ۱۷ درصد کاهش داشته است و در مقابل واردات از چین نزدیک به ۴/۲۷ درصد، از کره ۲/۳۰ درصد رشد داشته است.
امارات متحده ۹/۳۱ درصد، چین ۹۷/۱۱ درصد، کره جنوبی ۶۸/۷ درصد، آلمان ۶/۵ درصد و ترکیه ۳۶/۵ درصد از مجموع بازار واردات ایران را به خود اختصاص دادند سایر کشورهای جهان روی هم رفته تنها ۴۸/۳۷ درصد از بازار ایران در سال ۹۰ سهم داشته اند.
رشد ۴۷۶ درصدی واردات از گمرک اصفهان
گمرکات شهید رجایی، بندر امام خمینی، معاونت واردات و ترانزیت تهران، حوزه تجاری فرودگاه امام خمینی، بندر انزلی، منطقه ویژه بوشهر ۱، خرمشهر، اصفهان، قزوین و امیر آباد ده گمرک عمده واردات در سال ۹۰ هستند که ارزش واردات از آنها روی هم رفته برابر ۲۲/۸۵ درصد بوده، در این بین واردات از طریق گمرکات بندر امام خمینی ۰۸/۱۳ درصد، حوزه تجاری فرودگاه امام خمینی ۲۶/۳۴ درصد و بندر انزلی ۵۱/۴ درصد کاهش داشته و واردات از طریق گرمکات شهید رجایی ۳۵/۶ درصد، معاونت واردات و ترانزیت تهران ۱/۳۱ درصد، منطقه ویژه بوشهر ۱ برابر ۶۷/۳۸ درصد، خرمشهر ۱۶/۲ درصد، اصفهان ۸۷/۴۷۵ درصد، قزوین ۵۷/۶۲ درصد و امیر آباد ۵۵/۵۹ درصد رشد داشته است. همچنانکه که گفته شد، رشد۴۷۶ درصدی واردات از طریق گمرک اصفهان در این بین بسیار قبال توجه است، این گمرک در سال ۸۹ شانزدهمین گمرک عمدع واردات کشور بوده که با این رشد در سال ۹۰ به هشتمین گمرک کشور بدل شده است.
رشد ۸۹ درصدی واردات سیگار
در سال ۱۳۹۰ هفت هزار تن سیگار به ارزش ۱۰۹ میلیون دلار به کشور به صورت قانونی وارد شده این رقم سال ۸۹ برابر ۴ هزار تن به ارزش ۵۷ میلیون دلار بوده که نشان دهنده رشد ۸۵/۸۸ درصدی در ارزش و ۸۷/۸۱ درصدی در وزن واردات سیگار به کشور است، گفتنی آنکه این آمار مربوط به واردات قانونی است و واردات قاچاق در این آمار در نظر گرفته نشده است. از آنجا که قاچاق سیگار سهم عمده ای در بازار داخلی دارد، این آمار نمیتواند معیار مناسبی برای مصرف این کالا در کشور باشد.
حال صادرات با شعار خوب نمیشود
در حالی که بعضا اظهار نظرهای شعاری و گاه برآمده از برخی سوتفاهمات آماری(!) شنیده میشود، اما باید توجه داشت صادرات رشد آنچنانی نداشته، به بیانی صادرات میعانات گازی یا مصحولات پتروشیمی(که اغلب دارای ارزش افزوده چندانی نیستند) نمیتواند معیار منتاسبی برای سنجش صادرات غیر نفتی کشورمان باشد.
گاه اظهار نظرهایی در خصوص صادرات برخی اقلام شنیده میشود, برای مثال صادرات فولاد, در حالی که واردات فولاد یکی از اقلام عمده وارداتی کشورمان بوده و هست, بعضا پز صادرات فولاد در اظهارات برخی مسئولان شنیده میشود که در واقع اصولا منطقی نیست! از دیگر سو تداوم حضور اقلامی نظیر غلات و گوشت در بین اقلام عمده وارداتی زنگ خطری برای کشور به شمار می رود, بی شک وابسته شدن بازار داخلی کشور به چنین محصولاتی که جزو کالاهای ضروری به شمار می روند, در شرایط ویژه می تواند کشور را به شدت آسیب پذیر کند.
حال آنکه وجود کالاهای ضروری که در بالا نیز اشاره شد, در بین اقلام وارداتی با تغییرات قیمت ارز یا مشکل تراشی ها در تجارت خارجی کشورمان توسط دولت های خارجی میتواند بازار داخلی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد, این اقلام در ردیف کالاهای لوکس نیستند و همگی در سبد محاسبه نرخ تورم بانک مرکزی دارای ضرایب اهمیت بالا هستند, تغییرات قیمت این اقلام که منطقا با تغییرات قیمت دلار یا راه های بازرگانی رخ میدهد میتواند بازار داخلی را در حد بالایی متاثر سازد.
فرش قرمز برای کالاهای خارجی پهن کردن، اگرچه ظاهرا در کوتاه مدت میتواند بازار داخلی را کنترل کند، اما در دراز مدت چنانکه در شش سال گذشته شاهد آن بودیم، تولید داخل را به شدت ضعیف و بی انگیزه میسازد، کشاورزان و تولید کنندگان با وجود سود بالا و دردسر کم حضور در بازارهای کاذب نظیر سکه، دلار و ارز و دریافت وام های بانکی کم بهره تحت عناوین مختلف دیگر تمایل چندانی به تولید ندارند، تولید زمانی که قیمت حامل های انرژی به شدت تغییر کرده، یارانه های بخش های تولیدی واریز نشده دیگر اصولا به صرفه نیست و به جای تولید سفته بازی در بازار های کاذب سود آور هستند.
در چنین شرایطی تولید از رونق افتاده و واردات سکه میشود، این واردات در سال های ۸۷ و ۸۸ و حتی ۸۹ موضوع زیاد مهمی به نظر دولتمردان نمی آمد، هر چند در آن زمان نیز منتقدان بسیاری در حد توان خود هشدار دادند، اما آسیب این وردات گسترده در تغییرات قیمت سال ۹۰ مشاهده شد. هنوز هم آن آثار سو به پایان نرسیده، اقلامی که با دلار حاصل از انفجار ارزی در سه ماهه چهارم سال قبل ثبت شدند، تازه از فروردین امسال به بازار وارد خواهند شد…