خالی شدن ذخایر هیدروکربنی جهان از نفت رویدادی نیست که در آینده نزدیک محقق شود اما هنوز هم اختلاف نظرهای زیادی میان زمین شناسان و تحلیلگران در خصوص رشد کند شاخص عرضه نفت در بازار جهانی وجود دارد .از سوی دیگر هرچه مشکل تر شدن فرایند استخراج نفت از ذخایر سخت در دسترس و همچنین روند افزایشی قیمت نفت در بازار جهانی بر شائبه ها در خصوص تحقق تئوری قله نفتی در آینده هر چند دور دامن زده است .
به گزارش نکونیوز به نقل از " واشنگتن پست" بر اساس مطالعات صورت گرفته از سوی صندوق بین المللی پول (IMF) کندشدن تدریجی روند رشد عرضه نفت در بازار جهانی از جمله مهمترین عاملی است که نگرانی ها از وقوع قله نفتی را تشدید کرده است .
طبق مطالعات صورت گرفته سرعت رشد تولید نفت در سالهای مابین ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۵ ثابت و در حدود ۱.۸ درصد در هر سال بود که به نسبت رقم قابل قبولی است . اما نکته اینجاست که از سال ۲۰۰۵ میزان تولیدات نفتی به یک شرایط پایدار رسیده و از آنجا که نرخ تقاضا همچنان در حال رشد است و به خصوص در کشورهایی مانند چین و هند تقاضا روندی به شدت افزایشی دارد قیمت نفت به رکورد های بی سابقه رسیده است .
در ماههای اخیر نیز قیمت نفت تقریبا از ۱۰۰ دلار در هر بشکه پایین تر نیامده و این اقتصاددانان را نگران تاثیرات منفی این روند افزایشی قیمت نفت بر نرخ رشد اقتصاد جهانی کرده است .
در اینجا این سوال مطرح می شود که چه رخ خواهد داد اگر تئوری "قله نفتی " حقیقتا رخ دهد . این سوالی است که دو نفر از اقتصاددانان صندوق بین المللی پول در مطالعات خود تلاش کرده اند تا پاسخی برای آن بیابند . در این مقاله که "نفت و اقتصاد جهانی : آینده ممکن " نامگذاری شده "میخائیل کاموف" و "درک مویر" به بررسی سناریوهایی پرداخته اند که در آنها نفت رفته رفته کاهش می یابد و جهان تلاش می کند تا خود را با شرایط جدید مطابق کند .
در این مقاله تحقیقاتی سناریوهای مختلف که احتمال وقوع آنها وجود دارد مورد بررسی قرار گرفته است :
سناریوی اول : تولیدات نفتی جهان با سرعتی بسیار کند رشد می کند و یا حتی ثابت باقی خواهد ماند
این شاید اصلی ترین سناریویی باشد که کاموف و مویر به آن معقد هستند. آنها چنین فرض کرده اند که هر ساله یک درصد از نرخ رشد تولیدات نفتی کاسته شود یعنی به جای رشد ۱.۸ درصدی تولیدات نفتی در سالهای مابین ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۵ میزان تولیدات هر ساله تنها ۰.۸ درصد افزایش یابد . یک چنین روند کاهشی با آنچه در سال ۲۰۰۸ به صورت موقتی رخ داد کاملا متفاوت است . در سال ۲۰۰۸ میزان تولیدات موقتی کاهش یافت اما این یک روند دائمی خواهد بود . در اینجا این سوال پیش می آید که در صورت تحقق این سناریو چه رخ خواهد داد ؟ بر اساس مدل پیشنهادی صندوق بین المللی پول ظرف مدت زمان ۱۰ سال قیمت نفت دو برابر و در مدت ۲۰ سال این رقم ۴ برابر خواهد شد . بنابر این در این شرایط کشورهایی مانند کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا که وارد کننده صرف نفت هستند با بحران اقتصادی جدی روبرو خواهند شد و رشد اقتصادی آنها حدود ۰.۲ تا ۰.۴ درصد در سال تنزل خواهد یافت .در این میان کشورهای بزرگ صادر کننده نفت مانند عربستان سعودی هر چه بیشتر ثروتمند خواهند شد .
سناریوی دوم : رشد عرضه نفت رفته رفته کاهش می یابد اما جهان خود را با شرایط جدید وفق خواهد داد
در این سناریو تولیدات نفتی رفته رفته کاهش می یابد اما کشورهای جهان نیز با روی آوردن به خودروهای برقی و یا گاز طبیعی خود را با این شرایط مطابق خواهند ساخت . در این شرایط است که خودروها و صنایع تولیدی بهره وری خود را بالاتر خواهند برد و در اصطلاح اقتصادی میزان انعطاف پذیری تقاضا نیز همزمان با کاهش عرضه بالاتر خواهد رفت.
بر اساس این سناریو ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا فشار اقتصادی کمتری متحمل خواهند شد و سالانه بین ۰.۱ تا ۰.۲ درصد از رشد اقتصادی آنها کاسته خواهد شد. اما در این شرایط رشد اقتصادی کشورهای آسیایی افزایش چشمگیری خواهد داشت چرا که آنها می توانند خود را به راحتی با افزایش قیمت نفت وفق داده و با افزایش سطح صادرات خود به کشورهای تولید کننده نفت خاورمیانه اقتصاد خود را تقویت خواهند کرد .
سناریوی سوم : تولیدات نفتی با سرعتی بسیار کند رشد خواهد کرد اما جهان جایگزینی برای آن نخواهد یافت
در مقاله منتشر شده از سوی صندوق بین المللی پول آمده است که این احتمال نیز وجود دارد که جهان نتواند خود را با روند کاهشی عرضه و افزایش قیمت نفت وفق دهد چرا که نفت کاملا با ارزش بوده و در عین حال جایگزین کردن آن مشکل است . از سوی دیگر این امکان وجود دارد که سرعت تولید و بهره وری از خودروهای الکترونیکی با سرعت افزایش قیمت نفت برابری نکند . اجرای طرح های زیرساختی تولید خودروهای گازسوز نیز مشکل است و صنایع شیمیایی ممکن است جایگزین جدیدی برای نفت نیابد . در صورتی که یک چنین سناریویی رخ دهد مناطق ثروتمند مانند اروپا و ایالات متحده آمریکا با تنزل ۰.۴ تا ۰.۶ درصدی رشد اقتصادی روبرو خواهند شد .
سناریوی چهارم :نفت رفته رفته اهمیتی فراتر از آنچه اقتصاددانان تصور کرده اند به دست خواهد آورد
بر اساس ارزیابی صورت گرفته از سوی سازمان اطلاعات انرژی آمریکا خرید نفتی در حدود ۳.۵ درصد تولید ناخالص داخلی ایالات متحده آمریکا را به خود اختصاص داده است . اگر از چنین زاویه ای به این قضیه نگاه شود نفت گران قیمت نمی تواند خسارت چندانی به اقتصاد این کشور وارد آورد . اما در گزارش منتشر شده از سوی نویسندگان صندوق بین المللی پول آمده است که یک چنین برداشتی بسیار سطحی نگری است چرا که نفت در اقتصاد مدرن بسیار اساسی است . بسیاری از فناوری های روز مورد استفاده در صنایع دنیا از سوخت هایی استفاده می کنند که از نفت خام بدست آمده است . در حقیقت اگر ارزش اقتصادی نفت بالاتر از آنچه مدل های اقتصادی تخمین زده اند باشد طی ۲ دهه آینده سالانه در حدود ۱.۲ درصد از نرخ رشد اقتصادی جهان کاسته خواهد شد .
سناریوی پنجم: تولیدات نفتی با سرعتی بی سابقه کاهش یابد
شاید این سناریو در صورت وقوع روز محشر صنایع نفتی جهان باشد . بر اساس برخی مطالعات صورت گرفته تولیدات نفتی جهان در حال حاضر به یک سطح ثابت رسیده و به زودی روند فرسایشی آن آغاز خواهد شد و سالانه در حدود ۲ درصد از میزان تولیدات نفتی کاسته خواهد شد . چاههای نفتی کنونی کم کم خشک خواهند شد و جهان وابستگی اش به ذخایر نفتی سخت در دسترس مانند تارماسه های کانادا بیشتر خواهد شد . بنابر این در این شرایط چه رخ خواهد داد ؟
بر اساس مدل بندی ارائه شده از سوی صندوق بین المللی پول در این شرایط طی دو دهه آینده قیمت نفت ۸۰۰ درصد رشد خواهد داشت ونرخ رشد اقتصادی در اروپا و ایالات متحده آمریکا حداقل یک درصد کاهش خواهد یافت .
در پایان این مقاله آمده است که در هر صورت مدل بندی هر یک از این سناریو ها کار آسانی نیست به خصوص آنکه این احتمال وجود دارد که هر یک از کشورهای جهان متفاوت از یکدیگر به این سناریوها واکنش نشان دهند . به عنوان نمونه اگر سطح ذخایر نفتی کاهش یابد این احتمال وجود دارد که تولید کنندگان نفت نیز از میزان صادرات خود بکاهند . اما بر اساس آنچه نویسندگان صندوق بین المللی پول بر آن اصرار دارند در صورت وقوع هر یک از این سناریو ها کاهش تولیدات نفتی می تواند تاثیر منفی زیادی بر اقتصاد جهانی بگذارد .