محمد رضا مجلل / کارشناس اقتصاد و مدیریت
زندگی روزمره حاوی مثال های بی شماری است که در آن اشخاص ( حقیقی یا حقوقی ) منافعشان در یک راستا یا درتقابل با هم می باشد برای نمونه می توان از مواردی همچون مذاکرات تجاری بین کشورها ، جنگ تبلیغاتی دو شرکت رقیب، رای دادن صاحبان سهام در انتخابات هیات مدیره ، ازدواج / طلاق بین دو نفر ، رقابت شرکت ها در دستیابی به مواد اولیه و غیره نام برد. ویژگی اساسی تصمیم گیری در این شرایط این است که هر فرد قبل از تصمیم گیری و انتخاب باید واکنش و عکس العمل طرف مقابل را نسبت به انتخاب و تصمیم خود مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد و آنگاه تصمیمی که برایش بهترین است را اتخاذ نماید . برای مدل سازی چنین وضعیتی و پیش بینی اتفاقات ممکن ، نظریه بازی ها کمک های فراوانی می کند همانطور که میدانیم این تئوری تلاش می‌کند تا رفتار ریاضی حاکم بر یک موقعیت راهبردی (تضارب منافع) را مدل‌سازی کند. این موقعیت، زمانی پدید می‌آید که موفقیتِ یک فرد وابسته به راهبردهایی است که دیگران انتخاب می‌کنند. هدفِ نهاییِ این دانش، یافتنِ راه‌بردِ بهینه برای بازیکنان است.
یکی از مدل بازی های معروف در این نظریه که به روشی جذاب و روشن منازعات بین افراد و گروه ها را تحلیل می کند ، بازی ترسوها است . این بازی دو راننده را تصور می‌کند که روی یک پل در یک امتداد در جهت مخالف به سمت هم حرکت می‌کنند ، راننده‌ای که ماشین خود را منحرف کند بازنده است یا به او ترسو می گویند . اگر هیچ کدام ماشین خود را از راه بیرون نکشند نتیجه تصادفی شدید در وسط پل خواهد بود که منجر به مرگ هر دو راننده خواهد شد . راننده ها مایلند به راه خود ادامه دهند تا حریف مقابل بترسد و از مسیر منحرف شود اما این نگاه موجب می شود تا تصادف که بدترین نتیجه است بوجود آید یعنی دو طرف برای بدست آوردن بهترین نتیجه برای خود ( برنده شدن ) باعث ایجاد بدترین نتیجه برای همه خواهند شد ( مرگ راننده ها ) . در ظاهر برنده این بازی کسی است که از ابتدا نهایت بی‌عقلی خودش را با کندن فرمان یا از کار انداختن ترمز ماشین نشان دهد ولی فقط یک دیوانه ، بی‌عقل و طالب خودکشی است که چنین عملی انجام می دهد چون دقیقا مشخص نیست که نفر روبرو در مقابل وی چه عکس العملی خواهد داشت.
ماتریس پیامدهای این بازی را می توان به شرح زیر نشان داد:
تاکید اصلی در این بازی روی وجود دو عنصر "تضاد" و "همسویی" منافع به طور همزمان برای افراد و گروه ها است. در دنیای واقعی هر چند که معمولا دو طرف ، رقیب هستند ولی از سوی دیگرمنافع مشترکی هم از دست یافتن به تفاهم دارند. در عرصه منازعات به نفع هر دو طرف است که استراتژی جنگ-جنگ انتخاب نشود چرا که این شرایط برای آنها بسیار پرهزینه و بی فایده است. اگر افراد باور کنند که همیشه این امکان هست که طرف دیگر نیز ابزار جنگ را انتخاب کند ، احتیاط کرده و نگاه خود را به سمت توافق تغییر خواهند داد.
مطالب فوق مقدمه ای برای طرح مسئله منازعات بین شرکتها در اتحادیه و نحوه برخورد با آن بود ، شرکت ها درکمیسیون های مختلف در خصوص دریافت خوراک ، قیمت گذاری محصول ، ورود به بازارهای یکدیگر و بسیاری مسائل بحث و گفتگو دارند و گاهی منافع آنها به شدت رو در روی هم قرار می گیرد و منجر به جنگ هایی بی پایان میشود . در گیریهایی که نتیجه نهایی آن تضعیف کل صنعت و به تبع تضعیف اتحادیه می باشد . برای نمونه از سال 93 به بعد با ورود بخش خصوصی به جمع تولیدکنندگان قیر کشور به یکباره تعداد آنها رشد جهشی داشت و از دو شرکت معظم قدیمی به ده ها شرکت کوچک و متوسط تبدیل شد که برای خرید وکیوم باتوم از پالایشگاه ها ، فروش قیر تولید شده ، تعیین قیمت محصول و غیره رقابت بسیار سختی با یکدیگر دارند . شرکتهای پر توان قدیمی این قدرت را دارند که خریدهای بزرگ و تضمین شده ای برای تامین مواد اولیه خود تحت قالب قراردادهای بلند مدت از پالایشگاه ها داشته و عملا در بسیاری از فصول سال از رقابت قیمتی با دیگر رقبا در امان باشند و در آرامش بیشتری فعالیت کنند ، به راحتی در بازارهای نهایی ورود پیدا کنند و احیانا در رقابت ها دست بازتری برای کاهش قیمت ها داشته باشند . این مزیت برای شرکتهای جدید الورود که ابعادی کوچک و متوسط دارند و به راحتی نمی توانند با بزرگان قدیم رقابت کنند قابل قبول نیست و به طرق مختلف همچون شکایت به شورای ملی رقابت ، اعتراض به عملکرد بورس کالا در عرضه های پریمیوم و غیره در مقابل آن می ایستند . در این نبرد گاهی شرکت های قدیمی پیروز میدان هستند و امور را به نفع خویش پیش می برند و گاهی شرکت های جوان و جدید ، اما واقعیت اینکه این جنگ های فرسایشی موجب کاهش توان مالی تمامی شرکت ها شده ( به دلیل رقابتهای شدید قیمتی ) و در این میان صرفا خریداران نهایی برنده بازی هستند . این نزاع ها موجب ایجاد تفرقه و پراکندگی شدید شده است. معمولا تصمیم گیریها یک طرفه است و هر گروه فقط به منافع خود می اندیشد و بس . به تازگی هم دعواها بالاگرفته و عده ای تصمیم به خروج از این کمیسیون گرفتند و احیانا می خواهند دسته و گروه جدیدی ایجاد کنند تا شاید با آرامش بیشتری عمل نمایند که قطعا موجبات تضعیف کلیت اتحادیه خواهد شد ، خلاصه اینکه اگر این تضادها به درستی مدیریت نشود هیچکس برنده نخواهد بود . این جنگ و نزاع همچنان ادامه خواهد داشت مگر زمانی که به یک توافق مناسب و درست دست پیدا کنند ، توافقی که منافع همه شرکت ها را حداکثر نماید . بدین معنا که اگر شرکت ها بجای تهدید یکدیگر ، روی منافع یک توافق خوب تاکید کنند ، افق جدیدی پیش روی همه آنها باز می شود زیرا در اکثر مواقع اینگونه نیست که در یک مذاکره یکی برنده و دیگری بازنده باشد ، بلکه می توان متناسب با رفتار طرفین منافعی مثبت برای هر دو ایجاد کرد .
نتیجه :
در تقابل بین شرکت ها درصورتی‌که بازیگران رفتارهای احساسی همچون لجبازی و خودخواهی را کنار بگذارند و بر اساس عقل تصمیم‌گیری کنند ، همواره نقطه تعادلی وجود دارد که اگرچه ممکن است حداکثر مطلوبیت را برای هیچیک از طرفین فراهم نیاورد، اما حدی از سود را برای هر کدام از آنها به‌دنبال خواهد داشت . بطور قطع تعقل و تدبیر و اتخاذ رویکردی هماهنگ و اعتدالی همیشه می‌تواند گره از مشکلات پیش‌آمده باز کند و دو طرف را که در دو سوی این شکاف پا بر پدال گاز می‌فشارند و باسرعت به سوی هم در حرکتند، به کنش‌های مدیریت‌شده و معنادارتری وا دارد.