موقعیت و جایگاه روغن موتور در ایران

روانکاری به عنوان علم تسهیل حرکت نسبی سطوح در تماس با یکدیگر تعریف شده است، روانکار به عنوان کاهنده اصطکاک بین دو سطح مابین آنها قرار می گیرد، در واقع روغن موتور برای خودرو را می توان به عنوان خون در بدن انسان تشبیه کرد یعنی انتقال مواد مورد نیاز سلولها در بدن که می توان با روانکاری قطعات و اجزای موتور اتومبیل به واسطه استفاده از یک روغن موتور مناسب مقایسه نمود همچنین باعث خنک نگه داشتن بخش های داخلی موتور خودرو و جلوگیری از سایش و خوردگی و آسیب قطعات داخلی می گردد. محتمل است آغاز فعالیت برای تولید روغن موتور در ایران به اقدام مشترک ایران و انگلستان در آبادان برگردد، پالایشگاهی که پس از گذشت بیش از 5 دهه از تاسیس آن هنوز پاسخگوی تامین بخش زیادی از روغن پایه مصرفی کشور می باشد. از منظر موقعیت و جایگاه روغن موتور در ایران پر واضح است که چهار شرکت اصلی و البته وابسته به دولت که در دهه گذشته و در راستای خصوصی سازی از بدنه شرکت ملی نفت جدا شده اند نقش حداکثری را ایفا می نمایند، به صورتی که حدود 85 درصد از مصرف داخل کشور را این چهار شرکت تامین کرده و تنها رقابت مابین شرکت های خصوصی دیگر بر سر 15 در صد از بازار ایران می باشد. بنابراین اصلاح در شالوده شرکت های اصلی می تواند صنعت روغن موتور ایران را دچار دگرگونی مثبت نماید که در انتهای مبحث در قالب پیشنهاد و راهکارها بدان اشاره خواهد شد. روغن های موتور موجود در بازار ایران را می توان به 5 دسته تقسیم نمود:
• روغن های حاصل از پالایش مجدد recycle
این نوع روغن از تصفیه و بازیافت روغن های کارکرده حاصل می شود و با توجه به استفاده از اسید سولفوریک غلیظ در پروسه پالایش آن به دلیل بالا بودن عدد اسیدیTAN و البته کم بودن شاخص گرانروی VI Index جهت تولید روغن های موتور بخصوص سطح بالا توصیه نمی شود.
• روغن های مینرال Mineral
روغن های مینرال که از برش روغنی نفت خام تهیه می گردد اولین روغن موتور تولید شده در دنیا می باشد که در ساختار شیمیایی آن هیچگونه اصلاح و بهینه سازی صورت نگرفته است و به دلیل ساده بودن آن بازه زمانی مابین دو تعویض کوتاه می باشد.
• روغن گیاهی Herbal oil
روغن گیاهی روغنی است که پایه تولید آن نفت خام نمی باشد و به دلیل دشواری تولید آن در وجه صنعتی و عدم تبدیل آن به کالای تجاری در ایران مورد اقبال قرار نگرفته است. شایان ذکر است ایراد تخصصی وارد شده به این دسته روغن ها، عدم پوشش دهی کامل سطح موتور و نقصان در روانکاری در کیلومترهای بالای 3000 می باشد.
• روغن های نیمه سینتتیک Semi synthetic
این نوع از روغن موتور در واقع ساختار اصلاح شده روغن های پایه معدنی می باشدو برای تولیدات خودروسازان ایران بیشترین کاربرد رادارد. در واقع این دسته روغن های موتور را می توان به پلی تشبیه کرد میان گذشته و آینده خودرو در جهان، بدین صورت که بسیاری از مشکلات روغن های کلاسیک را برطرف نموده است اما با روغن های موتور بروز مصرفی در دنیا فاصله دارد.
• روغن های تمام سینتتیک Full synthetic
روغن موتورهایی که براساس آخرین فناوری و تقویت ساختار شیمیایی دنیا تولید می شوند و مورد تایید بهترین خودروسازان جهان هستند. این نوع محصول اولین روغن بکار رفته در موتور های هواپیماهای جت بوده است. زمان مابین تعویض در این نوع از روغن موتور از همه دسته های دیگر طولانی تر است، از مزایای دیگر این روغن موتور می توان به غیر سمی بودن، مقاومت بالا در مقابل اکسیداسیون، تبخیر پایین و بالا بودن دمای احتراق اشاره کرد.
اما مهمترین مزیت این نوع روغن موتور ها را می توان در عکس العمل سریع در مقابل تغییرات دما ذکر کرد که این مهم برگرفته از بالا بودن شاخص گرانروی در روغن های سینتتیک می باشد، شاید تنها ایراد روغن های تمام سینتتیک را می توان قیمت بالای آنها و عدم انطباق با موتورهای قدیمی بیان کرد. با توجه به مطالب ذکر شده باید بدانیم که تمایل بازار مصرف روغن موتور ایران بر روی روغن های دسته چهارم یعنی روغن های موتور نیمه سینتتیک می باشد.
• عمده ترین چالش روغن موتور در ایران
اگرچه موانع و مشکلاتی در امر تولید روغن موتور در ایران وجود دارد، اما عمده ترین چالش روغن موتور در ایران بدین شرح است، همانگونه که پیشتر اشاره شد حدود 85 درصد از مصرف داخل کشور را شرکت های بزرگ نیمه دولتی تامین می نمایند، شرکت هایی که قدمت تاسیسشان به بیش از پنج دهه می رسد و عمده امکانات، ابزار تولید و حمایت های سخت افزاری و نرم افزاری دولتی را در اختیار دارند. وقتی نگاهی به سابقه و قدمت این شرکت ها می نماییم به یک نکته تامل برانگیز برخواهیم خورد، در میان خودروسازان برتر دنیا هیچ نامی از برندهای ایرانی که از برترین تولید کنندگان و صادرکنندگان خاورمیانه هستند مشاهده نمی شود، حال آنکه هر ساله شاهد افزایش صادرات روغن پایه توسط این شرکت ها به خصوص به کشورهای حوزه خلیج فارس هستیم. بر طبق آمار گمرک ایران صادرات عمده روغن در سال گذشته مربوط به روغن های پایه شرکتی بوده است. بر اساس آمار سال گذشته در حدود 84.3 در صد از مجموع خودروهای در حال تردد کشور مربوط به خودروسازان داخلی و تنها 15.7 درصد از خودروها وارداتی می باشند که این آمار نشان می دهد در شرایطی که خودروسازان داخلی بیش از 80 درصد بازار را در اختیار دارند و همانگونه که بیان شد 4 شرکت بزرگ نیز در حدود 85 درصد بازار روغن ایران را در اختیار خود گرفته اند هیچ همکاری متقابلی میان آنها به چشم نمی خورد، اینکه خودروسازان ایرانی توصیه ای جهت استفاده از برندهای ایرانی نمی کنند نکته ی قابل تاملی به نظر می آید و مورد مهم دیگر رقابت بیش از صد شرکت خصوصی برای سهم 15 درصدی بازار روغن موتور ایران می باشد که متاسفانه آنان نیز از شرایط حمایتی لازم توسط ارگان های مربوطه برخوردار نمی باشند. با این وصف منطقی به نظر می رسد که شرکت های خصوصی با توجه به آمارهای بیان شده تمرکز خود را بیشتر بر روی خودروهای داخلی قرار دهند . محصول روغن موتور به عنوان یک کالای استراتژیک تاثیربسزایی در استمرار و پویایی ناوگان حمل و نقل بار و مسافر درون و برون شهری دارد و با توجه به ظرفیت موجود در کشور برای اصلاح الگوی مصرف و همچنین به منظور توسعه صادرات محصولات نهایی روغن موتور به جای روغن های پایه به دلیل ارزش افزوده بالاتر و حجم بالای برگشت ارز به داخل کشور ضرورت توجه و طرح های توسعه و استفاده از روشهای نوین برای تولید انواع روانکار خودرویی در سطح نیمه سینتتیک و تمام سینتتیک وجود دارد تا از این طریق زمینه رشد و تثبیت موقعیت تجاری منطقه ای و جهانی را شاهد باشیم.