حمیدرضا شکوهی، خبرنگار نفت و انرژی
وقتی سخن از صنعت نفت به میان می آید همگان یا به یاد دکل های نفتی عظیم در خشکی و دریا می افتند، یا پالایشگاههای نفت و گاز و مجتمع های پتروشیمی را به یاد می آورند. در واقع، صنعت نفت در بین افکار عمومی و گاه حتی متخصصان، در صنایع بالادست خلاصه شده است . اما بخش مهم صنعت نفت، صنایع پایین دست است که کمتر مورد توجه افکار عمومی، متخصصان، و سیاستگذاران و تصمیم سازان قرار می گیرد. گویا همواره مهم این بوده که چقدر نفت و گاز تولید شود یا چقدر در تولید محصولات پتروشیمی رشد کنیم. اما به زنجیره های بعدی کمتر توجه شده، گویا چون صنایع پایین دستی هستند و وابسته به صنایع بالادستی، پس باید در درجه دوم اهمیت قرار بگیرند. اما واقعیت این است که صنایع پایین دستی، از نظر ایجاد ارزش افزوده، رونق تولید و بویژه اشتغال زایی، به مراتب پیشروتر از صنایع بالادستی هستند، مشروط به آنکه مورد توجه بیشتری قرار گیرند و از منظر سیاستگذاران، در زمره صنایع فرعی قلمداد نشوند. حوزه فعالیت صنایع پایین دستی به حدی گسترده است که می توان سرمایه گذاران مختلف را با عناوین و تخصص ها و حتی سرمایه های مختلف، در آن جذب کرد. بخش پایین دستی صنعت نفت (مشتمل بر نفت، فرآورده های نفتی، گاز و پتروشیمی) حوزه ای گسترده است که ارتباط بسیار نزدیکی با مردم دارد چراکه محصولات تولیدی در صنایع پایین دستی، به طور مستقیم توسط مصرف کنندگان مورد استفاده قرار می گیرد. گستره فعالیتهای صنایع پایین دستی از عرضه نفت و فرآورده های نفتی و گاز و مشتقات آن، تا محصولات تولید شده بر مبنای پتروشیمی ها و در مجموع، بسیاری از اقلامی که از نفت و گاز و مشتقات آن تولید می شود در بر می گیرد. حتی در حوزه ای وسیع تر، حوزه انتقال و عرضه محصولات اصلی تولیدی هم در زمره صنایع پایین دستی قرار می گیرد که البته کشورهای مختلف تولیدکننده نفت و گاز، سیاستهای متفاوتی در قبال آن دارند.
بنابراین در یک نگاه، صنایع پایین دستی نفت، به حدی حوزه جذاب و دارای گستره وسیعی است که امکان فعالیت در آن توسط تمامی سرمایه گذاران بخش خصوصی بر مبنای علایق، تخصصها و سرمایه های متفاوت آنها وجود دارد. اتفاقا در شرایط تحریم، بخش خصوصی می تواند در حوزه های گسترده ای از صنایع پایین دستی نفت و صنایع وابسته فعال باشد و نقش خط شکن تحریم را بازی کند. وقتی می گوییم تحریم را دور می زنیم، یا وقتی می گوییم باید از خام فروشی دست برداریم، نقطه ای که این دو تا را به هم متصل می کند، بخش خصوصی است و اتفاقا بهترین منبع اتصال، صنایع پایین دستی است که بخش خصوصی ما توان فعالیت در آن را دارد. البته متاسفانه در کشور ما غالبا اینگونه بوده که مسوولان و دولتمردان، وقتی به یاد حمایت از بخش خصوصی می افتند و اهمیت آن را درک می کنند که به بخش خصوصی نیاز پیدا کنند! وقتی نیاز به بخش خصوصی
حال به اجبار قانونی یا به خاطر تحمیل شرایط خاص همچون تحریمها، خودنمایی می کند، بخش خصوصی هم اهمیت و ارج و قرب بیشتری پیدا می کند. در حالیکه اگر واقعا قصد تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت را به معنای کلی و در گستره ای وسیع (شامل، نفت و گاز و فرآورده های آن و همچنین پتروشیمی) داشته باشیم، باید در هر زمان و هر موقعیتی از حضور گسترده بخش خصوصی در صنایع پایین دستی حمایت کنیم.
صنایع پایین دستی نفت بهترین موقعیت برای فعالیت بخش خصوصی است و نه تنها سود و منفعت حضور فعال بخش خصوصی در صنایع پایین دستی، عاید مجموعه نفت می شود تا در شرایطی همچون تحریم یا سایر محدودیتها از آن استفاده کند، بلکه زمینه ساز رشد اقتصادی، رونق اقتصادی و بویژه اشتغالزایی گسترده در کشور می شود؛ حوزه هایی که به دلیل تفاوت ماهوی صنایع بالادستی و پایین دستی نفت، در بخش پایین دست بهتر می توان نتیجه گرفت. این امر بویژه در حوزه اشتغال زایی قابل توجه است. به گونه ای که با سرمایه گذاری به مراتب کمتر از صنایع بالادستی در صنایع پایین دستی، می توان اشتغال به مراتب بیشتری را ایجاد کرد. برای جذب سرمایه گذاران بخش خصوصی به صنایع پایین دستی نفت، یا افزایش حوزه فعالیت آنها در این حوزه، لازم است مسیر فعالیت آنها هموار شود. طبیعتا فعالان این عرصه، نیازمند حمایت مالی نیستند، بلکه در صورت ثبات قوانین و اعمال حمایتهای قانونی و اتخاذ راهکارهای دائمی – و نه مقطعی – برای حمایت قانونی از صنایع پایین دستی، می توانند عملکردی مطلوب از خود بر جای بگذارند و نه به صورت مقطعی، بلکه همواره بازوی تاثیرگذار و فعال دولت – و چه بسا فعالتر از دولت – در بی اثر کردن تاثیرات منفی تحریم و رفع مشکلات اقتصادی کشور در شرایط خاص و نامطلوب باشند. از این منظر برگزاری نمایشگاه صنایع پایین دستی نفت را، آن هم توسط ارگانی غیردولتی که ماهیت آن بر مبنای صادرات فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی شکل گرفته، می توان گامی در جهت نمایش قدرت و توان بخش خصوصی در حوزه صنایع پایین دستی نفت، نه فقط در حوزه داخلی بلکه در حوزه بین المللی و فرامرزی ارزیابی کرد و آن را به فال نیک گرفت.