سحر سعیدیان- وضعیت گازی کشور در روزهای پیش رو، شرایط آرامی را سپری می‌کند. اگرچه اخبار صادرات گاز ایران به عراق و ترکیه، اخبار خوشایندی نیست، اما وزارت نفت زمستان گذشته را با همه سختی‌هایش مدیریت کرد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اوپکس به نقل از ایران‌پترونت، رکوردهای مصرف خانگی گاز و محدودیت‌های سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها را که کنار بگذاریم، سال گذشته ظرفیت مخازن ذخیره‌سازی میعانات گازی بالا رفت و در کنار افزایش خوراک پالایشگاه ستاره خلیج فارس، وزارت نفت توانست بخشی از محدودیت صادرات میعانات گازی ایران را با تبدیل آن به بنزین باکیفیت در پالایشگاه ستاره خلیج فارس و عرضه آن در بورس انرژی جبران کند.
اما هنوز اندکی از رونق صادرات بنزین به کشورهای همسایه نگذشته بود که کرونا آمد و همه محاسبات را به هم ریخت. محدودیت‌های حمل و نقل مصرف بنزین را به شدت پایین آورد و ذخایر استراتژیک را لبالب کرد. اگرچه با رفع محدودیت‌های قرنطینه و کسب و کار تا چند ماه آینده، به شرایط نرمال بازخواهیم گشت، اما این به تنهایی کافی نیست. هر سکوی گازی که در خلیج فارس و در میدان مشترک پارس جنوبی نصب و به بهره‌برداری می‌رسد، علاوه بر افزایش برداشت گاز، افزایش تولید میعانات گازی را هم که هر بشکه آن حتی کمی گرانتر از بشکه‌های نفت قیمت می‌خورد به همراه دارد.
ناظران بر شرایط کنونی، معتقدند وزارت نفت تا پیش از زمستان سال جاری، برای مازاد تولید میعانات گازی پارس جنوبی که همزمان با برداشت گاز غنی از این مخزن مشترک به پالایشگاه‌های پارس جنوبی سرازیر می‌شود، نیازمند فکری عاجل است و چندین راه‌حل کوتاه مدت و بلندمدت را برای ظرفیت‌سازی مصرف میعانات گازی پیش رو دارد؛ ایجاد تغییرات فرآیندی پالایشگاه‌های نفت و توسعه واحدهای جدید.
وضعیت کلی تولید میعانات گازی در کشور
بیشترین میزان تولید میعانات گازی ارتباط مستقیمی با برداشت گاز از میدان گازی پارس جنوبی دارد. همانطور که پیشتر اشاره شد، این مایع هیدروکربوری ارزشی بیش از نفت دارد، اما بدلیل تأمین گاز مورد نیاز کشور نمی‌توان تولید آن را متوقف کرد. میزان برداشت میعانات گازی در فصل زمستان و همزمان با اوج مصارف خانگی گاز، به بالاترین حد ممکن می‌رسد.
به طور میانگین می‌توان گفت، با احتساب ظرفیت تولید میعانات گازی از ۸ پالایشگاه گازی (۱۶ فاز) واقع در منطقه پارس یک استان بوشهر به میزان ۶۴۰ هزار بشکه در روز، ۵ پالایشگاه (۱۱ فاز) واقع در منطقه پارس دو (با در نظر گرفتن پالایشگاه فاز ۱۴) به میزان روزانه حدود ۴۴۰ هزار بشکه و تولید روزانه ۷۰ هزار بشکه میعانات گازی در سایر پالایشگاه‌های گازی مانند هاشمی‌نژاد، ایلام، پارسیان، فجر جم و… ظرفیت تولید روزانه میعانات گازی در کل کشور بیش از ۱ میلیون بشکه در روز است.
(لازم به یادآوری است از فازهای در حال توسعه پارس جنوبی دو سکوی گازی فاز ۱۳ نصب شده و تا پایان شهریور به بهره‌برداری می‌رسد و با توجه به آماده نبودن پالایشگاه فاز ۱۴ نیز، گاز سکوهای این فاز به پالایشگاه‌های ۱۲ و ۱۹ منتقل می‌شود.)
مصرف‌کنندگان داخلی میعانات گازی
براساس آمارهای رسمی وزارت نفت، در حال حاضر پالایشگاه ستاره خلیج فارس، به عنوان بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی جهان روزانه ۴۲۰ هزار بشکه میعانات گازی پارس جنوبی را به عنوان خوراک دریافت می‌کند. دو مجتمع پتروشیمی نوری و بوعلی نیز مصرف‌کننده میعانات گازی هستند. پتروشیمی نوری روزانه به میزان ۱۲۰ هزار بشکه از پالایشگاه‌های مجتمع گازی پارس جنوبی و پتروشیمی بوعلی نیز روزانه ۳۰ هزار بشکه از مناطق نفتخیز (پازنان)، پالایشگاه‌های گازی پارسیان و فجر جم دریافت می‌کنند.
از سوی دیگر، پالایشگاه نفت بندرعباس ۳۰ هزار بشکه در روز و پالایشگاه نفت لاوان ۲۰ هزار بشکه در روز میعانات گازی را دریافت کرده و با نفت خام ورودی این پالایشگاه‌ها برای استحصال و دستیابی به فرآورده‌های مرغوب‌تر ترکیب می‌کنند.
با توجه به مقادیر یادشده، می‌توان نتیجه گرفت میانگین مصرف روزانه میعانات گازی در کشور حدود ۶۲۰ هزار بشکه در روز است.
ایجاد تغییرات فرآیندی در پالایشگاه‌های نفتی
به اذعان کارشناسان صنعت پالایش کشور، اختصاص بخشی از ظرفیت پالایشگاه‌های نفتی به پالایش میعانات گازی، به عنوان یک راهکار کوتاه‌مدت شناخته می‌شود که به تصمیمات مدیریتی سهامداران کلان آن بستگی دارد. این راهکار پیش از این در برخی پالایشگاه‌های کشور از جمله پالایشگاه‌های کرمانشاه، اصفهان و تهران به کار گرفته شده است.
تغییر در خوراک و برنامه عملیاتی پالایشگاه‌های هشتگانه (بدون احتساب ستاره خلیج فارس و بندرعباس)، امکان استفاده حداکثری از میعانات با کاهش نفت خام و نفت کوره را امکان‌پذیر می‌کند. به عنوان مثال، پالایشگاه‌هایی همچون آبادان و شیراز می‌توانند حداقل ۱۰ درصد از خوراک پالایشی خود را به میعانات گازی اختصاص دهند که دشوار به نظر نمی‌رسد و مستلزم این است که تا پیش از ورود به فصل سرما، آزمایش‌های عملیاتی در این پالایشگاه‌ها انجام شود، اما مساله اینجاست که پالایشگاه‌ها علاقه چندانی به این موضوع ندارند چراکه برای این تغییر رویه، علاوه بر پذیرش ریسک، باید سرمایه‌گذاری جدید کنند.
در برج‌های تقطیر پالایشگاه‌های نفت مشکلی برای تصفیه میعانات گازی به شکل جدی وجود ندارد، بدین صورت که درصد کمتری از میعانات گازی در مخزن نفت خام ریخته ریخته شده و امتزاج نفت‌خام، مازوت (به عنوان سیال واسطه) و میعانات به برج‌های تقطیر منتقل می‌شود. این فرآیند نیازمند انجام تستهای رن است که در هر پالایشگاه با توجه به درصد میعانات، نسبت مازوت و A.P.I نفت خام نتایج متفاوتی را در پی خواهد داشت.
اما ظرفیت‌سازی برای واحدهای پایین‌دست نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است. گرچه استفاده از میعانات گازی به عنوان خوراک پالایشگاه‌ها، حاشیه سود را افزایش خواهد داد، اما در میان‌مدت و بلندمدت خطرات زیادی را برای پالایشگاه‌ها به وجود می‌آورد؛ قدرت ریسک پالایشگاه‌ها عامل مهمی در بکارگیری این حامل انرژی در فرآیندهای پالایشی است که موجب می‌شود کمتر پالایشگاهی به میعانات روی آورد.
مساله بعدی این است که با توجه به افت فشار مخزن پارس جنوبی و کاهش تولید، اطمینانی به پایداری تولید میعانات نیست، کما اینکه میزان تولید میعانات گازی از میدان مشترک پارس جنوبی در حال کاهش است و این روند تا چند سال آینده نمود عینی پیدا خواهد کرد. هر چند که گفته می‌شود، در آینده میعانات گازی سایر میدان‌های توسعه‌نیافته مانند پارس شمالی، گلشن، فردوسی و… نیز به مجموع تولیدها اضافه خواهد شد که در صورت نیاز، جبران افت تولید میدان‌های پارس جنوبی را خواهد کرد، اما در مقطع کنونی پالایشگاه‌ها درباره تغییر فرآیندهای پالایشگاهی باید ریسک کنند، مگر آنکه تصمیمات حاکمیتی گرفته شود.
نحوه انتقال خوراک میعانات گازی به پالایشگاه‌ها نیز نکته دیگری است که باید در نظر گرفته شود. اصولا هر پالایشگاهی با توجه به نوع خوراکی که دریافت می‌کند طراحی می‌شود، بنابراین خط لوله مستقلی برای ارسال میعانات به پالایشگاه‌های نفت کشور که طراحی قدیمی دارند و متوسط عمرشان در مجموع به ۵۰ سال می‌رسد، وجود ندارد، هر چند که در طول بهره‌برداری تغییراتی در فرآیندهای پالایشی آن‌ها به وجود آمده است.
با این حال برای سه پالایشگاه آبادان، بندرعباس و لاوان با توجه به نزدیک بودن‌شان به دریا می‌توان از امکانات حمل و نقل دریایی استفاده کرد. همچنین سه پالایشگاه اراک، تهران و تبریز بر روی یک خط لوله نفت قرار دارند که امکان ارسال محموله میعانات از این خط لوله امکان‌پذیر است.
با این حال، بسیاری از کارشناسان و متخصصان صنعت پالایش معتقدند با افزودن میعانات گازی به خوراک پالایشگاه‌های نفتی، کارایی این پالایشگاه‌ها به شدت پایین می‌آید: «وقتی نفت وارد برج تقطیر می‌شود، دارای مشخصاتی است که از فرآیند دو کربنه تا ده‌ها کربنه را شامل می‌شود و به همین دلیل، برج تقطیر با توجه به خوراکی که دریافت می‌کند طراحی می‌شود. این بدان معناست که اگر میعانات وارد برج تقطیری شود که برای نفت سنگین طراحی شده، عملکرد کاملی ندارد و کارآیی‌اش به‌شدت کاهش می‌یابد.»
توسعه واحدهای جدید پالایشگاهی
طرح فراگیر پالایشی سیراف یکی از طرح‌های بلندمدتی است که به گفته وزیر نفت مراحل اجرای آن با ظرفیت پالایش روزانه ۳۶۰ هزار بشکه‌ای میعانات گازی برای ۶ پالایشگاه در حال انجام است. منابع مالی مورد نیاز این طرح با ارزش ۲۰ هزار میلیارد تومان از طریق بانک مرکزی تامین خواهد شد.
یکی دیگر از موثرترین راهکارهای در نظرگرفته شده برای مصرف بهینه میعانات گازی، افزایش ظرفیت پالایشگاه ستاره خلیج فارس است که بر اساس طراحی پایه، قابلیت دریافت ۳۶۰ هزار بشکه میعانات گازی را دارد، اما در تدبیری درست و با افزایش ظرفیت مجازی در برج‌های تقطیر بیش از ۴۱۰ هزار بشکه میعانات را به عنوان خوراک دریافت می‌کند و برنامه‌ریزی شده است تا حجم دریافت خوراک آن به ۴۸۰ هزار بشکه در روز تا پایان شهریور سال جاری برسد.