از حدود دو دهه قبل ایران به دنبال عضویت در سازمان جهانی تجارت است. قابلیت ها و مزیت هایی که این سازمان به اعضایش برای حضور در بازارهای بین المللی می دهد سبب شده است تا اغلب کشورهای جهان سعی کنند تا در این سازمان حضور داشته باشند.
ایران از سال 1384 به عضویت ناظر سازمان جهانی تجارت درامده و هم اکنون به عنوان عضو ناظر علاوه برحق برخورداری از خدمات فنی این سازمان می تواند در جلسات این سازمان حضور پیدا کرده و به ارایه نکته نظرات خود بپردازد.
ایران به عنوان عضو ناظر این سازمان مقدمات لازم برای عضویت کامل در این سازمان را آغاز کرده و در همین راستا در سال 1388 گزارش رژیم تجاری خود را به این سازمان ارایه نمود. سپس در مرحله بعدی پاسخ های لازم به 700 سوال واصله از طرف اعضای گروه کاری الحاق ایران به WTO، توسط وزارت صنعت ، معدن و تجارت تهیه و در آبان سال 1390 تحویل این سازمان گردید.
ایران به عنوان عضو ناظر این سازمان پس از طی فرایند طولانی الحاق و انجام مذاکرات تجاری به عضویت کامل این سازمان در خواهد آمد ، در حال حاضر و پس از نهایی شدن عضویت روسیه در این سازمان، از ایران به عنوان بزرگترین اقتصاد خارج از این سازمان یاد می شود.
عضویت در سازمان جهانی تجارت مهمترین چالشی است که اقتصاد ایران در تعامل با اقتصاد جهانی با آن مواجه می باشد .این امر علاوه بر منافعی که می تواند در بر داشته باشد متضمن چالشهایی هم خواهد بود.
اخیراً کارگاه آموزشی 'مقررات سازمان جهانی تجارت در بخش خدمات و روشهای تنظیم تعهدات الحاق'؛ با مشارکت وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان جهانی تجارت (WTO) در تهران برگزار شد.این کارگاه در چارچوب ارایه خدمات فنی سازمان جهانی تجارت به اعضای در حال توسعه این سازمان ارایه شده بود .
در همین رابطه آقای عبدالحمید ممدوح رییس بخش تجارت خدمات سازمان جهانی تجارت به ایران سفر کرده بود.خبرنگار عصراقتصاد در حاشیه کارگاه آموزشی فوق با ایشان گفتگویی انجام داده است که در پی می آید.
"عبدالحمید ممدوح" رییس بخش خدمات سازمان جهانی تجارت سه مزیت برای عضویت در WTO برشمرد: یک، تضمین صادرات کشوری که عضو سازمان می شود.
این تضمین به معنای این است که کشورهای دیگر اقدامی تبعیض آمیز بر علیه صادرات شما انجام نخواهند داد و این می تواند صادرات شما را تقویت نماید و ثبات در بازارهای هدف شما ایجاد نماید.
ممدوح مزیت دوم را در رابطه با عضویت در سازمان جهانی تجارت(WTO)به این معنی دانست که دولت متعهد می شود نظام قانونگذاری خود را باثبات و قابل پیش بینی کند به طوری که بی ثبات و متغیر نباشد.
بخصوص در حوزه ای مانند خدمات، این ثبات برای تصمیمات سرمایه گذاری بسیار مهم است. از این رو عضویت در سازمان جهانی تجارت(WTO)نقش بسیار مهمی در جذب سرمایه گذاری خارجی خواهد داشت. اگر جذب سرمایه گذاری خارجی بخش مهمی از راهبرد ایران باشد در این صورت عضویت در سازمان جهانی تجارت(WTO)به این امر کمک خواهد کرد. توجه داشته باشیم که قابل پیش بینی بودن و ثبات شرایط قانونگذاری عامل مهمی در هر تصمیم مربوط به سرمایه گذاری است . کسی نمی خواهد پول خود را به کشوری ببرد که خطر تغییر شرایط در آن کشور وجود دارد.
وی افزود: مزیت سومی که الحاق برای دولت دارد دسترسی به نظام حل و فصل اختلافات سازمان جهانی تجارت است.سازمان جهانی تجارت نظام تجاری قاعده محوری است و بر همین اساس در صورت بروز هر گونه اختلاف بین کشورها بر اساس این قواعد به دعاوی آنها رسیدگی می شود. حضور در سازمان جهانی تجارت به شما این امکان را می دهد که علیه کشورهای دیگر اقامه دعوای تجاری بکنید و از سیستم حل و فصل اختلافات سازمان جهانی تجارت برای فیصله دادن به دعاوی خود بهره مند شوید.
وی در خصوص مزایای عضویت ایران در WTO گفت: بزرگترین مزیت این است که تضمین می کنیم، تبعیضی علیه صادرات ایران وجود نخواهد داشت که این مسئله برای کشوری مانند ایران که درصدد متنوع سازی اقتصاد خود می باشد، بسیار حائز اهمیت است.
اقتصاد ایران که اتکا به درآمدهای نفتی دارد باید بتواند با اتکاء به ظرفیت های بی شماری که در اقتصاد خود دارد به سمت تولید محصولات صنعتی و کشاورزی حرکت کند و اقدام به ایجاد اشتغال نماید.
با متنوع سازی اقتصادی و تولیدی این کار می تواند عملی شود و سازمان جهانی تجارت با ارائه ثبات در بازارهای صادراتی شما به این امر کمک می کند.
از نگاه مدیربخش خدمات سازمان جهانی تجارت، اهمیت سازمان جهانی تجارت و منافع حضور در این سازمان تا حدی است که در حال حاضر 157 کشور جهان به عضویت این سازمان درآمده و 26 کشور نیز در حال طی کردن فرآیند الحاق هستند.
وی با اشاره به اینکه عضویت ایران به عنوان بزرگترین اقتصاد خارج از سازمان جهانی تجارت در دستور کار این سازمان قرار دارد، گفت: البته فرآیند عضویت ایران کند شده چرا که تنش های سیاسی وجود دارد و اجتناب ناپذیر است ولی WTO سازمانی سیاسی نیست، این مسائل موقتی می باشد و موضوع در مرحله ای به جلو حرکت خواهد کرد.
ممدوح خاطرنشان کرد: الحاق به سازمان جهانی تجارت کشورها را با این سوال مواجه می کند که آیا کشور می خواهد مدل اقتصاد بازار را انتخاب کند یا اقتصاد حمایتی را . در دنیای فعلی تقریباً تمامی کشورها حتی کشورهای سوسیالیستی سابق شروع به انجام اصلاحات در اقتصاد خود کرده اند و نسبت به باز کردن اقتصاد خود به روی رقابت اقدام نموده اند.چرا که در دراز مدت عدم مزیت های اقتصاد حمایتی بسیار زیاد خواهد بود البته در کوتاه مدت اینگونه مدل های اقتصادی جذابیت هایی دارند اما در بلندمدت اگر شما اقتصاد خود را از رقابت دور نگه دارید مواجه با کالاهای با کیفیت پایین و قیمت بالا خواهید شد. اما رقابت زمینه تلاش را بشدت افزایش می دهد و شما را به جهت مقابل که نتیجه آن کیفیت بالا و قیمت پایین خواهد بود هدایت می نماید. اکثر کشورهای جهان این انتخاب را کرده اند و ایران هم در معرض این انتخاب بوده است و این انتخاب ایران است و هیچ کشور و نیرویی نمی تواند آنرا تحمیل کند. البته انتخاب اقتصاد رقابتی چالش هایی هم به همراه دارد اما اگر ما در سطحی وسیعتر به موضوع نگاه کنیم این چالشها حکم داروی تلخی را خواهند داشت که برای بهبود کارکرد اقتصاد لازم است.
البته وقتی اقتصاد و بخشهای خاص آن مثل خدمات ارتباطات راه دور و خدمات حمل ونقل و خدمات مالی که در معرض اقتصاد جهانی قرار می گیرند شروع به تعامل با اقتصاد جهانی کردند گاه دخالت دولت ها ضرورت پیدا می کند.مثلاً دولت برای فعالیت شرکت های خارجی یا حتی شرکت های داخلی خصوصی در حوزه خدمات ارتباطات راه دور زمینه سازی میکند و از آنها استقبال می کند اما در عین حال باید برای اینکه بخش های دور افتاده کشور هم بتوانند خدمات ارتباطات راه دور یکسانی را مشابه شهرهای بزرگ دریافت کنند ممکن است مجبور به دخالت در این عرصه شود و شرکت های فعال را برای ارایه خدمات در این مناطق ترغیب یا حتی ملزم کند. در برخی کشورها حتی مالیاتی برای ارایه چنین خدماتی در شهرهای بزرگ دریافت می کنند و با استفاده از همین منابع زمینه لازم برای ارایه خدمات مشابه را در مناطق دور افتاده کشور فراهم می آورند.
وی موضوع مهم در تجارت جهانی را رقابت برشمرد و افزود: باید ارائه دهندگان خدمات با هم رقابت کنند درغیر این صورت، کارآمد نخواهند بود، از طریق گشودن بازار به روی ارائه دهندگان خدمات شما به تازه ترین فناوری دست می یابید و فناوری در بخش خدمات بسیار مهم است.
وی در خصوص نظام تجارت چند جانبه که WTO نماد آن است گفت : سازمان جهانی تجارت یک معاهده بین المللی است با موافقت نامه های متعددی در حوزه تجارت کالا، تجارت خدمات و حقوق مالکیت فکری .
این موافقت نامه ها دولت ها را ملزم به رعایت آنها در حوزه های ذیربط می کند. در حوزه تجارت کالا و خدمات دولت ها متعهد به رفع موانع تجاری هستند و در خصوص حقوق مالکیت فکری دولت ها ملزم به تنظیم قوانین ملی برای حفاظت و حمایت از انواع شقوق حقوق مالکیت فکری مثل علایم تجاری ، حق اختراعات، حق نسخه برداری و نظایر آن می شوند.
علاوه بر این سازمان جهانی تجارت محملی برای انجام مذاکرات تجاری در حوزه های فعلی و آتی تحت پوشش سازمان در جهت دستیابی به تجارت آزادانه تر می باشد. چرا که روند آزاد سازی در سازمان یک روند تدریجی است و تمامی کشورهای عضو هنوز دارای نرخ های تعرفه و مقررات محدود کننده تجاری هستند و هدف مهم این مذاکرات رفع تدریجی این موانع است. همچنین یافتن راه حل برای برطرف نمودن اخلالهای تجاری در مواردی مثل پرداخت یارانه ها، قیمت شکنی و نظایر آن هم از جمله مواردی است که نیاز به مذاکره برای یافتن راه حل مناسب دارند.
مثلاً کشورهایی مثل اروپا و ژاپن یارانه های زیادی به کشاورزان خود می دهند که باعث کاهش قیمت کالاهای کشاورزی آنها می شود و این لزوماً بیانگر قدرت رقابتی و تولیدی واقعی آنها نیست و نقش سازمان جهانی تجارت در اینگونه موارد این است که برای آنها راه حل هایی از طریق مذاکره بدست آورد و بدین ترتیب یارانه ها بتدریج از بخش کشاورزی حذف شوند تا تجارت محصولات کشاورزی در فضای رقابتی تر انجام گیرد.
وی در خصوص عوامل موفقیت در تجارت خدمات در عرصه بین المللی گفت: در بازار خدمات و در تجارت جهانی خدمات دو چیز بسیار مهم است اول رقابت و دوم مقررات مناسب.
وقتی شما رقابت ایجاد می کنید باید اطمینان حاصل کنید که شرکت ها به نحو مطلوب عمل می کنند و برای این منظور شما به مقررات خوب به عنوان بستر مناسب برای فعالیت های شرکت ها در فضای رقابتی نیاز دارید. اگر شما این دو عامل را برقرار کنید به عامل دیگری هم احتیاج پیدا می کنید و آن اینکه دولت به اهداف اجتماعی که از طریق خدمات حاصل می شود هم باید حساس باشد.
مثلاً اگر خدمات ارتباطات راه دور در کشور مد نظر است دولت حساس باشد که حتماً خدمات مربوطه تمامی نقاط کشور از جمله مناطق دور افتاده را هم در برگیرد و اجازه ندهد شرکت های فعال در بازار رقابتی مثلاً فقط شهرهای بزرگ را تحت پوشش بگیرند و از مناطق دور افتاده غافل باشند.
در کشورهای در حال توسعه ای که موفق بوده اند این سه عامل قابل مشاهده است. شما به تجربه هند ، چین، آفریقای جنوبی و مصر نگاه کنید رد پای این سه عامل را مشاهده می کنید. چین در برنامه های توسعه خود تاکید زیادی به خدمات داشته است چرا که خدمات نهاده سایر فعالیت های تولیدی در صنعت و کشاورزی است.
وی در خصوص عوامل موفقیت در الحاق به سازمان جهانی تجارت گفت: کشوری که به عضویت سازمان جهانی تجارت درمی آید باید تلاش نماید تا توان کارشناسی خود را در حوزه مقررات گذاری متناسب با شرایط پس از الحاق ارتقاء دهد.
باید توجه داشت که الحاق صرف به سازمان جهانی تجارت کافی نیست و شما باید ابزارهای سیاست گذاری مکمل برای بازار رقابتی را وضع کنید.وقتی شما دنبال رقابت هستید و مثلاً خصوصی سازی انجام می دهید ممکن است بعدها مشاهده کنید که شرکت های خصوصی با هم تبانی کرده و انحصار تشکیل داه اند . در چنین شرایطی شما خصوصی سازی کرده اید اما از منافع رقابت بهره مند نشده اید. بنا بر این وضع مقررات مناسب بسیار کلیدی است و در این زمینه شما باید آماده باشید تا از نظرات مشورتی سازمان های بین المللی و تجربه سایر کشورها در عرصه بین الملل استفاده کنید.
آقای ممدوح رییس بخش تجارت خدمات سازمان جهانی تجارت در پایان گفتگو افزود: من پتانسیل فوق العاده ای در اقتصاد ایران مشاهده می کنم .
شما برای یک اقتصاد بزرگ نیاز به جمعیت و نیروی کار آموزش دیده دارید.
یک اقتصاد دان بزرگ گفته است که شما برای اینکه نیروی کار جوان داشته باشید به 9 ماه و بیست ویک سال وقت نیاز دارید . اکنون شما از این نیرو برخوردارید.
شما منابع طبیعی دارید شما فرهنگی غنی دارید. همه اینها برای ساختن یک اقتصاد بزرگ مناسب هستند.
البته شما مشکلاتی هم دارید که به نظر من جنبه موقت دارند و دایمی نیستند اما موهبت هایی که شما از آن برخوردارید ساختاری و پایداری بیشتری نسبت به مشکلات شما دارند .
شما با این شرایط قادر به ساختن اقتصادی قوی هستید مشروط بر اینکه مسیر درست سیاست گذاری را انتخاب کنید.
گفتگو: اکرم رضائی نژاد