موافقت نخست وزیر عراق با بازگشایی مرز شلمچه در استان بصره و مرز مندلی (سومار) در استان دیالی و ازسرگیری تبادلات تجاری با ایران در میان خبر‌های منفی، می‌تواند خبر خوبی برای بخش خصوصی باشد؛ هرچند از سوی دولت ایران، نیازمند حمایت از صادرکنندگان واقعی است تا ضمن توجه به تولید ملی، به فکر بازگرداندن ارز صادراتی هم باشند.
با شیوع ویروس کرونا در زمستان سال گذشته، به مرور شاهد بسته شدن بسیاری از مرز‌های صادراتی با کشور‌های همسایه به دلیل جلوگیری از شیوع بیماری کووید ۱۹ بودیم. در این میان، یکی از کشور‌های مهم در تجارت خارجی با ایران، کشور عراق بوده و هست.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اوپکس به نقل از «تابناک اقتصادی»؛ بسیاری از مرز‌های صادراتی این کشور با ایران از اواسط اسفندماه سال گذشته، نیمه فعال و به مرور بسته شد. یکی از مرز‌های مهم دو کشور، مرز شلمچه می‌باشد که از ۱۷ اسفندماه سال ۱۳۹۸ تا به امروز بسته است. این مرز در آن تاریخ در پی شیوع ویروس کرونا از سوی طرف عراقی به روی کالا‌های صادراتی ایران بسته شد؛ اما پس از انتخاب نخست وزیر جدید عراق، شاهد رایزنی مقامات بانک مرکزی و وزارت صمت ایران با طرف‌های عراقی بودیم.
در اواخر خردادماه ۹۹ در سفری که همتی، رئیس کل بانک مرکزی و هیاتی از وزارت صمت به عراق داشتند، در جلساتی فشرده با نخست وزیر عراق، وزیر دارایی و رئیس بانک مرکزی عراق، بحث‌های مختلفی پیرامون تجارت خارجی و همکاری دو کشور مطرح شد.
مصطفی الکاظمی، نحست وزیر عراق در دیدار با رئیس کل بانک مرکزی ایران ضمن اظهار امیدواری در خصوص رفع هرچه زودتر تحریم‌های آمریکا علیه ایران گفت: شخصاً دستور داده‌ام مشکلات مرتبط با پرداخت ایران حل شود. ما به شما در شرایط سخت موجود کمک می‌کنیم، همان‌گونه که ایران در شرایط دشوار در کنار ما بود؛ تجار عراقی نیز علاقه‌مند به همکاری هستند.
حال با گذشت حدود چهار ماه از بسته بودن مرز شلمچه، خبر‌های خوبی از دستور نخست وزیر عراق برای بازگشایی این مرز مهم صادراتی به گوش می‌رسد.
بنابراین، به نقل از خبرگزاری الاخباریه، عمر الوائلی، رئیس هیات گذرگاه‌های مرزی عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد که مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق با بازگشایی مرز شلمچه در استان بصره و مرز مندلی (سومار) در استان دیالی و ازسرگیری تبادلات تجاری با جمهوری اسلامی ایران موافقت کرده است.
الوائلی گفته که این مرز‌ها دو روز در هفته و ارسال ۲۵۰ محموله در روز باز خواهند شد. وی همچنین تاکید کرد که به منظور مقابله با ویروس کرونا تمام پروتکل‌های بهداشتی باید رعایت و تمام کالا‌ها در مرز‌ها ضدعفونی شوند.
در این خصوص، سید حمید حسینی، عضو هیات مدیره اتاق بازرگانی ایران و عراق در گفت‌وگو با تابناک اقتصادی با اشاره به تصمیم نخست وزیر عراق مبنی بر بازگشایی مرز شلمچه اظهار داشت: با پیگیری استاندار بصره، از فردا رسما مرز شلمچه برای تبادل کالا بین ایران و عراق بازگشایی خواهد شد و صادرکنندگان ایرانی به بازار بزرگ جنوب عراق دسترسی پیدا خواهند کرد.
حسینی همچنین تاکید کرد علاوه بر بازگشایی مرز شلمچه، قرار است همزمان شاهد فعال شدن گمرک سومار و باز شدن مرز مندلی به روی کالای صادراتی ایران به عراق باشیم. به گفته حسینی، فعالیت این دو مرز، روز‌های یکشنبه و چهارشنبه هر هفته خواهد بود.
وی با اشاره به اهمیت بازگشت رونق به صادرات غیر نفتی، یادآور شد در سه ماهه اول امسال، صادرات ماهانه ایران به عراق از رقم ۷۵۰ میلیون دلاری به حدود ۵۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است و حال با بازگشایی مرز‌های دو کشور، می‌توان به افزایش صادرات و بازگشت تعادل در بازار ارز کشور امیدوار بود.
دکتر حسینی افزود: دو هفته قبل نیز مرز مهران بازگشایی شده بود؛ هرچند روال بدین صورت است که دو روز در هفته، واردات و صادرات کالا بین دو کشور در این مرز امکان پذیر است.
وی تاکید کرد، مرز مهران از مرز‌های اصلی ما بود که پیش از این روزانه ۷۰۰ تا ۸۰۰ کامیون صادرات از طریق مرز مهران داشتیم. در حالی که در توافق جدید، هر هفته (روز‌های یکشنبه و چهارشنبه) روزانه ۲۵۰ کامیون اجازه حمل بار صادراتی به داخل عراق را دارد، ولی بسیاری از روز‌ها این اتفاق نمی‌افتد، زیرا ورودی به ترمینال عراق را سه برابر کردند، کامیون ترجیح می‌دهند به سایر گمرکات و مراکز مراجعه کنند تا بیایند به مهران که بخواهند هزینه بسیاری را متحمل بشوند؛ لذا آمار نشان می‌دهد که بعضی روز‌ها ۱۰۰ کامیون یا ۱۵۰ کامیون وارد مرز مهران می‌شود. در نتیجه طرف عراقی، به تعهد ۲۵۰ کامیون عمل نکرده و مرز مهران آنگونه که انتظار می‌رفت، نتوانسته است فعال شود.
حسینی در ادامه افزود: امیدواریم از فردا این مشکلاتی که در مهران داشته ایم، در مرز‌هایی که بازگشایی می‌شوند، نداشته باشیم.
به گفته حسینی استان‌های مرزی عراق کاهش درآمد داشته اند و همه به دنبال بازگشایی مرز‌ها هستند؛ زیرا بخشی از درآمد‌های گمرکی و عوارض گمرکی برای استان هاست. امیدواریم با بازگشایی مرز‌های صادراتی، شاهد سنگ اندازی مسئولان استان‌های عراقی نباشیم و شاهد تسهیل روند صادرات باشیم.
حسینی در خصوص مرز‌های صادراتی عربی با عراق که هنوز بسته است نیز اظهار داشت: پس از چهار ماه تعطیلی مرز‌های صادراتی، همچنان مرز خسروی و چذابه، بازگشایی نشده است. وی پیش بینی کرد در مرحله بعد، این دو مرز صادراتی نیز بازگشایی شود.
دکتر حسینی در پاسخ به سوالی در خصوص میزان صادرات ایران به عراق در سال گذشته گفت: نزدیک ۹ میلیارد دلار صادرات به عراق داشتیم. این رقم نسبت به ۹۷ هم تغییری چندانی نداشت. این رقم شامل صادرات گاز و تولیدات و محصولات ایران است که شامل مواردی همچون برق، خدمات، توریسم، کالای همراه مسافر، بخشی از کالایی که برای عتبات می‌رود و آمار ترانزیت نیست (پارسال ۳ میلیارد دلار کالای ترانزیت به عراق داشتیم).
وی در خصوص پیش بینی میزان صادرات در سال جاری نیز اظهار داشت: با توجه به کاهش درآمد‌های نفتی عراق و سایر درآمد‌های عراق در دوران کرونا، امسال پیش بنی می‌شود که واردات عراق از ۴۰ میلیارد دلار به ۳۰ تا ۲۵ میلیارد دلار کاهش یابد؛ اما به دلیل نوع کالای صادراتی ایران به عراق و تفاوت با محصولات اروپایی به لحاظ قیمت و نوع، پیش بینی می‌کنم که سهم صادرات ایران به عراق در صورت تداوم بازگشایی مرز‌های صادراتی و رونق صادرات، در سال ۹۹ تغییر چندانی با سال گذشته نداشته باشد و با نوسان جزئی در محدوده ۹ میلیارد دلار همانند سال قبل، ثبت شود.
بر اساس این گزارش، در این میان، نکاتی بااهمیت است و آن تدبیر ویژه برای حمایت از صادرات غیر نفتی در دوران تحریم و کروناست. متأسفانه در سال‌های اخیر، به دلیل عدم نگاه کلان به صادرات، شاهد تصمیماتی از سوی مسئولان دولتی مرتبط با حوزه صادرات و تنظیم بازار بوده‌ایم، که در نهایت به ضرر تولید و صادرات کشور بوده است. به عنوان نمونه، همواره بستر صادرات بسیاری از مواد غذایی و کالایی برای فعالان اقتصادی کشور فراهم بوده و این افراد با حضور در بازار‌های صادراتی و رایزنی با طرف‌های خارجی، سعی در جلب اعتماد آن‌ها داشته‌اند؛ بنابراین، به طرف‌های خارجی قول تأمین کالا و محصول مورد نظر را داده‌اند، اما پس گذشت مدت کوتاهی، ناگهان با ممنوعیت صادرات مواجه شده‌اند؛ اتفاقی که باعث از بین رفتن بازار‌های صادراتی می‌شود که با زحمت و صرف وقت زیاد بدست آمده است؛ لذا ضرورت دارد، حالا که دوباره قرار است بستر صادرات به کشور‌های همسایه به ویژه عراق فراهم شود، مسئولان اقتصادی و تصمیم گیر در این حوزه، با تصمیمات یکباره و بدون کارشناسی، رونق صادراتی را از بین نبرند.
تنظیم بازار داخلی نیازمند تشویق تولیدکننده است. اگر انگیزه صادراتی تولیدکننده از بین برود، در بلندمدت با کاهش تولید مواجه خواهیم شد. در نتیجه در بستر صادرات در دوران کرونا، ضمن رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی برای صادرات، ضرورت دارد با حمایت از صادرکننده واقعی، به رونق و جهش تولید داخلی توجه ویژه‌ای شود.
آنچه مسلم است،اینکه در دورانی که با شیوع ویروس کرونا، مبادلات تجاری کشورها، در سطح نامطلوبی قرار گرفته است، تیم اقتصادی دولت، باید دیپلماسی اقتصادی را در دستور کار خود قرار دهند تا در کنار افزایش تولید و اشتغال در داخل، شاهد فتح بازار‌های صادراتی کشور‌های منطقه و سایر کشورها باشیم.
در دورانی که اقتصاد ایران تحت تأثیر تحریم‌های ظالمانه و خصمانه دولت آمریکاست، ضرورت حمایت از صادرات غیر نفتی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود؛ هرچند نباید از موضوع بسیار مهم بازگشت ارز صادراتی غافل ماند. همان‌گونه که رئیس کل بانک مرکزی و شخص رئیس جمهور بر بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور تاکید دارند، بایستی دستورالعمل‌های مشخص و شفافی برای رفع تعهد ارزی صادرکننده اجرایی شود تا در زمان تعیین شده، شاهد تزریق ارز صادراتی به چرخه اقتصادی کشور باشیم.
در پایان تاکید می‌شود در شرایط تحریم و کرونا، حمایت از صادرات غیر نفتی حداقل به کشور‌های منطقه و همسایه، اهمیت قابل توجهی دارد. موضوعی که با وجود رقبای صادراتی در کشور‌های همسایه، باید شاهد حمایت‌های بموقع و کارشناسی دولت از بخش خصوصی در کنار ایجاد بستر شفاف و قابل اجرا برای بازگشت ارز صادراتی باشیم تا با بازگشت ارز صادراتی به کشور، به ایجاد تعادل در بازار ارز کمک شود.