ترکیه اگر بتواند تمام گاز میدان کشف شده را به‌صورت تجاری استخراج کند، عمر این میدان چندان بلند نخواهد بود. اما یک برگ برنده برای ترک‌ها در مذاکرات گازی و حتی سیاسی می‌شود.
کشف یک میدان گازی در ترکیه و اظهارات معاون نخست‌وزیر عراق در خصوص تلاش این کشور برای کاهش وابستگی به انرژی دیگر کشورها، توجه رسانه‌های جهان را به بازار کوچک گاز صادراتی کشور جلب کرده است. به طوری که این موضوع را نتیجه فشارهای امریکا می‌دانند و می‌گویند که دو مشتری اصلی گاز ایران برای حفظ همکاری خود با امریکا در حال برنامه‌ریزی هستند و در میان مدت این اتفاق رخ خواهد داد. اما چاره چیست؟ ایران چگونه می‌تواند با 15 کشور همسایه خود با ابزار انرژی روابط دوستانه‌ای داشته باشد؟
تغییر شکل روابط گازی ایران ترکیه
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه ایران، بزرگترین ذخیره گاز طبیعی کشف شده در دریای سیاه در روزهای اخیر موجب خوشحالی ترک‌ها شده و رئیس جمهوری ترکیه می‌گوید: «این میدان بخشی از ذخایری حتی بزرگتر است و تا سال ۲۰۲۳ قابل برداشت خواهد بود.» مقامات ترک از روز کشف این میدان می‌گویند که این کشف می‌تواند وابستگی ترکیه به روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان را در واردات انرژی تغییر دهد.»
تاکنون حجمی که برای ذخایر گازی این میدان عنوان شده، ۳۲۰ میلیارد متر مکعب (۱۱ تریلیون و ۳۰۰ میلیون فوت مکعب) است. این درحالی است که میدان پارس جنوبی 14هزار میلیارد متر مکعب گاز درجا دارد و ترکیه اگر بتواند تمام گاز میدان کشف شده را به‌صورت تجاری استخراج کند، عمر این میدان چندان بلند نخواهد بود. اما یک برگ برنده برای ترک‌ها در مذاکرات گازی و حتی سیاسی می‌شود.
در این زمینه، نرسی قربان، کارشناس بین‌الملل انرژی در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: «ترکیه از این میدان به‌عنوان یک پشتوانه در روابط بین‌المللی استفاده خواهد کرد که احتمالاً بواسطه آن شکل روابط گازی ایران با آن تغییر خواهد کرد. قرارداد گازی 25 ساله ایران و ترکیه در سال 2026 به اتمام می‌رسد و با توجه به اظهارات رجب طیب اردوغان، از سال 2023 این کشور با دست بازتری به مذاکره با کشورهای صادرکننده گاز می‌پردازد. حتی می‌تواند برخی از صادرکنندگان گاز را از بازار خود حذف کند، تا از امریکا امتیاز بگیرد.»
3 سناریو برای روابط گازی ترک‌ها با ایران
بزودی ایران باید مذاکرات گازی خود را با ترکیه از سر بگیرد تا بتواند قرارداد گازی خود را بعد از سال 2026 مجدداً زنده نگه دارد. اما با ادامه شرایط حال حاضر، بویژه تحریم‌های امریکا، مذاکرات سخت خواهد بود. بویژه آنکه ترکیه یک میدان گازی کشف کرده و پشتوانه مذاکراتش خواهد شد.
قربان می‌گوید: «مذاکرات برای امضای یک قرارداد گازی جدید با ترک‌ها در شرایطی انجام می‌شود که میدان گازی جدیدی به منابع تأمین گاز ترکیه اضافه شده است.در این رابطه 3 گزینه محتمل است. این کشور قرارداد گازی را با ایران تمدید نمی‌کند؛ یا با مقدار کمتری تمدید می‌کند که محتمل است؛ یا آنکه با قیمت کمتری پای میز مذاکره می‌آید تا ضمن تنوع بخشی به بازار انرژی خود، توان صادرات گاز به اروپا را داشته باشد. در نتیجه مذاکرات سال‌های آتی برای حفظ این بازار کمی سخت‌تر خواهد شد؛ اما ایران باید این بازار را حفظ کند.»
تلاش عراق برای کاهش اتکا به انرژی ایران
معاون نخست‌وزیر عراق نیز روز گذشته اعلام کرد که اگر دومین تولیدکننده بزرگ اوپک بتواند قراردادهای چند میلیارد دلاری امضا شده با شرکت‌های امریکایی را اجرا و سرمایه‌گذاری عربستان را جذب کند، احتمالاً می‌تواند وابستگی خود به گاز و برق ایران را در سال آینده کاهش دهد. به گزارش «اس‌پی گلوبال پلتس» «علی علاوی» گفته است: «ما نمی‌توانیم در کوتاه‌مدت جایگزینی برای گاز و برق ایران بیابیم ولی تلاش‌های ما در میان‌مدت شبکه برق عراق را به شبکه خلیج فارس وصل خواهد کرد. این پروژه‌ها در حال تعریف و طراحی هستند تا بعد به مناقصه گذاشته شوند.»
نرسی قربان با بیان اینکه ادعای مقامات عراقی درباره کاهش وابستگی به گاز و برق ایران کاملاً منطقی است، توضیح می‌دهد: «عراق روی میلیاردها بشکه نفت است و این کشور می‌تواند منابع گازی همراه نفت را جمع‌آوری، فرآوری کند تا از پس نیازهای داخل برآید. در برخی از نیروگاه‌های خود نیز می‌تواند از نفت کوره استفاده کند و به این ترتیب وابستگی خود را به گاز ایران کاهش دهد. خبر خوبی برای ایران نیست اما همان‌طور که ما در واردات بنزین به سمت بی‌نیازی و خودکفایی حرکت کردیم، طبیعی است که عراق و ترکیه نیز وابستگی خود را در میان مدت و درازمدت به کشوهای دیگر کاهش دهند. لذا تنها مسأله تحریم امریکا و فشار آن بر عراق مطرح نیست. اما ایران باید در چنین شرایطی چکاری انجام دهد؟ پاسخ آن بسیار مهم است.»
به گفته نرسی قربان، روابط بین‌المللی ایران تحت تأثیر یک عامل برونزاست و آن هم انتخابات امریکا و نوع تعامل ایران با جهان است.
این کارشناس بین‌الملل انرژی با اشاره به اینکه در دراز مدت احتمالاً مشکل کاهش بیشتر حضور در این دو بازار یعنی ترکیه و عراق را خواهیم داشت بیان می‌کند: «اما مهم است که انتخابات امریکا به کجا می‌رسد. شرایطی که اکنون امریکا با آن مواجه است، شیوع ویروس کرونا در جهان و تغییر در مؤلفه‌های اقتصادی و رویکرد آتی ایران در مذاکرات و روابط بین‌المللی می‌تواند الفبای بازار انرژی را حتی در 6 ماه آینده تغییر دهد و مباحثی که امروز مطرح می‌شود، در سال آتی صدق نکند. اما به طور کلی بیش از همه نوع تعامل ما با جهان اهمیت دارد. آنچه می‌تواند سال‌های آتی را متفاوت از امسال کند، مذاکرات و تعاملات ما با تمام کشورهای جهان و نه فقط امریکاست.»
قربان با تأکید بر اینکه باید نوع تعامل خود با جهان را درست کنیم، ادامه می‌دهد: «باید برای بهبود روابط بانکی بین‌المللی چه از طریق کاهش تحریم‌ها و چه در خصوص پذیرش اف‌ای‌تی‌اف تلاش کنیم. تا زمانی که بانک‌های ایران نتوانند با بانک‌های جهان رابطه داشته باشند، کمتر کشوری تمایل به همکاری‌های اقتصادی و خرید انرژی از ایران دارد. حتی با همسایگان نیز براحتی امکان معامله نداریم و این مسأله تمام مذاکرات در بازار انرژی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. ضمن آنکه لازم است فشارهای داخلی کمتر مذاکرات قوی‌تر شود. در برخی از بخش‌ها دلیل اینکه نتوانستیم موفق عمل کنیم، کم‌کاری در مذاکرات بوده است. مانند صادرات گاز به امارات، پاکستان و هند که زمانی مسیری برای آن باز شد اما درست نتوانستیم از فرصت استفاده کنیم.»
روابط برقی، راه میانبر صادرات گاز
ایران با 15 کشور مرز مشترک آبی و خاکی دارد. کشورهایی که در شرایط عادی ایران می‌توانست به هر کدام نفت، گاز، فرآورده‌های نفتی، محصولات پتروشیمی و برق صادر کند و حتی تبدیل به یک هاب مهم میان 15 همسایه خود تبدیل شود. اما اکنون به خاطر تحریم‌های امریکا و نحوه تعامل ما با جهان، شرایط عادی نیست. در این وضعیت چه کاری می‌توان انجام داد؟
قربان با تأکید بر اینکه تعامل جهانی کلید حل بسیاری از مشکلات است، توضیح می‌دهد: «بدون شک روی بازارهای مستعد 15 کشور همسایه می‌توان کار کرد اما تعامل و مذاکرات بین‌المللی و حل مشکل بانکی یک پیش نیاز است. وقتی بانک‌های جهانی با بانک‌های ایرانی کار نمی‌کنند، مشکلات دو چندان خواهد شد. با این حال راه‌هایی برای بهبود وضع فعلی می‌توان یافت که یکی از مهم‌ترین آنها سنکرون شبکه برق کشور با همسایگان است. اتفاقی که عراق نیز آن را با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دنبال می‌کند.»
او با اشاره به اینکه بازار جدیدی برای صادرات گاز با خط لوله سراغ نداریم، می‌گوید: «گاز را می‌توان به برق تبدیل و صادر کرد و حتی فراتر از آن، با اتصال شبکه خود با کشورهای همسایه از طریق سنکرون شبکه به هاب برق منطقه تبدیل شد.»
کارشناسان درحالی از صادرات برق به کشورهای همجوار و حتی فراتر از همسایگان صحبت می‌کنند که در سال‌های اخیر صادرات گاز از این طریق بارها مورد انتقاد مسئولان وزارت نفت قرار گرفته است. به این خاطر که می‌گویند تبدیل گاز به برق و صادرات آن صرفه اقتصادی ندارد. اما با بررسی‌های بیشتر می‌توان گفت که شاید یکی از آسان‌ترین راهکارهای ایران برای حضور پررنگ‌تر در منطقه همین راه باشد. هرچند که صادرات فرآورده‌های ایران در منطقه نیز به ایجاد نوعی تعاملات انرژی میان کشورهای همجوار کمک کرده است و با کاهش مصرف در داخل و مذاکره قدرتمند می‌توان این بازار را نیز گسترش داد.