رییس کل بانک مرکزی از عبور نرخ تورم از سطح 26 درصد خبر داد و گفت: میانگین نرخ تورم در آبان‌ماه گذشته 1/26 درصد بوده است؛ بر این اساس نرخ تورم ماهانه 5/4 درصد و نرخ تورم نقطه به نقطه 9/35 درصد شده است.
با رسیدن نرخ تورم به سطوح جدید، روند حرکتی نرخ تورم در ماه‌های آتی می‌تواند یکی از سوال‌های پیش روی فعالان اقتصادی و آحاد مردم باشد؛ مرکز تحقیقات «دنیای اقتصاد» در تحقیقی به برآورد سناریوهای پیش روی نرخ تورم پرداخته است؛ این مرکز برای پیش‌بینی تورم، از دو روش استفاده کرده که مبنای روش اول استفاده از آمارهای سالانه از سال 1358 تاکنون بوده و در روش دوم از آمارهای ماهانه از سال 1380 به بعد استفاده شده است. در سناریوی اول با در نظر گرفتن روند بلندمدت تورم و نقش موثر نقدینگی در آن نرخ تورم در پایان تابستان 1392 به سطح 5/31 درصد خواهد رسید. برآورد سناریوی دوم نیز نشان می‌دهد اگر نوسان شدید دیگری در بازار ارز رخ دهد، تورم ماهانه در شش ماه اول سال آتی می‌تواند به بیش از 10 درصد برسد. این سناریو نشان می‌دهد تا پیش از سال جاری احتمال عبور تورم ماهانه از سقف 5 درصد بسیار محتمل است.
مرکز تحقیقات دنیای اقتصاد بررسی می‌کند
سناریوهای تورم تا نیمه اول سال آینده
در حالی که مطابق آمار رسمی بانک مرکزی، نرخ تورم ماهانه در مهرماه به 6/4 درصد و تورم سالانه به 9/24 رسیده است، این پرسش پیش می‌آید که نرخ تورم در سال آتی در چه سطحی قرار می‌گیرد؟ منبع این گزارش آمارهای بانک مرکزی است و تلاش دارد با تخمینی از روند پیش رو به سیاست‌گذاری صحیح برای مدیریت نرخ تورم کمک کند.
دو تحلیل آماری
برای پیش‌بینی تورم، مرکز تحقیقات دنیای اقتصاد از دو روش استفاده کرده است که البته هر دو روش بر مبنای تحلیل سری‌های زمانی خطی است و آزمون‌های مرسوم برای یافتن بهترین مدل در هر دو روش انجام شده است. در روش اول با استفاده از آمار سالانه از سال 1358 و با توجه به آخرین آمار به‌دست آمده در شش ماهه نخست سال 1391، به پیش‌بینی تورم در شش ماه اول سال 1392 پرداخته شده است و در روش دیگر با استفاده از آمار ماهانه و در بازه کوتاه مدت تر، از سال 1380، اقدام به پیش‌بینی تورم در شش ماهه اول سال 1392 شده است.
پیش از پیش‌بینی، روابط علی بین متغیر شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی با رشد نقدینگی و نرخ ارز آزاد بررسی شد. در تحلیل بلندمدت، داده‌ها نشان می‌دهد که رابطه معناداری میان نرخ آزاد ارز و تورم وجود ندارد، اما وابستگی میان شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی با نقدینگی کاملا معنا دارد و در حدود 76/0 است. به عبارت دیگر با افزایش یک واحدی نقدینگی، شاخص قیمتی 76/0 واحد افزایش می‌یابد. این نتیجه می‌تواند با نظریه مقداری پول همخوانی داشته باشد که طی آن رابطه مستقیمی بین شاخص قیمتی و پول وجود دارد. با در نظر گرفتن سرعت گردش پول و رشد اقتصادی، می‌توان انتظار داشت که رابطه میان نقدینگی و تورم یک رابطه یک به یک کامل نباشد، همچنان که نتایج برآورد این تحقیق نیز نشان می‌دهد به‌رغم وجود رابطه قوی مستقیم میان تورم و نقدینگی، این رابطه یک به یک نیست. نمودار یک، روند نقدینگی را به همراه نمودار شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی از سال 1358 تاکنون نشان می‌دهد. حتی بدون ابزار اقتصادسنجی نیز می‌توان رابطه مستقیم بین روند این دو متغیر را دریافت.
از سوی دیگر با داده‌های آماری ماهانه در مدل دوم، تاثیر نرخ آزاد ارز بر تورم ماهانه آشکار می‌شود. در واقع اثر نرخ آزاد ارز در ماه گذشته بر تورم ماهیانه آتی از نظر آماری معنی دار و مثبت است. به عبارت دیگر هر چند در روند بلندمدت تورم، تنها نقدینگی نمود می‌یابد، اما نرخ ارز بر نوسانات کوتاه مدت تورم اثر گذار است. نمودار دو و نمودار سه، نشان‌دهنده روند رشد حجم نقدینگی و رشد نرخ ارز ماهانه به همراه تورم ماهانه است.
از این منظر می‌توان برای پیش‌بینی کوتاه مدت مثلا در بازه‌های چند ماه تا یک سال، از این مدل خطی استفاده کرد و در عین حال باید تحولات بازار ارز را در نظر داشت. مدل ماهانه در حقیقت یک مدل «اتورگرسیو» با مرتبه 1 است که در آن نرخ ارز ماه گذشته اثری مثبت بر تورم دارد.
پیش‌بینی دو مدل
با در نظر گرفتن روند بلندمدت تورم و نقش موثر نقدینگی در آن و با توجه به آخرین آمار تورم برای سال 1391 بر مبنای آمار بانک مرکزی، سناریو خوشبینانه برای تورم به‌دست می‌آید که طی آن نرخ تورم در پایان تابستان 1392 به سطح 5/31 درصد خواهد رسید. نمودار چهار، روند شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی از سال 1358 به همراه پیش‌بینی آن توسط مدل را اما این تنها سناریو خوشبینانه از سطح تورم خواهد بود. سناریویی که در آن تغییرات بازار ارز که نشان‌دهنده تحولات گوناگون در اقتصاد امروز ایران است، در مدل لحاظ نشده است، ضمن آنکه نوسانات شدید تورم در دوره اخیر، از آنجا که آمار در بازه‌ای بلندمدت و به طور سالانه در نظر گرفته شده است نیز در این مدل خوشبینانه، دیده نشده است، زیرا وزن اهمیت این دوره با دوره‌های قبل آن برابر است.
به عبارت دیگر برای داشتن پیش‌بینی در بازه‌ای کوتاه، نیاز به آن است تا تحولات اخیر تورم در نظر گرفته شود و هم چنین باید برای این پیش‌بینی هم به کانال هزینه توجه شود که بر تورم موثر است و هم انتظارات تورمی. شاخصی مناسب برای هر دو این موارد می‌تواند، بهای ارز باشد. بهای ارز هم بر بهای کالاهای وارداتی موثر است و هم بر کالاهای واسطه ای که حجم قابل توجهی از واردات ایران را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر توجه حداکثری کنونی به بازار ارز توسط عاملان اقتصادی، برای قیمت‌گذاری، آن را به متغیری مناسب برای داشتن انتظارات تورمی در مدل، بدل کرده است.
بر مبنای این مدل، اگر وضعیت بی ثبات اخیر در بازار ارز، تداوم یابد و در سال آتی نیز شاهد افزایش دو برابری در نرخ ارز باشیم، نرخ تورم ماهانه در شش ماهه اول سال آتی می‌تواند به بیش از 10 درصد برسد و البته تا پیش از سال کنونی نیز احتمال رد شدن سقف 5 درصد تورم ماهانه بسیار محتمل است.
تخمین سرعت قیمت‌ها تا نیمه اول سال آینده
نمودار پنج، تورم واقعی ماهانه و پیش‌بینی به عمل آمده از طریق مدل را به نمایش می‌گذارد. چنان که ملاحظه می‌شود، شیب تورم ماهانه در ماه‌های اخیر بسیار تند بوده و تورم پیش‌بینی شده نیز بر مبنای داده‌ها، دارای شیب تندی است که نشان‌دهنده وضعیت نه چندان مناسب تورم در ماه‌های آتی است.
توصیه‌های سیاستی
اگر وضعیت کلان اقتصاد ایران باثبات باشد، می‌توان با خیالی آسوده از سناریو خوشبینانه برای پیش‌بینی تورم استفاده کرد. البته هر چه بتوان شوک‌های اخیر بازار‌ها را کنترل کرد، سناریو خوشبینانه بیشتر می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. اما اگر روند مهر ماه وجود داشته باشد و شوک‌های اتفاق افتاده تداوم یابد، به معنای آن است که نرخ تورم می‌تواند از سناریو خوشبینانه دور شود و باید برای پیش‌بینی آن بر داده‌های اخیر بیشتر تکیه کرد، داده‌هایی که نشان‌دهنده وضعیت متفاوت تری برای تورم است.
اگر بازار ارز کنترل نشود و شوک‌ها به قوت خود باقی باشد، این احتمال وجود دارد که تکانه‌های اقتصاد کلان بیشتر از این باشد و نرخ تورم نیز به سطوحی برسد که حتی مرز‌های ابتدای دهه 1370 را هم رد کند. گرچه هر چه بیشتر جلو می‌رویم جلوگیری از این شوک‌ها سخت تر می‌شود، اما به همان اندازه اهمیت و ضرورت جلوگیری از شوک‌ها نیز پر رنگ تر می‌شود. سناریو بدبینانه تورم دارای این هشدار ضمنی است که اگر امروز ثبات به اقتصاد ایران باز نگردد، تورم می‌تواند حتی بیش از رشد نقدینگی افزایش یابد، زیرا در گذشته می‌توان شکاف‌هایی را مشاهده کرد که تورم ناچیز تر از نقدینگی بوده و قابل توضیح با متغیر‌های دیگر نبوده است و این شکاف تورم بالقوه ای را ایجاد کرده که می‌تواند در شرایط حاضر، تبدیل به بالفعل شود. از این رو برای کنترل بیش از پیش تورم نه تنها باید نقدینگی را بیش از پیش کنترل کرد، بلکه باید با هر ابزاری از بی ثباتی بیشتر اقتصاد کلان و به خصوص بازار ارز جلوگیری به عمل آورد.
