اعطای تنفس خوراک به پتروشیمی‌های خوراک پروپان، باعث بهبود اقتصاد این واحدها در مقایسه با پتروشیمی‌های خوراک گازی و تشویق سرمایه‌گذاران به احداث آنها خواهد شد. در این صورت مشکل کمبود ماده اولیه پلی پروپیلن در کشور نیز حل می‌شود.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اوپکس به نقل از بورس امروز، بررسی وضعیت صنایع پایین‌دستی پتروشیمی نشان می‌دهد که یکی از مشکلات جدی این صنعت، کمبود مواد اولیه مورد نیاز است. این موضوع نه تنها مانع توسعه بنگاه‌های اقتصادی خرد و کلان در پایین‌دست پتروشیمی، ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی شده، بلکه باعث شده که برای خرید این مواد اولیه از بورس کالا بین بنگاه‌های تولیدی نیز رقابت‌های شدیدی صورت بگیرد.
تشدید رقابت برای خرید مواد اولیه از بورس کالا، باعث افزایش قیمت آنها شده که تاثیر آن نهایتا بر افزایش قیمت محصولات نهایی که به دست مردم میرسد، قابل مشاهده است.
همچنین کمبود مواد اولیه در طول سالیان گذشته باعث شده که دولت به ناچار و برای جلوگیری از تشدید رقابت و افزایش قیمت مواد اولیه، اقدام به واردات برخی مواد اولیه کند که این موضوع نیز باعث ارزبری از کشور در شرایط تحریمی شده است.در این بین یکی از موادی که تقاضا برای خرید آن بیشتر از عرضه و تولید بالادست پتروشیمی‌ها است، مشتقات پروپیلن به خصوص پلی پروپیلن است.
طبق آمار میزان واردات مشتقات پروپیلن در سال ۹۷ شامل پلی پروپیلن، پلی یورتان، پروپیلن گلایکول، اسید اکریلیک و اکریلونیتریل، ۵۱۶ میلیون دلار بوده است که این رقم با توجه به رشد مصرف و افزایش تقاضا برای مواد اولیه در سال‌های جاری افزایش نیز یافته است
کمبود تولید پلی پروپیلن توسط پتروشیمی‌ها، انگیزه فعالیت دلالانه را افزایش داده است
علی حیدری مدیرعامل شرکت کوشاپلاس نیکان به عنوان یکی از مصرف‌کنندگان پلی پروپیلن در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با اشاره به کمبود مواد اولیه پلی پروپیلن در بازار گفت: «در شرکت ما پلی پروپیلن برای تولید ظروف یکبار مصرف مورداستفاده قرار می‌گیرد. قاعده این است که ما باید این مواد اولیه را از بورس کالا خریداری کنیم، ولی در اکثر اوقات از بورس موادی نصیب ما نمی‌شود و مجبور می‌شویم از بازار آزاد مواد اولیه موردنیاز را تامین کنیم».
وی اظهار داشت: «قیمت‌ها در بازار آزاد ۱.۵ تا ۲ برابر قیمت مواد اولیه در بورس کالاست. وقتی ما مواد اولیه را بعضا با قیمت دو برابری خریداری می‌کنیم، در نتیجه قیمت محصول مصرفی که به دست مردم میرسد هم دو برابر می‌شود یا افزایش چشمگیری در قیمت خواهد داشت».
حیدری گفت: «متاسفانه دلال‌ها در بورس کالا برای خرید پلی پروپیلن اقدام می‌کنند. یکی از دلایل حضور و هجوم دلالان برای خرید پلی پروپیلن این است که آنها می‌دانند تولید این ماده اولیه در کشور محدود بوده و با خرید پلی پروپیلن عرضه شده در بورس می‌توانند به صورت انحصاری بازار این ماده اولیه را کنترل کنند و قیمت‌ها را بالا ببرند».
مدیرعامل شرکت کوشاپلاس نیکان گفت: «اگر از سال‌های قبل در بالادست پتروشیمی برنامه‌ریزی می‌شد که پلی پروپیلن و سایر مشتقات پروپیلن تولید شود، به گونه‌ای عرضه بیش از تقاضا شود، قطعا این فعالیت‌های دلالی هم فروکش می‌کرد، زیرا در این صورت پلی پروپیلن به قدری در کشور تولید می‌شد که دلالان نمی‌توانستند دارنده انحصاری این محصول باشند. اتفاقی که در بازار محصولاتی چون پلی اتیلن نیز افتاده است و به دلیل اینکه تولید خیلی بیشتر از تقاضاست هیچ وقت رشد قیمت ناشی از دلالی صورت نمی‌گیرد».
وی افزود: «در گذشته برای جبران کمبود پلی پروپیلن در کشور اقدام به واردات این ماده اولیه از کشورهایی مانند کره‌جنوبی می‌شد، اما امسال برخلاف سال‌های گذشته محدودیت‌هایی برای واردات این ماده اولیه وجود داشت که این محدودیت‌ها زمینه‌ساز افزایش رقابت و افزایش قیمت مواد در بورس کالا شده بود. البته الان مجوز واردات پلی پروپیلن صادر شده تا بازار داخلی به حالت تعادل برگردد».
حیدری خاطرنشان کرد: «به نظر بنده ضرورت دارد پتروشیمی‌های جدید با هدف تولید انواع گریدهای تخصصی احداث شوند تا مشکل کمبود مواد اولیه در صنایع پایین‌دستی حل شود. همانطور که مید‌انید ارزش افزوده و اشتغالزایی اصلی در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی رقم میخورد و حل مشکلات این صنعت باید در اولویت دولت و وزارت نفت قرار گیرد».
رمزگشایی از دلایل عدم توسعه واحدهای تولیدکننده پروپیلن در کشور
با توجه به انچه گفته شد در حال حاضر کمبود تولید مشتقات پروپیلن در کشور باعث شده است که رقابت شدیدی برای خرید این مواد اولیه ایجاد شود که دود افزایش قیمت مواد اولیه نیز به چشم مردمی که می‌رود، زیرا مردم در زنجیره آخر مصرف قرار دارند و نهایتا باید تمامی هزینه‌های ناشی این افزایش قیمت را بپردازند. اگر تولید پلی پروپیلن نیز همانند سایر محصولات مثل پلی اتیلن، پلی استایرن و مواردی از این دست بیشتر از تقاضا بود، امکان دلالی وجود نداشت.
به بیان ساده‌تر چون تولید پلی پروپیلن در کشور کم است، همیشه برای خرید آن دعواست و دلالان نیز از این فرصت برای افزایش قیمت استفاده می‌کنند، درحالی که اگر تولید این ماده به گونه‌ای بود که همه نیاز را تامین کند، دیگر اساسا رقابت بر سر آن بی‌معنی می‌شد و دلالان به خودی خود از بازار به میل خود کنار می‌رفتند.
حال سوال اساسی این است که چرا در سال‌های گذشته پتروشیمی‌هایی احداث نشده‌اند که تولید پلی پروپیلن را افزایش دهند تا مشکلات فعلی به وجود نیاید.
کارشناسان معتقدند که پاسخ به سوال را باید در حیطه بحث دلایل توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی در کشور جستجو کرد. پتروشیمی‌های تولیدکننده پلی پروپیلن در دسته پتروشیمی‌های خوراک مایع تعریف می‌شوند. در این واحدها پروپان، به عنوان خوراک پتروشیمی دریافت شده و به پروپیلن و پلی پروپیلن موردنیاز صنایع پایین‌دستی پتروشیمی تبدیل می‌شود.
در این راستا محمدرضا سلیمان زاده مدیر تولید شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس با اشاره به راهکار توسعه زنجیره پروپیلن در کشور گفت: «وزارت نفت باید مکانیسم‌هایی در این زمینه طراحی کنند تا سرمایه‌گذار برای ایجاد زنجیره پروپیلن تمایل پیدا کند. ببینید در برخی محصولات یا زنجیره‌هایی که از خوراک‌های مایع به دست می‌آید، به علت بالا بودن قیمت خوراک مایع نسبت به اتان، به صورت طبیعی سرمایه‌گذار در آنها سرمایه‌گذاری نمی‌کند. به همین دلیل کلیه پتروشیمی‌هایی که خوراک مایع تولید می‌کنند، معمولا تاب‌آوری پایین‌تری دارند، در حالی که این موضوع برای پتروشیمی‌های خوراک گازی صدق نمی‌کند».
در نتیجه دلیل اصلی رشد نامتوازن صنعت پتروشیمی را باید در اقتصاد پتروشیمی‌های خوراک گازی و خوراک مایع جستجو کرد، جایی که پتروشیمی‌های خوراک گازی به دلیل قیمت خوراک پایین، حاشیه سود بالایی داشته و توسعه پیدا کرده‌اند، اما پتروشیمی‌های خوراک مایع از جمله پتروشیمی‌های تولیدکننده پروپیلن بدون هیچ‌گونه مشوق اقتصادی به حال خود رها شده‌اند، به گونه‌ای که هیچ سرمایه‌گذاری حاضر به احداث این واحدها نیست.
طرح مجلس برای اعطای تنفس خوراک به پتروشیمی‌های زنجیره پروپیلن
بررسی بازار داخلی نشان می‌دهد که نیاز صنایع پایین‌دستی پتروشیمی به مشتقات پروپیلن از جمله پلی پروپیلن تامین نمی‌شود. با توجه به اینکه دلیل اصلی عدم تمایل سرمایه‌گذاران به احداث واحدهای تولیدکننده پروپیلن و تامین نیاز بازار، به اقتصاد ضعیف این طرح‌ها نسبت به پتروشیمی‌های خوراک گازی برمی‌گردد، مجلس شورای اسلامی در نظر دارد در ذیل الحاقیه قانون پتروپالایشگاه‌ها بحث اعطای تنفس خوراک به پتروپالایشگاه‌ها را به پتروشیمی‌های خوراک پروپان و بوتان نیز تعمیم دهد. در صورت ایجاد مشوق اقتصادی برای طرح‌های تولیدی پروپیلن از طریق تنفس خوراک می‌توان سرمایه‌گذاران را به احداث این واحدها هدایت کرد.
در این راستا مالک شریعتی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به طرح الحاقیه این قانون گفت: «در جلسه کمیسیون انرژی پیشنهاد شد که ذیل قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی، علاوه بر پتروپالایشگاه‌ها، طرح‌های پتروشیمی با خوراک پروپان و بوتان هم در این قانون تنفس خوراک گنجانده شود که این پیشنهاد بعد از استماع نظرات دولت، دیوان محاسبات، مرکز پژوهش‌ها و اعضای موافق و مخالف به رأی گذاشته شد و در نهایت تصویب شد. بر همین اساس طرح‌های پتروشیمی و خوراک پروپان و بوتان از تنفس خوراک طبق این اصلاحیه در قانون برخوردار خواهند شد به شرط آنکه در صحن علنی مجلس به تصویب برسد».
به طور کلی تنفس خوراک به این صورت است که وقتی یک پتروپالایشگاه یا پتروشیمی به بهره‌برداری رسید به تعداد روز معینی بهای خوراک را پرداخت نمی‌کند، تا جایی که کل ارزش بهای خوراک دریافتی در این تعداد روز معین، معادل کل حجم سرمایه‌گذاری انجام شده برای احداث آن واحد شود. در نهایت پتروپالایشگاه یا پتروشیمی این مبلغ را به‌صورت قسطی به صندوق توسعه ملی باز می‌گرداند.
دورباطل خام‌فروشی LPG و واردات مشتقات پروپیلن
در حال حاضر حجم بالایی از LPG (پروپان و بوتان) تولیدی از میادین پارس جنوبی به صورت خام صادر می‌شود درحالیکه می‌توان با توسعه واحدهای PDH و تبدیل پروپان به پروپیلن و سپس پلی پروپیلن نه تنها نیاز واحدهای پایین‌دستی را تامین کرد بلکه با ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی مانع از واردات مشتقات پروپیلن نیز شد.
در واقع در موضوع LPG و مشتقات پروپیلن یک دور باطل در کشور ایجاد شده است به گونه‌ای که وزارت نفت پروپان تولیدی از میادین پارس جنوبی را به صورت خام صادر می‌کند و از طرفی دیگر مشتقات پروپیلن را با قیمت بالاتر وارد می‌کند. در نتیجه وقتی می‌توان با ایجاد مشوق اقتصادی به تولید مشتقات باارزش پروپیلن در کشور همت گمارد و مانع ارزبری شد. دیگر خام‌فروشی پروپان و بوتان (LPG) توجیهی ندارد.
به طور کلی تقاضای صنایع پایین‌دستی پتروشیمی برای خرید پلی پروپیلن و کمبود این ماده اولیه در بازار، لزوم رهایی از خام‌فروشی LPG (پروپان و بوتان) و توسعه پتروشیمی‌های تولیدکننده پروپیلن را اثبات می‌کند. در این بین یکی از راهکارهای مجلس برای تشویق سرمایه‌گذاران به احداث واحدهای PDH اعطای تنفس خوراک به این واحدهاست، موضوعی که می‌تواند در اقتصاد این واحدها و حل مشکل کمبود مواد اولیه در کشور تاثیرگذار باشد.