سارا مالکی – دنیای انرژی
خروج دونالد ترامپ از کاخ سفید و قدرت گرفتن جو بایدن در آمریکا، چشم‌اندازی
پیش روی ایران و بازار جهانی نفت ترسیم کرده است که در آن بازگشت نفت ایران به
بازار حتمی به نظر می‌رسد. اما تا رسیدن نفت ایران به بازار جهانی، مسیری طولانی
در پیش است زیرا پیش‌نیاز آن بازگشت آمریکا به توافق برجام است، نقطه‌ای که هنوز
توافق نظری روی آن دیده نمی‌شود. ایران همین حالا و با وجود تحریم‌های یکجانبه
آمریکا میزان نامشخصی از نفت و فرآورده‌های نفتی خود را از روش‌های غیررسمی به
بازار می‌رساند اما آن طور که بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران اعلام کرده، میزان
صادرات نفت خام ایران در سال ۱۴۰۰ به ۲.۳ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. به نظر
می‌رسد این رقم تنها با توافقی قاطع میان ایران و آمریکا بر سر برجام و لغو همه
تحریم‌ها ممکن خواهد بود. در این رابطه با ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه موسسه
مشاوره نفت و گاز FGE به گفتگو نشستیم تا سناریوهای موجود از
بازگشت نفت کشورمان به بازار جهانی، تاثیر آن بر قیمت‌ها و رفتار اوپک پلاس در
مقابل افزایش عرضه نفت ایران را بررسی کنیم.
·
پیروزی جو
بایدن در انتخابات آمریکا نقطه امیدی برای بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی
بود. با رقم خوردن این اتفاق و رفتن ترامپ از کاخ سفید، فکر می‌کنید برای بازگشت
نفت ایران به بازار چقدر زمان نیاز باشد؟
همانطور که ما از قبل پیش‌بینی‌هایی در رابطه با شرایط فروش نفت ایران با
انتخاب جو بایدن داشتیم، صحبت‌ها و اظهارنظرهای هر دو دولت در رابطه با یکدیگر و
به خصوص در رابطه با برجام آغاز شد. این صحبت‌ها و اظهارنظرها ادامه پیدا خواهد
کرد اما به نظر می‌رسد برای اینکه اقدام موثری رخ دهد، دستکم تا سه ماه آینده
آمادگی وجود ندارد. بعد از این زمان هم ایران وارد فضای انتخاباتی می‌شود و این
موضوع نیز در تصمیم‌گیری آمریکا برای مذاکره تاثیر خواهد داشت. از طرفی قطعا
آمریکا صبر خواهد کرد تا نتایج انتخابات در ایران مشخص شود و همین موضوع نیز
مذاکرات احتمالی را به تاخیر می‌اندازد. این تاخیر تا تابستان سال آینده که دولت
جدید ایران کابینه‌اش را تکمیل کند، ادامه خواهد داشت. بنابراین برای اینکه مذاکره‌ای
آغاز شود باید تا تابستان ۱۴۰۰ منتظر ماند. در آن زمان آمریکا و ایران تصمیم خود
را برای مذاکرات خواهند گرفت. طبعا پیش‌زمینه شروع مذاکرات، کم کردن فشار حداکثری
تحریم‌ها علیه ایران است. به این معنا که آمریکا مسیر بازگشت حداقل بخشی از نفت
ایران به بازار را باز کند. این می‌تواند گامی مثبت برای آغاز مذاکرات بازگشت به
برجام یا توافقی مانند آن باشد. بنابراین از حالا، چیزی حدود هشت تا ۱۰ ماه زمان
نیاز خواهد بود تا نفت ایران بتواند به بازار بازگردد.
·
با توجه به
شرایط فعلی بازار، نفت ایران (به میزان ۲.۳ بشکه در روز که وزیر نفت عنوان کرده‌اند)
در صورت راه یافتن به بازار جهانی امکان جذب خواهد داشت یا سایر تولیدکنندگان
مجبور به کاهش بیشتر تولیدات خواهند بود؟
همانطور که می‌دانید بازار نفت همچنان در شرایط مازاد عرضه قرار دارد. به این
معنا که همین امروز تولیدکننده‌های نفت، خارج از کشورهای تحریم شده مثل ایران و
ونزوئلا تولیداتشان را به میزان قابل توجهی کم کرده‌اند تا بازار در حالت تعادل،
البته تعادل منفی قرار داشته باشد به این معنا که مقداری از حجم ذخایر انباشته شده
در سال ۲۰۲۰ نیز کاهش پیدا کند. بنابراین اگر ایران به بازار بازگردد، به این عدم
تعادل دامن خواهد زد و اگر بقیه تولیدکنندگان در اوپک پلاس از تولیدشان به همان
میزانی که نفت ایران وارد بازار خواهد شد، کم نکنند، از هدفی که دارند به اندازه
عرضه ایران دور می‌شوند. یا بهتر بگویم به اهداف خود دیرتر دست پیدا می‌کنند.
اهدافی مانند تخلیه کامل حجم ذخایر اندوخته شده در سال ۲۰۲۰ و بازگشت به نقطه
بالانس در پایان سال ۲۰۲۱. بنابراین ممکن است با ورود نفت ایران به بازار اوپک
پلاس مجبور شود برنامه کاهش تولید را طولانی‌تر انجام دهد.
·
بنابراین
فکر می‌کنید واکنش احتمالی اوپک و همراهانش به بازگشت نفت ایران به بازار چه باشد؟
واکنش اوپک و همراهانش را چندان نمی‌توان پیش‌بینی کرد و به مناسبات و قول
قرارهایی بستگی دارد که ایران در جلسات دو سال اخیر اوپک که در تحریم بوده، داشته
است. به نظر می‌رسد ایران با اوپک قراری دارد مبنی بر اینکه به محض برداشته شدن
تحریم‌ها از سر راهش، این سازمان به این عضو خود اجازه دهد تولیدش را بدون محدودیت
افزایش دهد. چنین قول و قراری منطقی به نظر می‌رسد اما همانطور که گفتم در ازای
کاهش تولید سایر اعضا ممکن خواهد بود.
·
به طور کلی
فکر می‌کنید توافق کاهش تولید از سمت اوپک پلاس تا چه زمانی ادامه داشته باشد؟
پاسخ این سوال به شرایط بازار بستگی زیادی دارد. توافق کاهش تولید می‌تواند
سال‌ها ادامه داشته باشد و در عین حال می‌تواند در سال ۲۰۲۱ تمام شود زیرا هدف این
توافق بازگرداندن تعادل عرضه و تقاضا به بازار و قیمت‌ها به جایی است که مورد
رضایت اعضای مهم این توافق باشد. این قیمت بین ۵۵ تا ۶۵ دلار است بنابراین هر زمان
که به این نقطه از عرضه و تقاضا رسیده شود که نفت مخازن به نقطه نرمال بازگردد و
قیمت هم در محدوده یاد شده تثبیت شود، در آن زمان می‌توان گفت که به توافق کاهش
تولید اوپک نیازی نیست. اگر دقت کنید این کاهش تولید که در دست انجام است نسبت به
تولید پایان سال ۲۰۱۸ است.
·
با توجه به
میزان تولید نفت در پایان سال ۲۰۱۸، اصولا اوپک پلاس تا چه زمانی توان بازگشت به
این نقطه را خواهد داشت؟
ما وقتی در درازمدت به بالانس بازار نفت خام نگاه می‌کنیم، این اتفاق که اوپک
بخواهد تولیدش را به میزان سال ۲۰۱۸ بازگرداند (بدون ایران)، شاید تا نیمه دوم دهه
جاری یعنی دهه ۲۰۲۰ یعنی سال‌های ۲۰۲۷-۲۰۲۸ رقم نخورد. به این ترتیب اگر مبنا همان
سطح تولید پایان سال ۲۰۱۸ باشد، شاید کشورهای عضو اوپک و اوپک پلاس حداقل باید هفت
سال دیگر در این توافق قرار داشته باشند. این با فرض پیش‌بینی تقاضای نفت خام و
همچنین فرض تولید کشورهایی مانند آمریکا است که عضو پیمان اوپک پلاس نیستند. اگر
کسی پیش‌بینی‌اش از تقاضای نفت یا تولید کشورهایی مثل آمریکا از پیش‌بینی‌های ما
متفاوت باشد یا به دلایلی اگر تقاضا خیلی بالاتر یا پایین‌تر از پیش‌بینی‌های ما
بیاید، زمان پایبندی به توافق کاهش تولید می‌تواند کوتاه‌تر یا طولانی‌تر شود. در
حال حاضر پیش‌بینی پایه ما این است که شاید سالیان سال به تداوم توافق کاهش تولید
نیاز باشد.
·
با روی کار
آمدن بایدن در ایالات متحده آمریکا، سیاست‌های محیط‌زیستی این کشور نسبت به دوران
ترامپ چرخشی قابل توجه پیدا کرده است. فکر می‌کنید همراهی آمریکا با اروپا در
زمینه کاهش گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین، چه تاثیری بر تولید و صنعت نفت داشته
باشد؟
ما فکر می‌کنیم قدرت گرفتن بایدن، رشد تولید نفت را در آمریکا مقداری آهسته
کند اما همچنان رشد تولید نفت آمریکا را در پیش‌بینی‌هایمان داریم. دلیلش این است
که در واقع تاثیر عمده سیاست‌های بایدن در صنعت نفت آمریکا بر روی تولید از زمین‌های
فدرال است. این در حالی است که بخش عمده تولید نفت آمریکا در زمین‌های خصوصی رقم
می‌خورد. بنابراین این دست تولیدات ادامه پیدا خواهد کرد، حتی رشد آن. اما اگر کسی
مانند ترامپ رییس‌جمهوری آمریکا می‌بود، رشد تولید نفت خام این کشور می‌توانست با
سرعتی بالاتر از آن چیزی که ما پیش‌بینی می‌کنیم اتفاق بیفتد. قابل ذکر است که
تاثیر سیاست‌های آقای بایدن احتمالا بیش از آنچه در تولید باشد، در مصرف نفت در
آمریکا خواهد بود و آن را به سمت پایین هدایت خواهد کرد. همانطور که سیاست‌های
آقای اوباما در این مسیر بود. ترامپ در روند رو به پایین مصرف نفت در آمریکا وقفه
ایجاد کرد و حتی مصرف بعضی فرآورده‌ها مانند بنزین در طول دوره ریاست‌جمهوری او در
آمریکا بیشتر نیز شد.
·
در آستانه
سال ۱۴۰۰ مهم‌ترین چالش صنعت نفت ایران و همچنین مهم‌ترین شانس نفتی ایران را چه
می‌بینید؟
من فکر می‌کنم بزرگترین چالش و بزرگترین شانس ایران هر دو، مدیریت لغو تحریم‌ها
و بازگرداندن ایران به بازارهای جهانی باشد. این موضوع در همه صنایع مصداق دارد از
جمله نفت به عنوان بزرگترین صنعت در ایران. امیدوارم ایران بتواند از دولت بایدن
این امتیاز را بگیرد که بار دیگر آمریکا را به نقطه‌ای بازگرداند که در پایان دوره
آقای اوباما بود. الان مهم‌ترین چالش نفتی این است که اگر این تحریم‌ها ادامه پیدا
کند، ضربه‌هایی به صنعت نفت در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی وارد خواهد شد که به
دلیل عقب ماندن مداوم پروژه‌های توسعه و پروژه‌های نیمه‌کاره، جبران آنها بسیار
هزینه‌بر خواهد بود.
·
چشم‌انداز
شما از تقاضا و قیمت نفت در سال ۲۰۲۱ چیست؟
ما فکر می‌کنیم که در سال جاری میلادی بخش عمده تقاضای از دست رفته نفت دنیا
که به طور میانگین حدود ۸.۵ میلیون بشکه در روز بود، امسال تا حدود ۸۰ درصد جبران
شود. با این حال همچنان در سال ۲۰۲۱ تقاضای روزانه نفت خام پایین‌تر از ۲۰۱۹ خواهد
بود. ما فکر می‌کنیم که در سال ۲۰۲۲ تقاضای نفت به میزان سال ۲۰۱۹ برسد و از آن
بیشتر هم شود. در رابطه با قیمت نفت نیز در سال ۲۰۲۱ نیز پیش‌بینی ما بین ۵۵ تا ۶۰
دلار بر بشکه است.
·
ورود نفت
ایران به بازار جهانی چه تاثیری می‌تواند بر قیمت‌ها داشته باشد؟
ورود نفت ایران به بازار حتما می‌تواند تاثیر رو به پایین بر قیمت‌ها داشته
باشد. اما اگر اوپک اثر ورود نفت ایران به بازار را با کاهش همان میزان از تولید
نفت ایران خنثی کند، می‌توان تاثیر قیمتی را بسیار کم کرد.
·
فکر می‌کنید
تا زمان دست یافتن به مذاکره، معافیت‌های نفتی از سمت آمریکا به ایران اعطا شود؟
ما فکر نمی‌کنیم که ایران تا پایان سال ۲۰۲۱ بتواند بازگشت رسمی به بازار نفت
داشته باشد. سناریوی پایه ما این است که این اتفاق رخ نمی‌دهد زیرا همانطور که
گفتم شروع مذاکرات ایران و آمریکا بر سر برجام احتمالا حدود هشت تا ۱۰ ماه دیگر
آغاز خواهد شد. بنابراین به نظر می‌رسد اگر قرار بر اعطای معافیت‌های نفتی باشد،
این معافیت‌ها نیز حدود هشت تا ۱۰ ماه دیگر داده خواهد شد تا بعد از آن مذاکرات
برای لغو کامل تحریم‌ها و بازگشت رسمی نفت ایران به بازار آغاز شود.