محمد ابراهیم رئیسی- کارشناس اقتصاد انرژی و محیط زیست
• انرژی های پاک مستلزم سوخت های فسیلی
تولید انرژیهای تجدیدپذیر در قرن کنونی در حال گسترش است و توجه به مسائل محیط زیستی در کشورهای مختلف از دلایل گوناگونی حکایت دارد که پیمان های جهانی نیز به اهمیت توجه کشورها به انرژی های تجدیدپذیر و پاک صحه می گذارند . بر طبق آمار جهانی، فاکتورهای مهمی باعث افزایش تقاضا برای انرژی های تجدید پذیر در کشورها شده است. کشورهای اروپایی مهمترین عامل را محیط زیست، امنیت انرژی و تغییرات اقلیمی می دانند اما در کشوری همچون ژاپن، تغییرات اقلیمی اهمیت نداشته و در کشورهای توسعه یافته نیز اساسا رویکرد توجه به انرژی های تجدیدپذیر مربوط به توسعه اقتصادی محلی است و این کشورها تمایل دارند به منابع سوخت های فسیلی خود برای تولید انرژی وابستگی نداشته باشند.
سوال اینجاست که آیا این گرایش ها به نوعی تقاضا را برای سوخت های فسیلی نفت و گاز کاهش خواهد داد، به نظر میرسد در حالت تئوریک تقاضاها کاهشی نسبی خواهند یافت اما در حالت عملی دچار مسئله خواهد بود، چرا که منابع انرژی های تجدیدپذیر برای تولید انرژی خود احتیاج به مواد اولیه دارند که این محدودیت مواد اولیه باعث عدم گسترش و مشکلات توسعه برای انرژیهای تجدیدپذیر میشود. به طور مشخص محدودیت سیلیس در جهان برای گسترش نیروگاههای تجدیدپذیر مانع خواهد بود و یا محدودیت مواد اولیه برای پروژه های بادی هم منجر به تاخیر در گسترش نیروگاههای بادی می گردد. جدا از مفاهیم بزرگی که از توافقنامه پاریس صحبت میشود و شرایط کرونا اجرای آنها را به تاخیر انداخته است، موضوعی که در توافقنامه پاریس به آن توجه شد، برابری سینک و سورس میزان کربن در کشورها تا سال ۲۰۵۰ بود، بدین معنا که هر کشوری که میخواهد دی اکسید کربن تولید کند باید به همان میزان نیز co2 جذب نماید، در واقع علتی مهم برای شرکتهای نفتی است که در انرژی های تجدید پذیر سرمایه گذاری کنند. در صورت اجرایی شدن این قانون، کشورها باید نشان دهند همان اندازه که باعث انتشار کربن می شوند به همان مقدار نیز باید کربن جذب نمایند.
شرکتهای بریتیش پترولیوم، شل و توتال در انرژی های تجدید پذیر سرمایه گذاری میکنند و تولید نکردن کربن را به جذب آن ترجیح میدهند، آمارهای سرمایهگذاری حاکی از آن است که بریتیش پترولیوم به میزان ۲۲۰۰ مگاوات برق بادی در آمریکا سرمایه گذاری داشته و در سال ۲۰۱۷ دویست میلیون دلار برای خرید ۴۳ درصد از سهام شرکت اروپایی لایت سورس که بزرگترین شرکت برق خورشیدی است، سرمایه گذاری کرده است. شل هم در سالهای ۲۰۱6 تا ۲۰۲۰ به میزان ۴ تا ۶ میلیارد دلار در حوزه انرژی های تجدیدپذیر سرمایه گذاری کرده است همچنین توتال نیز در سال 2011 حدود4/1 میلیارد دلار در شرکت برق خورشیدی امریکا سرمایه گذاری کرده و قصد دارد در تامین برق خورشیدی پیشتاز بوده و 6/1 گیگاوات انرژی ایجاد کرده و این رقم را به ۵ گیگا وات برساند که عدد قابل توجهی است .
• کنگره مهم گلاسکو در 2021
از سویی سرمایه گذاری مهم در خودروهای برقی که در اقتصاد انرژی جهان سهمی عمده خواهد داشت و میزان مصرف برق را نیز افزایش خواهد داد، باعث افزایش انرژی در جهان شده و انرژی های تجدیدپذیر هم به تبع آن نخواهند توانست از عهده تامین آنها برآیند . از سال ۱۹۹۴ کنگرههای به نام COP برگزار می گردد که این کنگرهها زیرمجموعه یک سازمان وابسته به سازمان ملل متحد هستند که به نام UNFCCC معروفند و بیست و ششمین دوره آن از یکم تا ۱۲ نوامبر ۲۰۲۱ در گلاسکو اسکاتلند برگزار می گردد . این سازمان جهانی تغییرات اقلیم، اجماع جهانی را در خصوص کاهش انتشار کربن ایجاد کرده است و از وقتی نتایج تحقیقات نشان داد گازهای گلخانهای عامل گرمایش زمین هستند تصمیم گرفته شد با شعار "جهانی بیندیش و محلی عمل کن" باعث کاهش گاز دی اکسید کربن از موقعیت های محلی گردد . پس از کوپ پاریس در سال ۲۰۱۵، اتفاقات مهمی در جهان به وقوع پیوست و امکان تبادل گازهای گلخانهای بر اساس بازارمحلی بازار محور شکل گرفت و مکانیسم توسعه انرژی های تجدیدپذیر با تجارت کربن و همکاری مشترک کشورها شکل گرفت و بر اساس آن کشورهای متعهد نمی توانستند روند تولید و توسعه کربن را ادامه داده و همزمان متعهد به کاهش میزان گازهای گلخانهای باشند. لذا هر جا که کاهش گازهای گلخانه ای انجام می شد، خریدار گواهینامههای کاهش کربن آنها بودند و به عنوان تعهدات خود ارائه میکردند . کشورهای فروشنده نیز که از نیروگاههای تجدیدپذیر استفاده می کنند به علت عدم مصرف سوخت های فسیلی به ازای هر تن عدم استفاده از کربن گواهینامههایی دریافت می کنند که در بازار جهانی خرید و فروش شده و منافع مالی خوبی برای کشورهای بدون کربن داشته است .
به هر علت کوپ گلاسگو بسیار مهم بوده و یکی از موارد اهمیت این کنگره، بازگشت آمریکا با عزم راسخ است و رویکرد بایدن پیرو سیاستهای اوباما خواهد بود و برخلاف ترامپ که سیاست های ملی و داخلی خود را به تغییرات اقلیمی ترجیح می دادند، رئیس جمهور کنونی تغییرات اقلیمی را به عنوان مشکلات امنیتی و جهانی مدنظر قرار میدهد و قصد دارد آن را احیا نموده و مسئولیت جهانی آن را به عهده بگیرد و جان کری را به عنوان نماینده به این کنگره بفرستد .
• سه غول سوخت های فسیلی
کشورهای چین، امریکا و هند بزرگترین تولید کنندگان دی اکسید کربن در جهان هستند، هند متعهد است تا سال ۲۰۳۰ سهمی ۲۰ درصدی در تولید انرژیهای تجدیدپذیر داشته باشد و چین هم از میزان نیروگاههای زغالسنگ سوز خود کم کرده و به نیروگاههای تجدیدپذیر اضافه خواهد نمود . آماری که از چشم انداز شرکتهای بزرگ نفتی اعم از بریتیش پترولیوم ارائه شده است، حکایت از آن دارد که چین به شدت علاقهمند به افزایش سهم خود در انرژی های غیر فسیلی است و میزان ۳۰ درصدی خود را تا 2040 به حدود ۶۰ درصد خواهد رساند . و در شرایط موازی نیز هند این میزان را تا سال ۲۰۴۰ به حدود ۴۰ درصد خواهد رساند و تولید برق خود را از زغال سنگ کم نموده و به تولید نیروگاههای تجدیدپذیر اقدام خواهد ورزید . به هرحال مفاد پاریس اگریمنت جاری شده و همه کشورها متعهد و داوطلبانه خواهند بود با نسبتهای مختلف در کاهش کربن سهیم باشند . اما تصمیمات آینده در گلاسکو بسیار مهم ارزیابی شده است، یکی از این موارد تصویب استانداردهای موجودی کربن در انواع کالاهای صادراتی و وارداتی خواهد بود که در بعضی کشورهای اروپایی اجرا شده و در حال پیگیری است . اگر این استانداردهای سبز اجرا شود و در تولید مواد از برق یا گرما استفاده گردد، تجارت جهانی را تحتالشعاع قرار خواهد داد . جهان آینده جهان مکمل هاست و انرژی سوختهای فسیلی سهم کمتری داشته اما نقش آنها در تولید انرژی ها تا حدود زیادی حفظ خواهد شد .
کارخانجاتی که انرژی تجدیدپذیر تولید میکنند احتیاج به تامین مواد اولیه دارند که با سوخت فسیلی عجین است . چرا که در سه سال اول فعالیت کارخانجات، انرژی هایی که به دست میآورند صرف خودشان شده و پس از آن انرژی پاک تولید می کنند . در همین راستا پسماندهای موجود از انواع نیروگاه های تجدیدپذیر و شیوه بازیافت آنها عامل مهمی است که شرکتهای نفتی باید خود را آماده کنند و در این زمینه تدابیری اندیشه شود .
• ایران و انرژیهای تجدیدپذیر
متاسفانه یک برنامه مدون مشخص برای آینده تحولات جهان در ایران وجود ندارد، اگر چه در کاهش انتشار مشارکت داوطلبانه پیشنهادهای داده شده و در آن متعهد شدیم تا سال ۲۰۳۰ چهار درصد گازهای گلخانهای را کاهش دهیم اما در مواضع دیگر اعلام می شود که اگر تحریمها رفع گشته و کمکهای ۱۰۰ میلیارد دلاری داده شود این میزان به ۱۲ درصد نیز افزایش خواهد یافت . لذا این مشارکت داوطلبانه ایران هنوز محل مناقشه است و کسانی در مجلس شورای اسلامی حضور دارند که به تغییرات اقلیمی باور نداشته و در تعارض با مشارکت و کاهش گازهای گلخانهای هستند . به باور این عده، عدالت حکم می کند کشورهای صنعتی بیشترین سهم را در کاهش باید داشته باشند اما بدان معنی نیست که کشور ما کماکان در راستای صنعتی شدن به انتشار گازهای گلخانهای ادامه دهد و هیچ برنامه مدونی نداشته و بر سر شاه نشستن و بن بریدن مصداق بارز این باور شود .
کشور ایران به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی بوده و حوادثی مانند سیل و خشکسالی تحت تاثیر این تغییرات اقلیمی است، همچنین کمبود آب و خشکسالی زمینه ظهور منشاهای جدید از گرد و غبار خواهد بود و متاسفانه هیچ نهاد و برنامه مشخصی برای پیگیری تعهدات و کاهش انتشار گازهای گلخانهای نداشته، مجلس نیز سیاست درستی در پیش نگرفته و کمیسیون محیط زیست در جریان نبوده و باوری هم به این موضوع ندارند و هر تعهدی که باید از محل مجلس گذشته شود و به تصویب برسد دچار مشکل میشود . حتی سیاست های ابلاغی حاکمیت کاهش شدت انرژی را تا ۵۰ درصد کاهش پیشنهاد داده است و در شرایط کنونی عدم وجود برنامهریزی مدون، نبود مسئول و متولی برای پیگیری و عدم باور بر انتشار گازهای گلخانهای و تغییرات اقلیمی، چشمانداز مناسبی در صنعت نفت، نیروگاه و انرژی های پاک پیش روی ما نخواهد گذاشت . با این حال هر وقت مشارکت و هزینه کمتری در تغییرات اقلیمی داشته باشیم در آینده با خسارتهای زیادی در حوزههای اجتماعی، امنیتی و مهاجرت مواجه خواهیم بود