عصرگاه شنبه پانزدهم خرداد مناظره اول انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شد. صاحبنظران سیاسی و اقتصادی از منظرهای مختلف به تحلیل و بررسی این مناظره پرداختند. اما ایراد مهم ناظرین به نخستین مناظره انتخاباتی چیست؟
تعادل| فرشته فریادرس|
عصرگاه شنبه پانزدهم خرداد مناظره اول انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شد. صاحبنظران سیاسی و اقتصادی از منظرهای مختلف به تحلیل و بررسی این مناظره پرداختند. اما ایراد مهم ناظرین به نخستین مناظره انتخاباتی چیست؟ مهم‌ترین نقدی که از سوی ناظران به اولین مناظره نامزدهای انتخابات ۱۴۰۰ مطرح می‌شود این است که چالش‌های عمده اقتصاد ایران چون «انحصارات موجود در اقتصاد ایران، اثر تحریم‌ها بر اقتصاد، بحث مذاکرات هسته‌ای و تعامل با دنیا، کرونا و مشکلات ناشی از آن، مبارزه با فساد، رانت و مسائلی از این دست» مورد توجه طراحان این برنامه قرار نگرفته و بدان پرداخته نشد. همچنین مطرح می‌شود که در طول این مناظره، نامزدها بیشتر به تبیین وضع موجود پرداختند و خبری از ارایه برنامه یا راهکار برای برون رفت از وضیعت فعلی و حل چالش‌های اقتصاد ایران از سوی نامزدها ارایه نشد. این در حالی است که اقتصاد ایران با مشکلات زیرساختی بسیار عمیقی از جمله «کسری بودجه، مشکل رشد فزاینده نقدینگی و تورم دیرپا و بحران نظام بانکی و مالیاتی، وضعیت بحرانی بازار سرمایه و ...» مواجه است. مشکلاتی که اقتصاد ایران را سال‌هاست درگیر کرده، اما وعده‌های پوپولیستی برخی کاندیداها به گونه‌ای است که نشان می‌دهد اصل مشکل برای آنها روشن نیست. بانگاه به این مباحث می‌توان «اقتصاد ومصائبش» را می‌توان غایب اصلی مناظره شنبه دانست. در همین رابطه «تعادل» درگفت‌وگو با چند تن از فعالان اقتصادی به تشریح مسائل اولویت‌دار اقتصاد ایران و پرسش‌هایی که نامزدهای انتخاباتی باید بدانها به صورت روشن و دقیق پاسخ دهند پرداخته است که در ادامه می‌آید.
مناظره بی‌حاصل
ساعت ۱۷ عصر روز شنبه پانزدهم خردادماه، مناظره اول انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شد. مناظره‌ای که با طرح نخستین پرسش، حاشیه‌ها از متن بیشتر خودش را نشان داد. اگر مناظره شنبه را دو نیمه در نظر بگیریم؛ در نیمه اول مناظره، بیشتر زمان کاندیداها صرف تخریب یکدیگر شد و حرفی از ارایه برنامه‌های اقتصادی و بهبود شرایط کشور به میان نیامد. برخی بداخلاقی‌ها وحواشی در شروع برنامه سبب شد تا مناظره از مسیر اصلی خود که همان پرداختن به مسائل اقتصادی بود منحرف شود. اما در نیمه دوم مناظره، اوضاع کمی فرق کرد و رفتار نامزدها تغییر محسوسی داشت؛ بهطوریکه دیگر از حواشی، تندگویی و اتهام زنی نیمه اول خبری نبود. گویی اخطار یا کارت قرمزی را از جایی دریافت کرده باشند. همین سبب شد تا نیمه آرامتری را از نامزدها شاهد باشیم. اما در همین نیمه هم اتفاق خارق العاده‌ای رخ نداد. نه تنها خبری از برنامه نبود، بلکه سه ساعت تمام به کلی گویی و وعده‌های پوشالی از سوی نامزدها گذشت. نه خبری از پرسش در مورد اثر تحریم‌های نفتی وغیرنفتی امریکا بر اقتصاد ایران بود و نه خبری از بحث مذاکرات هسته و رویکرد نامزدها در قبال آن. نه کسی از توسعه تجارت سخن گفت ونه از چگونگی خروج تولید از رکود. کسی درباره نقش نهادهای قاچاقچی در نابودی صنعت ملی کلمه‌ای نگفت؛ یا درباره نقش اقتصاد موازی نهادهایی که یک ریال مالیات نمی‌دهند، هم سخنی گفته نشد؛ یا اینکه درباره «فساد حاصل از تحریم»، «درباره نقش سیستم رانت‌پرور و آقازاده‌پرور» و«چگونگی مبارزه با توزیع رانت» هم حرفی زده نشد.
نحوه برگزاری مناظره اول به قدری سوال برانگیز بود که نه تنها صدای صاحبنظران سیاسی و اقتصادی، بلکه صدای مردم عادی هم درآورد. سوالات کلی و بسیار خنثی که نتوانست یک چالش درست و حسابی در حوزه اقتصادی بین مناظره‌کنندگان ایجاد کند. نامزدها هم به جای پاسخ درست و منطقی بیشتر به کلی گویی پرداختند. اما مشکل دیگر در مناظره این بود که فرصت پاسخ دهی به پرسش‌های اقتصادی حتی کمتر از زمان اختصاص یافته به جمع‌بندی سخنان دیگر کاندیداها بود. در این میان برخی در انتقاد به این مناظره عنوان کردند، عدم پرسش از «تحریم‌ها، بحث کرونا و نقش آن در وضعیت اقتصادی» تعمدی بوده و صداوسیما عامدانه سوال درباره تاثیر تحریم‌ها، کرونا و ترامپ را بر اقتصاد نادیده گرفته است. این درحالی است که به گمان بسیاری از کارشناسان، مهم‌ترین بحران اجتماعی و اقتصادی کنونی کشور، تحریم و کرونا و تاثیرات این دو بر اقتصاد کشور و شیوه مبارزه با آن است؛ اما نه صداوسیما و نه نامزدهای تایید صلاحیت شده، در این باره حرفی نزدند.
نقد ناظرین به مناظره اول
برگزاری اولین مناظره انتخاباتی آنهم حول محور مسائل اقتصادی منتقد کم نداشت؛ بهطوریکه برخی از فعالان اقتصادی در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کردند که در این مناظره بسیاری از موضوعات و چالش‌های اقتصادی مهم نادیده گرفته شد. یکی از فعالان اقتصادی در نقد مناظره اول در گفت‌وگو با ما عنوان کرد: از سوی نامزدها وعده‌هایی مطرح می‌شود، که بار مالی زیادی به همراه دارد، بنابراین باید منابع مالی برای آنها درنظرگرفته شود تا به مشکلات اقتصادی اضافه نشود. عباس آرگون عضو کمیسیون بازار سرمایه اتاق تهران با بیان این مطلب گفت: کاندیداها در مناظره اول عملکرد قابل قبولی نداشتند و اظهارات آنها بدون پشتوانه ومنطق اقتصادی بود. وعده‌هایی داده شد که نشان از بار تورمی بیشتر برای اقتصاد کشور داشت. به گفته او، خلق نقدینگی یا به زبان ساده‌تر چاپ پول، سبب شده، تورم موجود در کشور طی سال‌های طولانی استمرار پیدا کند و همه این شعارها نیز باز بر استفاده از منابع بانکی و خلق پول و رشد تورم استوار هستند.
آرگون در ادامه با ذکر این مثال که ارزش یارانه پرداختی به مردم در سال ۹۰ برابر با ۴۰ دلار بوده، اما هم‌اکنون ارزش همان یارانه به دو دلار تقلیل یافته است، مهم‌ترین اولویت را حفظ ارزش پول ملی عنوان و در عین حال تاکید کرد که کاندیداها به جای وعده وعید باید به فکر «حفظ ثبات اقتصادی»، «کنترل تورم»، «کشیدن افسار رشد نقدینگی»، «اعتباربخشی به جایگاه بخش خصوصی»، «حل بحران بازار سرمایه و بهره مندی از ظرفیت‌های این بازار» باشند. آرگون در بخش دیگری از صحبت‌های خود با انتقاد از اینکه جای بسیاری از مسائل اقتصادی در لیست پرسش‌های مناظره اول خالی بود، تاکید کرد: از جمله مسائلی مهمی که باید در این مناظره به آن پرداخته می‌شد اما مورد غلفت واقع شد، «بررسی اثر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران و مشکلاتی که در اثر آن حادث شد» و «نحوه تعامل با دنیا در دولت بعدی» است.
اما احمدرضا فرشچیان دیگر فعال اقتصادی در حوزه کشاورزی، در گفت‌وگو با «تعادل» مناظره اول انتخاباتی کاندیداها که با رویکرد اقتصادی برگزار شد را بسیار ضعیف ارزیابی کرد و در عین حال تاکید کرد: هنوز برای نمره دادن به کاندیداها زود است. اما به گفته او، مساله‌ای که وجود دارد، این است که بیشتر زمان مناظره به کلی گویی کاندیداها گذشت و خبری از ارایه یک برنامه مدون یا ارایه راهکار مشخص برای حل مشکلات اقتصادی نبود. فرشچیان ضمن انتقاد از اینکه هیچ یک از کاندیداها تسلط کافی برای ارایه برنامه‌هایشان نداشتند، عنوان کرد: کاندیداها به جای اینکه پاسخگوی پرسش‌های مطرح شده در حوزه اقتصاد باشند، بیشتر طفره رفته و بحث را به حاشیه برده و یکدیگر را متهم کردند. از این رو، نمی‌توان نقدی درستی به برنامه اقتصادی آنها وارد کرد؛ چراکه اساسا برنامه‌ای از سوی نامزدها اکران نشد که حال در بوته نقد گذاشته شود. از سوی دیگر، حمید رضا صالحی از دیگر فعالان اقتصادی درحوزه انرژی در گفت‌وگو با «تعادل» گفت: از آنجایی که مناظره نخست رویکرد اقتصادی داشت، انتظار می‌رفت نامزدهای انتخاباتی درباره مسائل و مشکلات اقتصادی و برنامه‌هایشان در این خصوص مورد سنجش قرار می‌گرفتند؛ اتفاقی که رخ نداد. صالحی بر این باور است که در مناظره روز شنبه باید کاندیداها در معرض چند پرسش مهم قرار می‌گرفتند. به گفته او، باید از نامزدها پرسیده می‌شد که مسائل ناشی از تحریم در این سال‌ها چه بر سر اقتصاد ایران آورده و راهکار یا برنامه‌شان در این زمینه چیست؟ یا چه برنامه‌ای برای تعاملات بانکی با دنیا در دستور کارشان قرار خواهند داد؟ پرسش مهم دیگر به گفته او، اینکه برای توسعه صادرات و تصاحب بازارها چه اقداماتی قرار است از سوی کاندیداها انجام شود؟ صالحی در اینجا بر این نکته تاکید کرد که در صادرات نیاز به اخذ ضمانتنامه بانکی در کشور هدف است که از طریق روابط بانکی از کشور مبدا و با اعتباری که دارید ضمانتنامه صادر و به کارفرما داده می‌شود، بنابراین سیستم تهاتری چگونه می‌خواهد کارآمد باشد؟ چراکه سیستم پیمان مالی که با ترکیه داشتیم با تحریم هاجواب نداد.
او در ادامه با اشاره به صحبت یکی از کاندیداها که گفته بود، بدون رفع تحریم‌ها و بدون توافق، بدون FATF یعنی بدون رابطه بانکی با دنیا می‌توانند صادرات کشور را افزایش داده و ارز آوری بیشتری برای کشور داشته باشند، این پرسش را مطرح کردکه بدون رابطه بانکی و دوستی با دنیا چگونه می‌خواهید بازار جدید به ارمغان بیاورید و صادرات را افزایش دهید؟ او همچنین گفت: کاندیدا باید بگویند که برای اعتبار بخشی به پاستورت ایرانی وتسهیل دریافت ویزا از کشورهای هدف صادراتی چه برنامه‌ای دارند؟ همچنین شفاف مطرح کنند که کرونا چه اثری بر اقتصاد ایران داشته و برنامه آنها در ۱۰۰ روز نخست برای مواجه با این اپیدمی و مسائل اولویت‌دار اقتصاد چیست؟ صالحی همچنین تاکید کرد که کاندیداها باید بگویند که برای حل مشکل «گرانی، تورم و معیشت مردم» دقیقا چه برنامه‌ای در دستور کار دارند و با توجه به اینکه بخش بزرگ اقتصاد در اختیار دولت و خصولتی‌هاست، چه برنامه‌ای برای حضور بخش خصوصی در اقتصاد دارند؟ این فعال اقتصادی درنهایت این پرسش را مطرح کرد که کاندیداها برای مدیریت یارانه‌های پنهان و آشکاری که درحوزه‌های مختلف اقتصادی وجود دارد، چه تدابیری اندیشده اند؟ اما مهم‌ترین نکته‌ای که در مناظره اول به گفته این فعال اقتصادی مورد غفلت واقع شده، اینکه در طرح پرسش‌ها از بخش خصوصی مشورت ونظرخواهی نشده است.
سوالاتی که پرسیده نشد!
برآیند صحبت‌های فعالان اقتصادی نشان از این دارد که با این دست شعارهای اقتصادی انتظار رشد اقتصادی پس از یک دهه رشد منفی را نمی‌توان داشت؛ چرا که حتی اگر صادرات نفت از سر گرفته شود و تحریم برداشته شود، باز هم اتفاق بنیادینی رخ نخواهد داد و نگرانی بزرگ همین‌جاست. بنابراین به نظر می‌رسد، در مناظره نخست انتخابات ۱۴۰۰، سوالات بسیارمهمی حول محور اقتصادی وجود داشت، که ازسوی طراحان این برنامه یا تعمدا یا سهوا پرسیده نشد. بانگاه به نکات مطرح شده از سوی منتقدان و اظهارات فعالان اقتصادی، کاندیداها باید به‌طور روشن به این دست از پرسش‌های اقتصادی پاسخ بدهند:
۱. برای مشکل صنایع ایران و بخش تولید چه چاره‌ای اندیشیده‌اند؟ ۲. پرداخت نقدی یارانه وارایه تسهیلاتی که از سوی نامزدها مطرح می‌شود براساس چه طرح و برنامه‌ای استوار است؟ ۳. برنامه اشان برای تعامل با جهان به چه شکل خواهد بود؟ ۴. رویکردشان برای توسعه صادرات وتصاحب بازارهای صادراتی چیست؟ ۵. نسبت به مساله تحریم و مذاکره با پنج بعلاوه یک چه رویکردی را قرار است دنبال می‌کنند؟ ۶. با توجه به اینکه درگیر مساله FATF هستیم، چگونه یک کاندیدا می‌خواهد پول ایران را به قدرتمندترین پول منطقه تبدیل کند در حالی که نظر شفافی درباره اف‌ای‌تی‌اف از سوی حاکمیت ارایه نمی‌شود؟ ۷. کاندیداها اعلام کنند آیا برنامه‌ای برای حل مشکل کشاورزی مبتنی بر آب دارند؛ تا مشخص شود که قرار است با بحران تنش آبی خداحافظی کنیم یا خیر؟ ۸. برای اصلاح نظام بانکی چه برنامه‌ای مدنظر دارند؟ ۹. برای حل مسائلی چون «تورم، گرانی ومعیشت مردم» چه برنامه‌ای دارند؟ ۱۰. برای کنترل نقدینگی و جلوگیری از خلق پول بدون پشتوانه برنامه‌شان چیست؟ ۱۱. برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی راهکارشان چیست؛ آیا اصلا جزو اولویت دولت‌شان هست یا خیر؟ ۱۲. برای کاهش تعرفه‌های گمرکی چه برنامه‌ای دارند؛ چراکه مساله تجارت ما هنوز وجود همین تعرفه‌های سنگین است؟ ۱۳. آیا همچنان قرار است دروازه واردات بسته بماند یا طرحی برای مدیریت واردات برای تنظیم بازار داخل دارند؟ ۱۴. مواجهه آنها با فرار مالیاتی برخی دستگاه‌ها و نهادها چگونه خواهد بود؟ ۱۵. برای «اعتباربخشی به جایگاه بخش خصوصی» چه کاری انجام می‌دهند؟ ۱۶. برای حل بحران بازار سرمایه و بهره مندی از ظرفیت‌های این بازار، چه طرحی دارند؟ ۱۷. بارها شعار ممانعت از خام فروشی مطرح شده اما در عمل نفت و مواد معدنی و ... فروخته شد و مملکت اداره شد؛ در حالی که صنایع ایران با مشکل بسیار بزرگی مواجه هستند . کاندیداها بگویند که این مشکلات را چگونه می‌خواهند حل کنند؟